Zijn jongeren te lui om afval te sorteren? Kijk in een gemiddelde schoolrefter en je zou het bijna denken. Maar schijn bedriegt. Het probleem zit niet in hun mentaliteit, wel in de complexiteit van afval sorteren. Regels met veel uitzonderingen. Materialen die niemand herkent. Zelfs de meest gemotiveerde leerling moet soms gokken. En dat is géén mentaliteitsprobleem, maar pure systeemfout.
Het gemakzucht-stereotype
We schuiven problemen graag af op jongeren. Het stereotype blijft overeind: ze zouden gemakzuchtig zijn, met hun smartphone vergroeid en weinig begaan met het milieu. Onzin. Generatie Z kan wél sorteren. Maar enkel als het systeem duidelijk en eenvoudig is. In België zijn we al op de goede weg. De sorteerregels zijn overal dezelfde en de blauwe PMD-zak is goed ingeburgerd. Toch heerst er nog vaak nog verwarring over wat nu precies in welke zak of bak hoort.
We weten te weinig over wat we weggooien
Een van de grootste struikelblokken bij afvalsortering is de beperkte kennis van materialen. Voor verpakkingen is het doorgaans eenvoudig, die horen meestal in de blauwe PMD-zak. Maar wat doe je met een ogenschijnlijk kartonnen koffiebeker die toch een plastic laagje bevat? Hoort die dan bij het papier, of niet? En wat met biologisch afbreekbaar plastic? Gaat dat in de gft-bak, het restafval of de PMD-zak? Jongeren krijgen vaak de kritiek dat ze “het niet goed doen”. Onterecht, want ook oudere generaties weten niet altijd exact wat waar thuishoort. Gelukkig bestaan er initiatieven zoals betersorteren.be van Fost Plus, die als handige gids dienen voor wie het even niet meer weet. Maar wie de website raadpleegt, merkt al snel: het is lang niet altijd zo eenvoudig.
Het probleem ligt dus niet bij onze jongeren. In Vlaanderen werden al zo’n 420.000 leerlingen uit de tweede en derde graad van het lager onderwijs geleerd hoe ze op een duurzame manier met afval moeten omgaan dankzij de dankzij de LABO-workshops (Leren Afval Beheren op School) die Fost Plus al 20 jaar organiseert. Een goede zaak, maar zouden dergelijke workshops niet standaard onderdeel moeten uitmaken van het lessenpakket? Dat zou wellicht meer opleveren dan de meeste sensibiliseringscampagnes.
Belonen werkt, straffen niet
Jongeren reageren, net als volwassenen, beter op positieve prikkels. Denk aan aan kortingen bij het inleveren van een oude gsm. Dat zijn beloningen die gedrag echt sturen. Dreigen met boetes of opgeheven vingertjes werkt averechts. Het maakt de handeling beladen in plaats van vanzelfsprekend. Daarom zijn praktijkprojecten zo waardevol.
Generatie Z groeit op in een klimaatbewuste maatschappij
Onderzoek toont dat jongeren minstens even gemotiveerd zijn als oudere generaties. Ze groeien op in een maatschappij waarin klimaat en milieu constant aanwezig zijn. Op festivals, scholen en campussen waar afvalsortering goed georganiseerd is, sorteren jongeren net zo zorgvuldig als iedereen. Het verschil zit niet in hun mentaliteit, maar in de manier waarop we ze ondersteunen. Generatie Z leert visueel, snel en digitaal. Ze zijn gewend aan duidelijke iconen, korte instructies en onmiddellijke feedback. Geef hen dat, en sorteren wordt net zo vanzelfsprekend als een bericht sturen via WhatsApp of TikTok.
Tijd om het om te draaien
De oplossing zit niet in campagnes vol belerende speeches, maar in een systeem dat eindelijk duidelijk en consequent is. We pleiten voor pictogrammen in plaats van kleurcodes, en onderwijs waarin kinderen van jongs af aan leren hoe materialen in elkaar zitten. Alleen dan wordt afval sorteren geen lastige keuze, maar een vanzelfsprekende reflex.
Pascale Hendrickx, Managing Director van Milgo Belgium