De Vlaamse regering werkt aan een pakket maatregelen voor de energiecrisis, die ze graag tegen vrijdag of ten laatste het weekend klaar hebben. Maar om dan meteen de Septemberverklaring ook te versnellen? Daar heeft Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) “geen halve seconde over nagedacht”, zo stelt zijn woordvoerder. Zo ontkent die wat meerdere ministers binnen die regering wél aangaven: “Eens de cijfers er zijn, kunnen we schakelen en een krachtig signaal geven”, zo is te horen. De nodige boordtabellen komen van minister van Begroting Matthias Diependaele (N-VA), die niet negatief staat tegen de versnelling. Deze week kijkt heel de Wetstraat naar woensdag, wanneer de Europese Commissie haar plannen presenteert in de State of the Union van Ursula von der Leyen. Daar moet duidelijk worden hoe de taks op de overwinsten van de energiesector eruit ziet (en wat naar de nationale begroting komt), plus wat er precies in huis komt van een prijzenplafond voor gas. “Eens we dat weten, kunnen wij verder”, zo klinkt in Vlaamse regeringskringen. Federaal kan men dan ook schakelen, na een weekend waarin weer allerlei ballonnen opgelaten werden door de partijvoorzitters. Er wordt immers gepeild, op dit moment.

In het nieuws: Een ‘light versie’ van de Septemberverklaring, over energie, een week vroeger?

De details: Als de Vlaamse regering versnelt, waar sommigen op aansturen, kan ze eens de rug rechten, en “de nodige dynamiek tonen”, zo is te horen.

• Krijgt Jan Jambon (N-VA) twee jaar voor het eind van zijn termijn opnieuw schwung in zijn ploeg, mede door een krachtig antwoord te geven op de energiecrisis? Dat is de essentiële vraag bij de Septemberverklaring straks, die traditioneel doorgaat op de laatste maandag van september.
• Op dat moment opent het Parlement opnieuw haar deuren, en presenteert de Vlaamse regering haar begroting, met bijhorende speech, het antwoord op de federale ‘State of the Union’, die altijd doorgaat op de tweede dinsdag van oktober.
• Maar misschien komen de Vlaamse Parlementsleden straks een weekje vroeger opdraven. Want al veel langer drongen zowel Open Vld als cd&v aan op ‘sneller schakelen’ om energiemaatregelen te nemen. Alleen, de N-VA hield daarbij de vinger op de knip: ze wilden niet beginnen aan grote uitgaven, zonder de begroting in het geheel in het oog te houden. Zo leek het een politiek conflict te worden, waarbij de N-VA het verwijt kreeg “met de voeten te slepen, in tijden van crisis”.
• Zeker omdat minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) al eerder had laten verstaan met zeer lange tanden naar het Overlegcomité te trekken, een “praatbarak” in de ogen van de N-VA, ontstond communicatief zo een ongemakkelijke situatie voor de Vlaams-nationalisten: toonden ze wel genoeg urgentie in de energiecrisis?
• Maar een minister in de Vlaamse ploeg wijst op de praktische afwegingen: “Voor de definitieve cijfers om de discussies te beginnen, was het wachten op de minister van Begroting. Tot dan konden we toch niet beginnen praten. Plus, we willen ook weten wat Europa nu beslist. Pas dan kan je zien wat Vlaanderen dan extra doet.”
• Ondertussen zijn de cijfers in zicht, en komt de Commissie binnen twee dagen met haar antwoorden. Dat legt meteen de weg open om dan met de Vlaamse regering te versnellen, en zo ook een weekje vroeger naar het Parlement te trekken. “Waar een wil is, is een weg“, is nu ook bij N-VA in de Vlaamse regering te horen.
• “We zijn heel hard aan het nadenken aan maatregelen rond energie, dat klopt. Maar ik weet niet of dat klaar geraakt tegen vrijdag, het kan zijn dat we dat pakket dan al presenteren, dus al voor de presentatie van heel de begroting. Maar er ligt niets van vervroeging op tafel, voor de Septemberverklaring zelf. Wij werken hard verder, maar de timing zit bij ons, en wij hebben over een vervroeging nog geen seconde nagedacht”, zo wuift de woordvoerder van Jambon het voorstel van een vervroeging weg.
• Binnen de Vlaamse regering wijst men nog op een hels programma voor de Vlaamse ploeg. Want op één week heel de discussie afronden, is niet evident: het gaat om miljarden euro’s, en ook om het imago van heel de ploeg. “Maar iedereen beseft dat hier ook de uitstraling van de regering zelf op het spel staat: we moeten tonen dat we die crisis ernstig nemen. Desnoods komen we al met maatregelen voor de energie, en dan een week later met de rest. Maar dat is niet het ideale scenario uiteraard”, zo licht een insider van de Vlaamse regering toe.

De essentie: Het evenwicht in de Vlaamse cijfers wordt wel een enorme uitdaging.

• Wat speelt op de achtergrond bij de Vlaamse begrotingsgesprekken: de N-VA wil toch graag vasthouden aan een zekere begrotingsdiscipline. Want terwijl de federale regering met een gruwelijk budget moet werken, en ruim boven de 5 procent tekort op het bbp dreigt uit te komen, zit de Vlaamse regering voorlopig op koers om in 2024 een evenwicht te bereiken.
• Daarbij zijn er een aantal meevallers. De grootste is misschien wel de inflatie: die zorgt ervoor dat de federale dotatie geïndexeerd wordt, en er zo dus veel meer geld in de Vlaamse kassen vloeit.
• Dat het mee dankzij die inflatie is, zal de N-VA worst wezen: daar dromen ze van een beeld waarbij de federale ploeg financieel helemaal ontspoort, terwijl men in Vlaanderen wel de als ‘goede huisvader’ de financiën beheert, “voor de volgende generatie”. De debatfiches voor de verkiezingen in 2024 schrijven dan zichzelf, voor Bart De Wever (N-VA) en co.
• Maar in de ogen van Open Vld en vooral cd&v, die uiteraard wel federaal mee aan de knoppen zitten, ligt dat toch anders. “Alles wat we ‘meer’ binnenhalen door de crisis aan inkomsten, zouden we moeten compenseren en teruggeven aan de burgers“, zo is bij cd&v te horen.
• De grote trofee voor de christendemocraten is daarbij al op tafel gelegd, zowaar door junior-minister Benjamin Dalle (cd&v), die vorig weekend de indexering van de kinderbijslag al opnieuw op tafel legde. Dat is een pijnlijk dossier voor cd&v, omdat het uiteindelijk zijzelf waren die de besparing in 2019 uitwerkten: ze koppelden het ‘Groeipakket’, de moderne naam van die kinderbijslag, los van de index. “Maar toen ging de inflatie nog niet uit haar dak, dat konden wij in 2019 niet voorzien”, zo verdedigt cd&v zich vandaag.
• Achter de schermen was niet iedereen bij de christendemocraten zo gelukkig met de strategie van met de fanfare op kop, het bos van de begrotingsonderhandelingen binnen te lopen. Maar het is nu eenmaal de nieuwe huisstijl van voorzitter Sammy Mahdi (cd&v), en daar moet de rest van de partij, ook op het Vlaamse niveau, nu aan wennen. “We wilden allemaal iets anders, na Joachim. We hebben daar voor gekozen.”
• “Nu goed, als ze dat echt willen, die kinderbijslag, dan is elke discussie over de begroting meteen afgelopen van hun kant, dan hebben ze niet veel meer te eisen voor de rest. Dan zal de discussie snel gedaan zijn“, zo klinkt ondertussen vastberaden bij de de top van de N-VA. De maatregel is immers bijzonder stevig financieel, en niet echt doelgericht: iedereen met kinderen krijgt er dan een smak bij.
• Bij cd&v wuift men dat weg als ‘blufpoker’: “We zullen echt naar een pak zaken moeten kijken. Elke sector kreunt onder de energiecrisis. Zo dreigt de kinderopvang helemaal stil te komen liggen, omwille van wurgende energiecontracten. Gaat de N-VA dat allemaal negeren?“, zo stelt een hoge bron.

The Big Picture: Kan de minister-president nog iets maken van zijn laatste volle jaar?

• Exact één jaar geleden kwam Jan Jambon (N-VA) met veel pomp and circumstance in het Vlaams Parlement het halfrond toespreken. “Vlaanderen moet en zal de kampioen van het postcoronatijdperk worden”, zo verklaarde hij, in een speech die humor of wat relativering miste, en slechts één basisemotie aanspraak: ambitie, ambitie, ambitie.
• Het was toen een zoveelste poging om leven in de ploeg van Jambon I te blazen, na een bijzonder kwakkelde schaduwrol, naast de Vivaldi-regering, in tijden van de coronacrisis. De trots over de succesvolle vaccinatiecampagne, merkelijk beter dan het Waalse of Brusselse gewest qua cijfers, werd volop uitgespeeld. En in september 2021 beloofde Jambon dus beterschap: hij zou eindelijk dat krachtige imago dat hij als minister van Binnenlandse Zaken tijdens de aanslagen in Brussel, ten tijde van de Zweedse regering van Charles Michel (MR) had opgebouwd, nu komen waarmaken.
• De rest is geschiedenis: op één jaar is de context weer compleet gewijzigd. De zwaarste oorlog sinds WO2 op het Europese continent duwt de EU op de rand van een gigantische energiecrisis en bijhorende diepe recessie. Voor deze winter dreigen bevoorradingsproblemen, maar vooral: de huidige torenhoge prijzen wurgen gezinnen én bedrijven. In plaats van de opgezwollen taal over “een Vlaanderen dat zal schitteren”, verwachten burgers en ondernemingen nu concrete maatregelen. Niets doen, als overheid, is ook geen optie.
• Komt daarbij dat Jambon in het voorjaar weliswaar zijn Krokusakkoord maakte, en lastige dossiers als de Bouwshift en het Stikstof leek op te lossen met zijn ploeg, maar op een jaar tijd nog meer een sitting duck lijkt te zijn geworden: een minister-president waarvan iedereen al denkt dat die het maar één termijn zal volhouden. Dat in eigen rangen N-VA-minister Demir al zo sterk haar profiel opbouwde, en nu al gezien wordt als de troonopvolgster, maakt het er niet makkelijker op voor de man uit Brasschaat.
• Tegelijk zijn er ook kansen in de coalitie. Bij Open Vld is wel al langer duidelijk dat Bart Somers (Open Vld) behoorlijk los staat van de strategieën die federaal uitgetekend worden door zijn partij: de liberale viceminister-president gaat zijn eigen gang, en zoekt veel meer een samenwerking, in de Vlaamse ploeg, met N-VA, zo is in de wandelgangen te horen.
• En bij cd&v, traditioneel op Vlaams niveau de logische bondgenoot van N-VA, maken ze zich ook wel wat zenuwachtig over 2024. De toenadering, zeer openlijk, tussen De Wever en de Vlaamse socialisten van Vooruit, maakt dat de berekeningen voor de volgende legislatuur nu al volop speelt in de hoofden van velen: straks kan het zo maar zijn dat de christendemocraten, met hun nieuwe confronterende huisstijl, uit de boot vallen in een Vlaamse regering.
• Voor alle drie de partijen dus redenen genoeg om in de laatste grote begrotingsoefening van deze ploeg naar een consensus te streven, en met een ’triomf’ naar buiten te komen, om toch wat glans te geven aan een ploeg die nooit echt straalde. Maar daarvoor moeten eerst nog een paar keiharde discussies over de centen volgen.

Opvallend: De ballonnetjes en triomfantelijke rondedansen in de Wetstraat de afgelopen dagen.

• Dit weekend leek het wel een verkiezingsperiode. Vrijdag al kraaiden de groenen triomf, alsof ze eigenhandig de energiecrisis hadden opgelost. Want na een reeks stoere verklaringen op voorhand, tweette minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) vanuit de Europese Raad voor Energieministers dat “die raad een duidelijk signaal gaf aan Ursula von der Leyen: een prijsplafond voor al de import van gas naar de EU, niet alleen Russisch gas’.
• De groene achterban, de ministers, de voorzitters, ze vierden alsof het een Vuelta-eindoverwinning betrof, op sociale media: het was volgens hun lezing Van der Straeten, die eigenhandig in de Europese Raad de zaak had geforceerd. De Belgische media ging grotendeels mee in het triomfantelijke verhaal.
• Europese bronnen, onder meer in de Financial Times, hadden een heel andere lezing van de feiten: “It’s a mess”, zo verklaarde vrijdag een Europese topdiplomaat al in de FT. Want hoewel er een meerderheid van de lidstaten zo’n prijzenplafond wel wil, was er geen duidelijkheid over of het nu over gas uit pijplijn, al het geïmporteerd gas, of over de prijs van lng ging.
• Een concreet voorstel moet nu uitgewerkt worden, Denemarken en Nederland blijven uiterst sceptisch, terwijl de Europese Energiecommissaris Kadri Simson nog eens waarschuwde dat dit het aanbod kan bedreigen. Om maar te zeggen: dat plafond is er concreet nog niet, de groene ‘zege’ was wel al geclaimd.
• Dat deksel op de neus kreeg Van der Straeten overigens nauwelijks een paar uur later, op zaterdagochtend. Cd&v-voorzitter Sammy Mahdi haalde op Radio 1 fel uit naar de groene energieminister, toch een coalitiepartner. “Het euforisch reageren is wel ongepast”, zo stelde die.” Zolang de beslissing nog niet genomen is, moet je voorzichtig zijn en mensen geen valse hoop geven. (…) Je kan populisten verwijten dat ze populisten zijn, maar je moet wel niet zorgen voor vruchtbare grond zodat populisten daar gebruik van maken.”
• Net als MR-voorzitter Georges Louis Bouchez lijkt Mahdi nu telkens de groenen en Van der Straeten te viseren. Want eerder haalde hij, net als de MR en N-VA, scherp uit over de kerncentrales. Cd&v gaat nu vol voor de strategie waarbij er meer dan twee moeten openblijven: “‘Ik word schijtegek van het verzet van Groen tegen kerncentrales”, stelde hij afgelopen week in Knack.
• Evengoed was er wapengekletter bij de PS te horen: voorzitter Paul Magnette trok naar VTM en RTL en liet zich stevig horen. Daar legde hij nog eens het PS-voorstel op tafel om het sociaal tarief uit te breiden naar een ‘middentarief’, voor veel meer mensen. Maar hij wees het voorstel van premier Alexander De Croo (Open Vld) ook niet af: die stelt voor om een basispakket energie aan goedkope prijs te gaan aanbieden. “Of het nu gaat om een basispakket of een middentarief. We moeten de overwinsten terug aan de mensen geven en er moet nu iets gebeuren om de factuur te doen dalen”, zo stelde hij bij VTM.
• Aan RTL verwoordde hij het scherper: van begrotingsdiscipline nu moet niet gesproken worden. “Wat hebben mensen aan zo’n begroting in evenwicht, als deze winter mensen sterven van de kou?”, zo sneerde hij.
• Tegelijk was er uiteraard Georges-Louis Bouchez (MR), die zich manifesteerde op zijn Gezinsdag van de MR in Durbuy. Bouchez zelf gebruikte dat platform om nog eens fel op tafel te kloppen, en “meteen actie” te eisen van de federale regering, in vorm van een “basispakket voor iedereen”.
• En ook Van der Straeten kreeg nog eens een veeg uit de pan: “Leuk dat 26 ministers samen in een vergadering zeggen dat ze het eens zijn “een idee te bekijken”, maar dat verandert niets aan de facturen van de mensen. We moeten concrete zaken communiceren, niet vage voornemens.”

Uitgelegd: De Wetstraat past zich aan, aan de cadans van peilingen. Wordt er gepeild, dan zie je profilering.

• Een pijnlijk zinnetje de afgelopen dagen, bij zowat alle partijen, “ach ja, er wordt gepeild”. Het verklaart voor velen de plotse profilering van collegae, binnen en buiten de eigen partijrangen.
• In dit land zijn er op dit moment immers maar twee grote peilingbureaus actief: Ipsos die VTM, Het Laatste Nieuws, RTL en Le Soir bedient, en Kantar die hetzelfde doet voor VRT, De Standaard, RTBF en La Libre. Beiden peilen maar om de drie maanden, en zo’n enquête loopt dan zo’n tien dagen, waarbij mensen effectief opgebeld worden met de vraag voor wie ze zouden stemmen.
• In andere landen wordt veel meer gepeild, onder meer in Nederland is dat haast permanent. Maar het duopolie houdt de prijs behoorlijk hoog, plus door Vlaanderen, Wallonië en Brussel is het erg versnipperd en dus effectief duur om te peilen.
• De politieke hoofdkwartieren weten perfect wanneer het moment is van zo’n peiling: voorzitters plannen doelbewust mediaoptredens in die periode, om dan te kunnen hun boodschap “zetten”, en aandacht te pakken.
• En kijk: mocht u zich afvragen waarom iedereen vorige week en dit weekend een plekje onder de zon zocht… Inderdaad. Peilingsweek.

Opgemerkt (1): Geen Egbert Lachaert (Open Vld) bij de MR.

• “Agendaproblemen”, klonk het droog bij Open Vld, over de plotse afwezigheid van Egbert Lachaert in Durbuy. De voorzitter van de Vlaamse liberalen was nochtans voorzien om te komen speechen, en zo de liberale familie en haar eenheid te vieren.
• Maar van die eenheid is al langer geen sprake meer: bij Open Vld heeft men fractiedagen achter de rug die grotendeels rust en eenheid in de rangen bracht. Immers: voorzitter Lachaert legde een koers voor die zich helemaal achter premier Alexander De Croo zet, en Open Vld als ‘verantwoordelijke beleidspartij’ wil profileren.
• Na een scherpe interne toelichting van professor Carl Devos (Ugent), die als externe analist feilloos fileerde dat Open Vld dringend keuzes moest maken, ging Lachaert in op de vraag van vele van zijn kopstukken, onder meer Mathias De Clercq, die vorig jaar al net dàt hadden bepleit: geen profilering als partij meer, wél steun aan de premier.
• Onvermijdelijk ontstaat zo afstand met de man die net het tegenovergestelde doet, haast dagelijks, in de Wetstraat: Georges-Louis Bouchez (MR). De Franstalige liberaal leeft al langer op gespannen voet met premier De Croo, door telkens van buitenaf stokebrand te spelen in de Vivaldi-coalitie. Daarbij aarzelt hij niet ook De Croo zelf te ondermijnen.
• En net toen de Open Vld-Parlementsleden dus samen waren aan zee, op de fractiedagen, kwam bij het ontbijt een interview van Bouchez in Het Nieuwsblad voor de ogen: “Vindt u Alexander De Croo een goede leider?”, was daar de vraag. Bouchez liet een lange stilte vallen, die Het Nieuwsblad gretig noteerde, om vervolgens helemaal niet te bevestigen: “Het ligt niet aan Alexander of een ander. Het ligt aan de Europese politieke cultuur. Zodra je een idee hebt dat een beetje uit de band springt, word je gekapitteld.”
• Dat schoot danig in het verkeerde keelgat bij de Open Vld’ers, die zich nu net achter de leider hadden geschaard. Het gevolg: geen Lachaert bij de MR, een dag later op de gezinsdag in Durbuy.  
• “Er zijn geen problemen in de familie van de liberalen. Als sommigen daar problemen in lezen, is het omdat ze iets anders lezen dan wat ik heb gezegd. Ik heb over niemand concreet gesproken, over geen enkel persoon, zelfs niet over een regering. Ik heb een algemene analyse gemaakt”, zo trok Bouchez opnieuw fel van leer op de Zevende Dag.
• “Maar als men in dit land dat al niet meer mag zeggen, dan heeft het geen zin dat wij als politici nog interviews geven. Ik steun Lachaert in volle totaliteit, wij zijn meer dan ooit liberale broers, en ze zijn hier al meermaals op congressen geweest”, zo deed die alsof z’n neus bloedde.
• Achter de schermen is er wel degelijk een haar in de boter: de as van MR en Open Vld, die in 2020 samen Vivaldi forceerden, bestaat al lang niet meer op dezelfde manier. 

Opgemerkt (2): Vlaams Parlementslid Maaike De Vreese verliest de interne verkiezing om ondervoorzitter bij N-VA van de onbekende Lieve Truyman.

• Een nederige mea maxima culpa is op z’n plaats: waar we vrijdag nog met veel stelligheid in deze nieuwsbrief poneerden dat Maaike De Vreese het zou halen als nieuwe ondervoorzitter van de N-VA, “zonder verrassingen”, bleek dat zaterdag de Partijraad van N-VA wel degelijk een verrassing in petto had
• Het 38-jarig Vlaams Parlementslid De Vreese, de sterke vrouw van N-VA in Brugge, leek de beste adelbrieven te hebben, voor de race: ze haalde het de vorige verkiezingen nipt niet van Steven Vandeput (N-VA), de burgemeester van Hasselt. En ze genoot de steun van West-Vlaanderen en van kopstuk Theo Francken (N-VA), voor wie ze ooit werkte.
• Maar het was de N-VA-schepen in het Oost-Vlaamse Temse, Lieve Truyman, die het haalde met 54 procent van de stemmen in de raad.
• Zo doet dat orgaan, een soort Parlement van de partij, haar reputatie als grillig en onstuurbaar vanuit de top alle eer aan. Vooral het pleidooi van Truyman om veel aandacht voor het lokale niveau te willen hebben vanuit de nationale leiding, ging er als zoete koek in voor die Partijraad. Daarbij speelde ook de ‘sympathie vote’: als underdog kon Truyman op steun rekenen. Maar dat gaf dus de doorslag, tot verrassing van velen aan de top, maar ook in de zaal.
• Voor Theo Francken (N-VA) is het een derde, lastige tik. Eerst was hijzelf kandidaat-ondervoorzitter, maar moest hij de duimen leggen tegen Lorin Parys én Valerie Van Peel. Toen Parys ontslag nam, was er de eerste keer de stemming tussen Vandeput en ‘zijn’ kandidate De Vreese. En nu haalt die het dus opnieuw niet.
• “Het is unfair voor Maaike om geframed te worden als de ‘kandidate van de top’. Ze is haar eigen vrouw, een harde werker, en erg aanwezig lokaal. Theo heeft helemaal geen campagne gevoerd voor haar deze keer. Unfair dus voor hem, en voor haar”, zo duidt een topper van de partij.   

Opgemerkt (3): Crisistijden, maar cd&v gaat “schapen drijven”.

• Fractiedagen, dat is ook teambuilding en wat collectieve ontspanning. Alleen, “moet je dat nu uitsmeren op je kanalen, in tijden van crisis?”, zo vroeg men zich vorige week af binnen cd&v.
• Want daar was de Kamerfractie op fractiedagen vertrokken, en gingen ze samen zowaar ‘schapen drijven’ als groepsactiviteit: “Teambuildingsopdracht. Wie brengt de schaapjes terug samen?”, zo postte oud-minister Wouter Beke (cd&v) op z’n Facebookpagina, met een bijhorend filmpje, van gibberende Kamerleden, en een Beke die “kom, kom, kom” naar de schapen roept. Die zijn overigens zichtbaar niet onder de indruk van de acties van de Kamerleden.
• Voor wie het zich afvraagt: de oud-partijvoorzitter duikt terug op in de Kamerfractie omdat hij in 2019 de Kamerlijst voor Limburg trok, en vervolgens Vlaams minister werd. Nu keert hij terug naar z’n oude zetel: opvolger Steven Matheï verloor bijgevolg z’n zitje.
• Niet iedereen was even gelukkig met de post op Facebook: “Empathie blijft een probleem hé, voor Wouter”, zo klonk het als commentaar intern bij cd&v. “We moeten op dit moment heel hard opletten als politici hoe we communiceren, de mensen hebben het echt moeilijk. Geen joligheid dan.”