In het nieuws: De Nationale Bank brengt haar belangrijkste publicatie uit: het jaarverslag over de Belgische economie. Het goede nieuws is dat die economie vorig jaar verrassend goed standhield – dankzij een sterke arbeidsmarkt – en een recessie kon vermijden. Maar er zijn ook donderwolken.

Geciteerd: “Er is tijdens de crisis relatief weinig gebeurd om de structurele uitdagingen van de Belgische economie aan te pakken”, zo verklaarde NBB-gouverneur Pierre Wunsch bij de presentatie van het jaarverslag. “Het lijkt wel of ik elk jaar hetzelfde moet vertellen.”

Daarmee doelde hij op twee chronische problemen: de ontsporende staatsfinanciën en te weinig werkenden. “Bovendien kwam er een uitdaging bij: het probleem van de verzwakkende concurrentiekracht – wat we onder controle hadden – is teruggekeerd.”

Probleem 1: ontsporende staatsfinanciën

• Net als het Planbureau ziet de Nationale Bank het begrotingstekort dit en de komende jaren uitkomen rond 5 procent van het bruto binnenlands product. Onhoudbaar, vindt Wunsch.
• De staatsschuld zou in 2024 uitkomen op 110 procent van het bbp, waarmee België een van de slechtste leerlingen van de Europese klas is.
• “De onderliggende zwakte van de Belgische begrotingssituatie heeft te maken met de onhoudbare groei van de lopende uitgaven op de middellange termijn”, legt de NBB de vinger op de wonde.
• En ook weinig verrassend maar daarom niet minder verontrustend: “De vergrijzing van de bevolking zal de overheidsfinanciën de komende jaren en decennia nog zwaarder onder druk zetten.”

Probleem 2: te weinig werkenden

• Terwijl de bedrijven om personeel smeken, heeft een te groot deel van de bevolking geen ambitie om te gaan werken. Daardoor moet de Belgische welvaartsstaat op een erg smalle basis steunen, zo stelt ook de Nationale Bank vast.
• Volgens de NBB zijn er 532.000 bijkomende werkenden nodig om de regeringsdoelstelling – een werkgelegenheidsgraad (deel van de Belgen op beroepsleeftijd dat aan de slag is) van 80 procent – te bereiken. Maar er zijn momenteel slechts 462.000 werkzoekenden.
• Wunsch: “Zelfs als alle werklozen een job zouden vinden, komen we dus niet aan 80 procent. Wat daarvoor nodig is, is dat meer inactieve personen op de arbeidsmarkt komen. Daarbij is bijzondere aandacht nodig voor sommige groepen, zoals vrouwen of laagopgeleiden.”

Probleem 3: verzwakkende concurrentiekracht

• Alsof die twee structurele uitdagingen niet voldoende zijn, is er dus een derde bijgekomen als afgeleid gevolg van de historisch hoge inflatie in 2022.
• Het fenomeen is genoegzaam bekend: door de automatische loonindexeringen zijn de loonkosten recentelijk beduidend sneller gestegen dan in onze buurlanden Duitsland, Frankrijk en Nederland, die ook onze belangrijkste handelspartners zijn.
• De vrees is vooral dat dit tot permanente schade voor de Belgische concurrentiepositie zal leiden. “Het blijft onzeker of het verlies aan kostenconcurrentiekracht in de volgende jaren zal worden goedgemaakt”, schrijft de Nationale Bank. Daarvoor is nodig dat de loonkosten bij ons trager gaan stijgen dan in de buurlanden, wat geen evidentie is.
• Er zijn wel twee factoren die de druk wat van de ketel halen, nuanceert Wunsch: in onze buurlanden stijgt de roep om grotere loonsverhogingen en de energieprijzen, die ook een rol spelen in de concurrentiekracht, zijn recentelijk gedaald.
• Nog volgens gouverneur is de tanende concurrentiekracht een van de redenen waarom de lopende rekening, een maatstaf voor onze handel met het buitenland, verslechterde in 2022.
• “Door de verslechterende concurrentiekracht van de Belgische ondernemingen zal de lopende rekening ook de komende jaren wellicht verder onder druk blijven staan”, voorspelt het jaarverslag. “Dat betekent dat, rekening houdend met het grote begrotingstekort, investeringen meer en meer gedekt zullen moeten worden uit buitenlandse spaarmiddelen. Dat kan op termijn de kwetsbaarheid van de economie verhogen.”

Loonvorming te star?

• “Op een bepaald moment gaan we de loonvorming moeten herbekijken”, voorspelt Wunsch. De huidige regelgeving biedt te weinig flexibiliteit. Daardoor is het niet mogelijk om de lonen wat trager aan te passen aan de prijzen en zo de concurrentiepositie te beschermen.
• Maar er zijn ook te weinig mogelijkheden voor de sterke bedrijven of sectoren om hoger dan gemiddelde loonsverhogingen aan te bieden, voegt de Nationale Bank daaraan toe.
• “Heel concreet wordt het zo voor ondernemingen moeilijker om personeel te behouden en aan te trekken door betere loonvoorwaarden te bieden. Tegelijk kunnen ondernemingen in moeilijkheden de reële lonen niet verlagen om een negatieve schok te helpen opvangen”, vat de NBB samen.