Sinds 2017 is bij 45 landen over de wereld de invloed van overheden in rechtbanken toegenomen, daarmee komt de scheiding der machten in het gedrang. Ook in de EU krijgt de rechtsstaat enkele rake klappen, met Polen als grootste slachtoffer.

Bedreiging voor burgers en bedrijven

In alle hoeken van de wereld zien rechtbanken hun onafhankelijkheid smelten als sneeuw voor de zon. Dat blijkt uit een risicoanalyse van adviesbureau Verisk Maplecroft. Het bureau heeft een onafhankelijkheidsindex ontwikkeld waarop ze verschillende landen beoordeelt. Verisk Maplecroft houdt daarbij rekening met de scheiding der machten, de benoeming van rechters en beïnvloeding door de overheid van de rechtsgang.

Daaruit blijkt dat sinds 2017 in 45 landen wereldwijd de positie van rechtbanken steeds dieper wegzakt in het drijfzand van politieke partijen. Die trend bedreigt niet alleen de rechten van burgers, maar ook het gelijke speelveld voor bedrijven.

Usual suspects

In de absolute top staan enkele usual suspects, daar gaat het vooral om autocratische regimes zoals Noord-Korea, China, Iran of Rusland. Helaas is de trend ook te merken is in volwaardige democratieën zoals Zwitserland, Tsjechië en voornamelijk Polen.

Rusland kende een stevige tuimeling van 45ste plaats in 2017 tot de 15de plaats in 2021, dat heeft vooral te maken met een wetswijziging die de president de autoriteit geeft om rechters uit hun ambt te zetten. Daarmee worden burgers en ondernemingen in feite onderworpen aan de willekeur en persoonlijke belangen van president Poetin, wanneer ze voor de rechter gedaagd worden. Als voorbeeld wijst Verisk Maplecroft in hun rapport naar de veroordeling van Amerikaanse belegger Michael Calvey. Een gevolg hiervan is dat Rusland enorm onaantrekkelijk is geworden voor buitenlandse investeerders.

Europese democratieën bedreigd

De sterkste tuimeling van de vrije positie van rechtbanken is weggelegd voor Polen. Het enfant terrible van de Europese Unie zakt van de 118de naar de 61ste plaats in de ranglijst, daarmee steekt het Hongarije voorbij als Europees corruptiekampioen.

De regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) heeft sinds 2018 er knap werk van gemaakt om – via de ene hervorming na de andere – de invloed van de overheid in justitie sterk te doen toenemen. Het rapport verwijst onder andere naar het beruchte tuchtcollege voor rechters in Polen, die in staat is om rechters te ontslaan. Polen weigerde de uitspraak van Europees Hof van Justitie na te leven die de opheffing van dit college eist. Daarmee weigert Polen de hiërarchie der wetsnormen na te leven. De frontale aanval van de Poolse overheid tegen alle buitenlandse mediagroepen in het land geldt ook als een rode vlag.

Twee landen die het rapport opvallend genoeg uitgebreid toelicht zijn Zwitserland en Tsjechië. Die twee gelden als volwaardige democratieën, maar tarten met enkele maatregelen of beslissingen toch de onafhankelijkheid van hun rechterlijke macht. In Zwitserland worden hoge rechters door politieke partijen benoemd, in 2020 weigerde de Zwitserse Volkspartij de herverkiezing van een van die hoge rechters op basis van politieke motieven.

In Tsjechië geldt de beslissing van premier Andrej Babiš om zijn minister van Justitie te ontslaan toen die in het vizier kwam van een rechterlijk onderzoek als politieke inmenging in de rechtsgang. Ook zou Babiš justitie hebben beïnvloed om zijn persoonlijk vermogen te beschermen.

“Als de onafhankelijke positie van rechters wordt bedreigd, heeft dat even bedreigende gevolgen voor de vrijheden van iedereen die zich niet op dezelfde lijn als de regering bevindt, waaronder oppositieleden, activisten, journalisten, politieke figuren en rechters. Bedrijven aan de foute kant van de (geo)politieke muur, in hoge risicolanden, zullen gegarandeerd nadelen ondervinden”, zo besluit het rapport.

(kg)