De centrumlinkse Vivaldi-coalitie maakt zich op voor 1 mei, het traditionele feest van de socialisten, dit weekend. Meteen komt PS-voorzitter Paul Magnette nog eens met een offensief binnen de federale regering: hij eist een nieuwe taks op de allerrijksten, de zogenaamde “1 procent”, om zo de koopkracht “voor de 50 procent armsten” te versterken. Met die eis staat Magnette niet alleen: ook Vooruit, de groenen én CD&V steunen naar eigen zeggen zijn initiatief. “Het zijn de twee liberale partijen die achterblijven.” Dat zet vol druk op Open Vld, die met premier Alexander De Croo voorlopig probeert zo rustig mogelijk te blijven over die ‘koopkracht’. De eerste minister verlegt vandaag al de focus, door met een “expertengroep” van economen te komen, die de regering zal adviseren over de crisis, maar die tegelijk netjes de ideeën van Vivaldi uitdraagt.

In het nieuws: “We zijn met vijf, de liberalen moeten nu kleur bekennen”, zo stelt Paul Magnette (PS) vanmorgen op de RTBF-radio.

De details: Aan de vooravond van 1 mei komt het vraagstuk van een taxshift en nieuwe fiscale maatregelen voor de rijksten weer vol op het bord van Vivaldi te liggen.

• Wie Paul Magnette de afgelopen weken wat gemist had in het debat (hij zat vaak in het buitenland voor een aantal andere activiteiten), kreeg vanmorgen een nieuwe portie rood verbaal geweld op het bord. “Wij hebben die voorstellen al jaren en we zijn blij te zien dat anderen die nu overnemen“, zo stak Magnette vanmorgen van wal bij de RTBF, op Matin Première.
• Daarbij legde hij een simpel voorstel op tafel: een taks op ‘de rijken’. “De één procent rijksten zouden een heel klein beetje meer kunnen bijdragen, maar dat zou dan al genoeg zijn om 100 euro meer netto bij te krijgen voor koopkracht van de middenklasse en de armsten. Het zou gek zijn om zoiets niet in te voeren in tijden van hyperinflatie”, zo stelde Magnette.
• Daarbij drukte hij er fijntjes op dat het “een voorstel is dat origineel van de socialisten komt, maar dat nu duidelijk door de groenen en CD&V wordt gesteund”. “Wij vragen dit al lang, het is nu het moment.”
• En hij paste meteen een harde rekenkunde binnen Vivaldi, die mathematisch gedomineerd wordt door linkse partijen, toe: “We zijn met vijf partijen, en het zijn er dus nog twee die achterblijven. De liberalen moeten kleur bekennen.” PS (19), Vooruit (9), Ecolo (12), Groen (9) en CD&V (12) hebben samen immers 49 zetels binnen Vivaldi, tegen 26 zetels voor de liberalen.

De essentie: Het zijn vooral de christendemocraten, op het kabinet van Vincent Van Peteghem (CD&V) die gekanteld zijn.

• Dat er iets aan het schuiven was binnen Vivaldi, aan de linkerkant, was al langer duidelijk. Zo voerde Groen-kopstuk Kristof Calvo de forcing, door twee weken geleden letterlijk een “rijkenbelasting” als voorstel op tafel te leggen: een “eenmalige oorlogsbijdrage”, waarbij hij erop mikte om beursgenoteerde bedrijven die woekerwinsten maken, extra te gaan belasten.
• En ook binnen de regering nemen de groenen dat discours over: minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) herhaalt vandaag in Het Laatste Nieuws haar voorstel om de woekerwinsten in de energiesector af te romen: “Zij mogen zich niet buitensporig verrijken op kap van de consument, die momenteel in financiële problemen geraakt.”
• Aan de kant van Vooruit zit ook een verschuiving: waar vicepremier Frank Vandenbroucke (Vooruit) eigenlijk het voorstel van Calvo initieel afketste (“We gaan het regeerakkoord niet openbreken”), had voorzitter Conner Rousseau (Vooruit) het deze week in Humo wél expliciet over de “woekerwinsten” van bedrijven die Vivaldi wil viseren. Daarbij is sprake van een verhoging van de vennootschapsbelasting van 25 procent naar 35 procent, voor de meest winstgevende bedrijven.
• En merk op: ook Magnette legt niet helder op tafel of het om een nieuwe taks op bedrijfswinsten zou gaan, of een pure vermogens(winst)belasting. Dat laatste is veel complexer om in te voeren, en was ook bij de regeringsonderhandeling een groot taboe voor de Franstalige liberalen. Het haalde dan ook het regeerakkoord niet.
• Maar de belangrijkste factor in de dynamiek van Vivaldi, zit in het midden: bij CD&V. Daar zat CD&V-minister van Financiën en vicepremier Vincent Van Peteghem initieel binnen Vivaldi in de rol van de traditionele rentmeester, die zich bezorgd toonde om het geheel: de begroting moest ordentelijk blijven. Een alliantie tussen CD&V en de liberalen, waarbij het vaak drie tegen vier was, ontstond natuurlijkerwijs.
• Maar sinds het najaar van 2021 veranderde dat vrij drastisch: Van Peteghem maakte, met zijn kabinetschef Eddy Peeters als notoire ACW’er binnen de partij, de analyse dat het de middenklasse was, die financieel enorm onder druk stond, en waaraan men veel meer aandacht zou moeten geven.
• Daaraan gekoppeld sijpelde het besef binnen bij de christendemocraten dat de grote fiscale hervorming, die als ambitie wel in het regeerakkoord staat, er in praktijk toch niet zal komen: de liberalen, en vooral de MR van Georges-Louis Bouchez, zouden dat Van Peteghem toch niet gunnen. Kleine symbolische dossiers als de RSZ voor profvoetballers werden systematisch gekelderd door de MR, nog voor men de grote taart van de hele hervorming ooit zou kunnen aansnijden.
• In plaats van de lieve vrede te bewaren in de hoop tot een grote deal te komen, opteerde CD&V dan maar voor de aanval. Het was allerminst toeval dat Van Peteghem ineens in de maanden die volgden de kant van de koopkracht koos, en fors de verlaging van de btw op elektriciteit én gas op tafel legde binnen Vivaldi, net als een verlaging van de accijnzen aan de pomp.

The Big Picture: Vivaldi heeft wel degelijk ook een klassieke liberale vleugel. De kans dat er dus iets spectaculair komt, is niet zo groot.

• Van Peteghem, met zijn veranderde fiscale koers, botste de afgelopen maanden meermaals op de premier, die maar moeilijk om kon met wat hij de ‘profilering’ van de CD&V-vicepremier noemde. Dat de ‘oude’ dynamiek van Vivaldi, met drie tegen vier, plots vervangen was door ‘liberalen tegen de rest’, speelde daarbij uiteraard mee. Pas met horten en stoten kwam die verlaging van de btw er toch binnen Vivaldi. De druk om iets te doen was zo groot, dat CD&V kreeg wat ze wilde, vooral in alliantie met Vooruit, die ook al maanden om de btw-verlagingen schreeuwde.
• En CD&V lijkt nu die koers door te zetten: voorzitter Joachim Coens had het al over een “nieuwe taxshift”, waarbij “de 1 procent rijksten veel meer gaan moeten betalen”. Die oude droom van een taxshift bestond al in de Zweedse coalitie, waar CD&V de meest linkse partij was, en kabinetschef Eddy Peeters systematisch botste met N-VA en Open Vld.
• De MR was toen nog een ‘centrumpartij’, ondertussen schoven ze onder leiding van Bouchez op tot veruit meest rechtse partner binnen Vivaldi. Vandaag is ze zonder twijfel ook de grootste hinderpaal voor alle plannen die Van Peteghem, de socialisten en de groenen mogen koesteren: Bouchez gaat haast Pavloviaans op de rem voor gelijk welke nieuwe fiscale plannen. Dat zal zelfs bij een belasting voor de rijken niet anders zijn.
• Premier De Croo heeft op die manier een waakhond die de liberale flank afdekt. Zelf kan Open Vld dus rustig stellen “met open vizier” in de discussie te staan. Daarbij geeft men eigenlijk nu al aan dat de btw-verlagingen hoe dan ook in september verlengd zullen worden, net als het sociaal tarief. Die maatregelen dreigen zo wel als “verworven” verder te gaan: het wordt nog moeilijk ze op een dag echt terug te draaien.
• Maar dan blijft uiteraard de vraag hoe dit alles gefinancierd moet worden, zeker op lange termijn. En zo komt men aan de linkerkant van de coalitie snel uit bij nieuwe taksen, “bij de allerrijksten”.
• Dat is op zich, in slogans, niet het allergrootste politieke probleem: veel stemmen heeft die 1 procent, letterlijk niet te leveren. Alleen zijn in praktijk bij zowat elk concreet voorstel over dat soort taksen het niet die allerrijksten die betalen. Neem het idee van Vooruit om “het tarief voor de meest winstgevende vennootschappen in de vennootschapsbelastingen van 25 naar 35 procent op te krikken”, gaat dit dan straks ook gelden voor de kmo’s (die veruit in de meerderheid zijn)?
• En meer: elke vorm van vermogensbelasting vergt het invoeren van een heus vermogenskadaster. Hoewel de belastingdiensten in praktijk de afgelopen jaren veel meer inzage kregen in het vermogen van de Belgen, blijft dat toch een taboe voor de liberalen.
• Ten slotte, de eeuwig terugkerende vraag: kunnen er nog veel taksen bij? De Belgische fiscale druk is een van de hoogste ter wereld. Op arbeid is die immens, maar ook voor vermogens zit België makkelijk in de top tien van geïndustrialiseerde landen. Een nieuwe effectentaks die Vivaldi invoerde bracht ondertussen al miljarden op.

Het rookgordijn: Er komt een ‘werkgroep’ van specialisten, om “oplossingen aan te reiken”.

• De verwachting is hoe dan ook dat 1 mei alle ruimte zal bieden voor de socialisten, Magnette op kop, om zich te profileren en stevige plannen voor koopkracht op tafel te leggen. In de tussentijd moet niemand verwachten dat Vivaldi iets concreet zal doen.
• Want de regering De Croo is al langer bezig aan een nieuwe ronde “maatregelen om de koopkracht te versterken”, reeds aangekondigd in maart. Immers: de problemen zijn niet weg. De inflatie houdt niet op, en met name de energieprijzen lijken niet van plan te dalen tot niveaus voor de oorlog in Oekraïne. Dat dreigt duizenden euro’s weg te vreten uit het budget van een gemiddeld Belgisch gezin.
• Daarbij koopt de premier zichzelf en zijn ploeg wat tijd, met een klassieker in de Wetstraat om zoiets te doen: er komt een werkgroep. De premier stelt die vandaag voor. Een comité experten, die de regering dan straks “aanbevelingen en concrete pistes kunnen aanreiken”. Dat comité is netjes samengesteld volgens de Vivaldi-stromingen:
  • Er is de liberaal Pierre Wunsch, de voorzitter van de Nationale Bank.
  • Daarnaast geldt Mathias Dewatripont van de ULB zeker als een PS-bolleboos.
  • Philippe Defeyt van de Université de Namur was een van de oprichters van Ecolo.
  • Paul De Grauwe van de London School of Economics, was ooit liberaal, maar is vandaag een aanhanger van een erg linkse monetaire theorie.
  • Sofie Geeroms, e-commerce-specialiste, komt dan weer van liberale kabinetten.
  • Ook Koen Schoors (UGent), Sarah Vansteenkiste (KULeuven) en Bertrand Candelon (Louvain School of Management) zitten in de werkgroep.
• Vanmiddag komt die voor het eerst bijeen. Mogelijks heeft de werkgroep ook de moed om zich af te vragen waarom de inflatie in België dan zo uitzonderlijk hoog is. Daarbij liggen twee nogal evidente sectoren voor de hand, die politiek bijzonder gevoelig liggen.
  • De telecomsector is al jaren de facto een markt die door enkele spelers gedomineerd wordt, met erg hoge prijzen in België. Recent gooide Proximus er nog eens een prijsverhoging tegenaan, Telenet volgde deze week met een verhoging van de tarieven van 4,7 procent.
  • De energiesector lijkt even ziek: zo is in Vlaanderen de elektriciteit gemiddeld 10 euro per megawattuur duurder dan in buurlanden Duitsland of Nederland. Grote speler Engie stevent ondertussen af op een woekerwinst van 3 miljard euro, de komende twee jaar. Het nieuwe CRM-mechanisme, met steun voor gascentrales, zal de prijzen alleen maar meer omhoog duwen.

De internationale context: Vivaldi–werkgroepen gaan niet veel veranderen aan de oorlogsdynamiek, de bijhorende energiecrisis, en dus de torenhoge prijzen.

• Rusland lijkt bereid om ver te gaan in zijn opbod met de andere Europese landen die Oekraïne steunen in de oorlog tegen de Russen. De gaskraan naar Polen en Bulgarije ging gisteren dicht: beide landen weigeren om hun gasfactuur in roebels te betalen, een Russische eis.
• Dat uitgerekend Bulgarije geviseerd werd, was eerder vreemd: de coalitie daar bleef de afgelopen weken schipperen tussen via de EU Oekraïne steunen en tegelijk toch Moskou niet te veel voor het hoofd stoten. De kleinere partner in die coalitie veranderde, na de aankondiging van het stoppen van gasleveringen uit Rusland, het geweer helemaal van schouder: ook daar komt nu een nieuwe regering, die ronduit voor de confrontatie kiest.
• Overigens is een van de Europese landen die nu effectief in roebels betalen Hongarije: de Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken Péter Szijjártó gaf dat toe aan CNN. In Hongarije raakte Viktor Orbán voor de zoveelste keer verkozen als regeringsleider: sindsdien zit de Europese Commissie op ramkoers met het land.
• Zo lijkt de oorlog niet alleen aan het front een nieuwe fase in te gaan: Europa komt steeds meer lijnrecht tegenover Rusland te staan in het energiedossier. De belangrijkste speler in Europa, Duitsland, gaf deze week al het signaal dat het klaar is om oliesancties te nemen. Daardoor staat de deur wagenwijd open voor het zesde pakket sancties dat vooral de Russische olie zou viseren.
• De VS heeft al eerder een olie-embargo afgekondigd tegen Rusland, de EU zal dus meer dan waarschijnlijk nu volgen. Maar door te escaleren, en zelf nu al de kraan naar twee EU-landen dicht te draaien, lijkt Rusland zich wel in eigen voet te schieten: het is dankzij de 800 miljoen euro dagelijks, die de EU is blijven betalen tot nu toe, dat Rusland zijn oorlog kan blijven financieren.
• Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen herhaalde ondertussen nog eens expliciet dat Europese energiebedrijven die in roebel willen betalen, de Europese sancties schenden. Ook zijn binnen de EU al afspraken gemaakt om zowel Polen als Bulgarije te helpen, als zij in de problemen zouden komen door het uitblijven van het Russische gas.
• Als de Russen effectief voor heel de EU de gaskraan zouden dichtdraaien, zou dat zeker in Duitsland een grote klap zijn: de economie dreigt dan, onder meer in de petrochemie, stil te vallen. Maar meer en meer is heel de EU, inclusief Duitsland, zich aan het voorbereiden op een leven na Russisch gas. Alleen dreigt dat op korte termijn, zeker in de winter van ’22-’23 nog tot grote tekorten te leiden, en dus torenhoge prijzen.

Om te noteren: Tegelijk kantelt de oorlog ook militair zichtbaar. Dat vergt een aanpassing van het denkkader voor een aantal waarnemers in eigen land.

• Daar waar in de eerste weken van de oorlog de focus lag op het staande houden van het Oekraïense leger, in de hoop een Russische overrompeling tegen te houden, lijkt nu een eindoverwinning voor de Oekraïners een realistisch militair objectief te worden.
• Deze week kwamen in Ramstein, op de Amerikaanse luchtmachtbasis in Duitsland, 40 landen samen die allen Oekraïne militair steunen. Het gaat om de VS, het VK, heel de EU, en de NAVO maar ook Israël, Australië, en zelfs Kenia en Tunesië. Twee landen namen virtueel deel: Japan en Zuid-Korea. Die coalitie zal bovendien nu elke maand vergaderen.
• Door de 40 landen worden grote nieuwe leveringen van zwaar materiaal voorzien, zowel tanks als houwitsers, die wel eens de doorslag zouden kunnen leveren in een conflict waarbij het Russische leger veel zwakker blijkt dan gedacht. Veel meer dus dan een symbolisch-diplomatieke meeting, is er een militaire evolutie bezig.
• Zowel een bezoek van de Amerikaanse ministers van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken en de minister van Defensie Lloyd Austin, als recente uitspraken van de Britse minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss wijzen op een groot vertrouwen van de Britten en Amerikanen in dat scenario van een Oekraïense eindoverwinning. “We moeten Rusland helemaal uit Oekraïne duwen”, stelde Truss gisteren in een speech, waarbij ze het naast de levering van tanks ook had over “gevechtsvliegtuigen”. De Britse regering krabbelde daarna terug, en ontkende plannen in die richting te hebben.
• In realiteit leverden de NAVO-landen ondertussen geen vliegtuigen, maar hele partijen onderdelen van gevechtsvliegtuigen, waardoor Oekraïne in staat was haar vloot opnieuw stevig op te krikken. Maar het punt waarop ook openlijk hele MiG’s worden geleverd, lijkt niet meer veraf.
• De federale regering stelt zich overigens niet anders op dan de andere NAVO-landen: ook België schoof zonder enige aarzeling aan in Ramstein. De levering van zware wapens aan Oekraïne wordt concreet bekeken. Daarbij onderzoekt Vivaldi al langer of ze oude houwitsers, die ondertussen verkocht zijn aan het bedrijf OIP, opnieuw kan aankopen, om ze dan aan Oekraïne te leveren. En recent besliste ze opnieuw een lading antitankwapens te sturen.
• Die houding wordt in de Kamer eigenlijk politiek alleen maar bestreden door PVDA-PTB, die systematisch voor een ‘pacifistische oplossing’ kiest, waarbij ze ook de “Amerikaanse oorlogsretoriek” hekelt en waarschuwt voor een dreigende escalatie. De angst voor een atoomoorlog is daarbij nooit veraf.
• Ook oud-kopstuk van Groen Mieke Vogels sprak zich recent in die richting uit, maar lijkt binnen Groen niet veel impact meer te hebben: die pacifistische lijn sijpelt alsnog niet door in de Kamer of in de regering.
• Opvallend genoeg zitten ook academici die regelmatig in de media opduiken, zoals David Criekemans (UAntwerpen) wél op die lijn: hij hekelt regelmatig de Amerikaanse houding, waarbij het woord ‘hybris’ snel valt. En hij waarschuwt: “De stap van het bombarderen van treinstations in West-Oekraïne naar pakweg wapendepots op Pools grondgebied, is echt niet groot meer”, zo voorspelde hij deze week op de VRT-radio. Dat zou dan meteen een oorlog tussen de NAVO en Rusland betekenen, een totale shift in het paradigma van wat in Ramstein beslist is: binnen de NAVO lijkt niemand ervan uit te gaan dat Rusland de militaire alliantie zelf zou gaan aanvallen.

Opvallend: Het cordon sanitaire in Franstalig België wordt vernieuwd … enkel door PS, Ecolo en Les Engagés.

• De hele commotie rond het doorbreken van het cordon sanitaire in Franstalig België, waarbij Georges-Louis Bouchez (MR) in debat ging met Tom Van Grieken (Vlaams Belang), blijft nazinderen. Dit weekend was er al een gemeenschappelijk perscommuniqué van Paul Magnette (PS), Jean-Marc Nollet (Ecolo) én Maxime Prévot (Les Engagés).
• Maar die drie gaan nu verder: ze hebben een gemeenschappelijke tekst klaar: een nieuw ‘charter voor de democratie’, dat de teksten van 2002 rond het cordon sanitaire een update moet geven. Opvallend dus: de twee andere partijen in Franstalig België, zowel de MR als het kleine Brusselse DéFI zijn niet geraadpleegd.
• Meteen gonst het weer van de geruchten in Franstalig België dat men zich voorbereidt op een ‘Olivier’, een olijfboomregering: een coalitie van socialisten, groenen en christendemocraten. Feit is wel dat Magnette, Nollet en Prévot het duidelijk goed kunnen vinden met elkaar, als ze elkaar bellen en samen overleggen voor zo’n tekst.
• Al eerder was er sprake van het inwisselen van MR door Les Engagés, in de Waalse regering: dat zou mathematisch perfect kunnen, zowel tijdens de coalitiebesprekingen, als ook in het najaar van 2021. Maar telkens aarzelden ofwel Magnette ofwel Nollet om door te duwen.

Om in de gaten te houden: De problematiek rond stikstof is helemaal niet weg voor de Vlaamse regering.

• Gisteren haalde het al deze nieuwsbrief: het protest van de paters van Averbode, en de steun van Gwendolyn Rutten (Open Vld), die als lokale burgemeester op het dossier sprong. Maar het dossier dreigt nu de brede discussie rond stikstof opnieuw open te rijten in de Vlaamse regering.
• Dat dossier ligt namelijk aartsmoeilijk voor CD&V: het is haar natuurlijke achterban van de landbouwgemeenschap, die op de achterste poten staat. Immers: door de strikte regels rond stikstofuitstoot zullen toch een pak landbouwbedrijven tegen 2025 al verplicht moeten sluiten.
• Maar de case van Averbode bracht vooral een erg kwalijke praktijk aan het licht: de paters zijn enkel via een telefoontje in 2015 op de hoogte gebracht van hun status als ‘rood’ voor hun bedrijf.
• Meteen moest minister van Omgeving, Zuhal Demir (N-VA) op vragen van Rutten in het Vlaams Parlement toegeven dat dit wel “een heel rare manier van werken was” van haar administratie, en dat dit “een hele roekeloze manier van omgaan met het dossier” was. Alweer een sneer dus naar ‘haar’ ambtenaren, na de hele saga van het PFOS-dossier in Antwerpen. Dat leidde uiteindelijk tot een onderzoekscommissie, en een karrenvracht aan juridische klachten: zo ligt met Oosterweel nu de grootste werf van Vlaanderen stil.
• Meteen kondigde ook Hilde Crevits (CD&V), de minister van Landbouw, gisteren aan “dat elk dossier nog grondig bekeken zal worden” en dat er overleg komt met alle bedrijven. Want “we moeten de mensen correct behandelen”.
• Maar die uitspraken zorgen voor wat onrust in de coalitie: want is het nu zo dat CD&V de case van de paters aangrijpt om de hele stikstofzaak op de helling te zetten en de zogenaamde ‘rode lijst’ van landbouwbedrijven die moeten sluiten, wil aanvechten?
• In elk geval lijkt het sluiten van die bedrijven op de rode lijst juridisch drijfzand te worden, als de landbouwbedrijven destijds enkel via een telefoontje op de hoogte zijn gebracht van het feit dat ze ‘rood’ waren en dus bedreigd.