De kiezers krijgen bij de komende verkiezingen meer invloed op wie de volksvertegenwoordigers worden. De lijststem verdwijnt namelijk, waardoor de volgorde op de kieslijsten geen invloed meer heeft op je kans om verkozen te worden. Het nieuwe systeem heeft voorstanders en tegenstanders.

Key takeaways

• Bij de volgende verkiezingen voor de Kamer verdwijnt de lijststem. De verkozenen zullen dus volledig bepaald worden door het aantal voorkeurstemmen dat een kandidaat heeft gekregen.
• De aanpassing komt er na een wetsvoorstel van Eva Demesmaeker (NV-A).
• In Vlaanderen blijft de lijststem voorlopig van kracht, al wordt er daar ook gewerkt aan een gelijkaardig decreet.

In aanloop naar de verkiezingen is er altijd heel wat te doen binnen partijen over de plaats die kandidaten krijgen op de kieslijst. Dat is logisch want die plaats had tot voor kort een grote invloed op je kans om verkozen te raken.

Belang van de lijststem

Als een kandidaat op een lijst niet genoeg stemmen heeft om een van de verdiende zetels te bezetten, kan die namelijk gebruikmaken van de lijststemmen die die partij gekregen heeft. Het uitdelen van die lijststemmen gebeurt van boven naar beneden op de lijst. Als je dus lager staat, is de kans veel kleiner dat je ‘gratis’ stemmen zal krijgen.

In de Kamer zitten er momenteel 22 mensen op 150 parlementsleden die verkozen geraakt zijn, terwijl ze eigenlijk niet genoeg voorkeurstemmen hadden. Andere grote namen haalde het dan weer juist niet doordat ze te laag op de lijst stonden. In het Vlaams Parlement gaat het om 19 op 124 zetels en in Europa om 4 op 22 zetels.

Meer invloed voor de kiezers

Nu de lijststem – of kopstem of potstem – verdwijnt, zullen verkozenen volledig worden bepaald door het aantal voorkeurstemmen dat ze gekregen hebben. De plannen daarover dateren al van in de tijd van Guy Verhofstadt, die de kiezer zo meer invloed wil geven.

Het is Eva Demesmaeker (NV-A) die het wetsvoorstel voor de aanpassing indiende. In De Ochtend bij Radio 1 noemde ze het systeem zonder lijststem “eerlijker”. Ook wees ze erop dat het nieuwe systeem meer vrouwen een zetel zou bezorgen. Die krijgen nu vaak wel veel voorkeurstemmen, maar geen goede plaatsen op de lijst. Volgens Demesmaeker zouden er zonder de invloed van lijststemmen tien vrouwen meer in de Kamer hebben gezeten.

Voorstanders en tegenstanders

Het nieuwe systeem heeft voorstanders en tegenstanders. Voorstanders beklemtonen dat de invloed van de partijen afneemt. Zij bepalen niet meer wie het meeste kans maakt op een zetel, waardoor er minder particratie is.

Tegenstanders wijzen er dan weer op de verkiezingen zo nog meer een populariteitswedstrijd worden. Personencultussen zouden op die manier beloond worden. “Mensen die weinig stemmen halen, moeten maar meer buitenkomen, campagne voeren of zich bekend maken bij de bevolking (…) Ga ervoor zou ik zo zeggen. Nog 4 jaar alles geven”, zegt Theo Francken (N-VA) daarover op X.

Andere verkiezingen

De nieuwe wet geldt in principe alleen voor de Kamer. Toch is de kans groot dat ook Vlaanderen zal volgen. Dat zei ook de bevoegde minister Hilde Crevits (cd&v). Haar partijgenoot en Vlaams Parlementslid Brecht Warnez zou daarover aan een decreetvoorstel werken.

Bij lokale verkiezingen was de lijststem al bij de meest recente verkiezingen afgevoerd.