Op 13 oktober zijn er gemeenteraadsverkiezingen, nu voor het eerst zonder stemplicht. Uit peilingen blijkt dat de partij die het meest moeite had om die stemplicht gemeentelijk af te schaffen, het meest lijkt te gaan profiteren van die hervorming. Cd&v blijkt immers zeker gemeentelijk een enorm trouw kiespubliek te hebben. Grote verliezers dreigen PVDA en Open Vld te worden, die zowel nationaal als ook lokaal weinig gemotiveerde kiezers hebben. Voor Vlaams Belang blijkt tegelijk een stevig verschil tussen het nationale niveau, waar hun kiezers trouw zijn, en het lokale, waar toch ook een pak volk thuis dreigt te blijven. Tegelijk mag het Belang wel likkebaardend alle peilingen tegemoet zien: hét thema waar de kiezer van wakker ligt, is op dit moment migratie. Maar ook bij andere thema’s bovenaan de lijst, het sociaal-economische én de onvrede met de politiek in z’n geheel, scoort de partij van Tom Van Grieken (Vlaams Belang) bijzonder hoog. 

In het nieuws: Een verrassende winnaar straks, na de afschaffing van de kiesplicht?

De details: Bij PVDA en Open Vld dreigt men het effect van een veranderde kieswetgeving duur te gaan betalen, bij de gemeenteraadsverkiezingen. En ook Groen en Vooruit ogen toch wat kwetsbaar, met een minder trouw kiespubliek. Slechts één partij springt er aan de kant van trouwe, lokale kiezers bovenuit: cd&v.

• Het was een bijzonder gevoelig punt, voor toenmalig voorzitter van cd&v Joachim Coens, die in december 2019 zijn partij in handen kreeg. Want bij de onderhandelingen over een nieuw Vlaams regeerakkoord in de zomer van dat jaar, hadden zijn partijgenoten Hilde Crevits (cd&v) en Wouter Beke (cd&v) “onnodig toegegeven” om de opkomstplicht voor het lokale niveau te schrappen.
• Coens, maar wel meer volk binnen cd&v, vond dat gelijk staan aan “de polsen doorsnijden”, en letterlijk de ultieme levenslijn van de christendemocraten in gevaar brengen: het lokale niveau. Niet toevallig had de Dammenaar een kaart van alle cd&v-burgemeesters in zijn kantoor hangen: op dat lokale niveau blijft men disproportioneel sterker dan nationaal.
• Een aantal keer drong cd&v er dan ook op aan binnen de regering Jambon I, om toch maar die wijziging te herzien, de cd&v-fractie roerde er zich over. Maar het was vooral Open Vld die de voet zette: voor hen was die afschaffing van de kiesplicht, zij het enkel lokaal, een belangrijke trofee, een liberale eis die nog dateert van uit de tijd van de Burgermanifesten van Guy Verhofstadt (Open Vld) in de jaren ‘90. De zaak ging door.
• Toch wel ironisch dus, dat nu uit nieuw kiesonderzoek van de UAntwerpen en de VUB, samen met de VRT en De Standaard, bij iets meer dan 2.000 Vlamingen, blijkt dat net cd&v de grote winnaar zal zijn van de afschaffing van die kiesplicht in oktober. Dat ligt overigens in lijn met soortgelijk onderzoek in 2023, maar nu tekent het zich nog scherper af. Dat blijkt uit de cijfers per partij, van mensen die “zeker niet” en “waarschijnlijk niet”, zouden gaan stemmen.
  • Slechts 2 procent van de cd&v kiezers zou lokaal echt afhaken, en 7 procent misschien. In ‘23 was dat samen nog 17 procent. Wat bovendien opvalt: ook nationaal heeft cd&v een erg hoge ‘partijtrouw’: met 66 procent die ‘altijd’ zal gaan stemmen scoren ze het hoogst.
  • N-VA scoort tweede best, maar zit nog een pak van cd&v af: 5 procent zou zeker afhaken, 14 procent waarschijnlijk. Vorig jaar was dat samen nog 20 procent. N-VA heeft wel een lagere partijtrouw: slechts 55 procent van hun kiezers zegt ‘altijd’ te gaan stemmen voor de Kamer.
• Bij de partijen die klappen dreigen te krijgen door de afschaffing van de verplichting te gaan stemmen zit hoe dan ook PVDA. En ook Open Vld, omdat die in het algemeen kwetsbaar staan, qua ‘trouwheid’. Vlaams Belang staat nationaal wel sterk, lokaal minder.
• Bovendien is er een heel sterk verband tussen de inkomens van kiezers en hun motivatie om te gaan stemmen. Bij lage inkomens haakt ruim meer dan 40 procent af, als de opkomstplicht wegvalt. Die kiezers zitten verhoudingsgewijs veel meer bij PVDA en ook Vlaams Belang.
  • PVDA heeft liefst 9 procent van hun kiezers die hoe dan ook afhaken en 17 procent waarschijnlijk. In ‘23 haakte samen nog 33 procent af: soortgelijke resultaten dus. En ook nationaal heeft de partij de laagste scores, slechts 49 procent van hun kiezers zou nationaal zeker gaan stemmen. Hun kiezers zitten dan ook veel meer in de categorie met lage inkomens. 
  • Open Vld heeft niet zozeer lokaal een probleem, met 5 procent die zeker afhaakt en 15 procent die waarschijnlijk niet komt, maar scoort nationaal dramatisch: slechts 47 procent van hun kiezers zou ‘zeker’ gaan stemmen, terwijl ze qua inkomen wél bij de hoogste zitten. Die combinatie maakt hen kwetsbaar, zonder stemplicht.
  • Vlaams Belang heeft dan weer nationaal wel sterke scores, met 54 procent die zeker komt stemmen. Ze surfen naar winst in juni, maar de vraag is of ze dat lokaal kunnen herhalen, zonder stemplicht. Want 12 procent haakt zeker af, en 16 procent waarschijnlijk. Dat is nog meer dan in ‘23, en de hoogste negatieve score van alle partijen voor het lokale niveau.
  • Bij Vooruit toch ook wel wat negatieve signalen: 9 procent haakt hoe dan ook af voor de gemeenteraad, en nog eens 14 procent waarschijnlijk. Maar Vooruit heeft nationaal wel gemotiveerde kiezers, met 57 procent.
  • Groen oogt ook kwetsbaar: met 48 procent die “altijd zou gaan stemmen”, zitten ze nationaal helemaal in de onderbuik. En lokaal zou toch ook veel volk afhaken: 6 procent zeker, en 17 procent waarschijnlijk. En dat terwijl het een partij is met kiezers met eerder hoge inkomens.

The Big Picture: De drie dominante thema’s in deze campagne, volgens de peiling, spelen allen in de kaart van Vlaams Belang.

• Migratie is het thema nummer één, dat uit de peiling naar voren komt als de grootste bekommernis van de kiezer. Daarbij is het opvallend dat in het onderzoek, dat elk jaar opnieuw gedaan wordt, het topthema volatiel is: het was al ‘gezondheidszorg’, tijdens de corona-jaren, en ‘energie’ na de oorlog in Oekraïne, maar migratie bleef altijd wel een belangrijk issue op de achtergrond van die crississen.
• In 2024 springt het echt omhoog: van 11 procent die het thema noemde in 2022, en 18 procent in 2023 gaat het nu naar 22 procent dit jaar. Daarmee oogst slechts één partij echt winst: kiezers associëren het thema proportioneel veel ‘positiever’ met Vlaams Belang, met N-VA enkel heel lichtjes. In de ‘gesloten vraag’, waarbij kiezers maar twee thema’s mogen geven, springt het zelfs naar 28 procent.
• Voor het tweede thema, de economie, zakt de score van 25 procent in 2023 en de eerste plek, naar 20 procent nu. Ook belangrijk dus, al overheerst hier duidelijk een pessimisme: het idee dat het slechter zal gaan. Daar valt op dat cd&v en Vooruit licht positief geassocieerd worden, terwijl N-VA het meest negatief van al is. Maar ook hier: wie een heel negatief beeld heeft, zit meest geassocieerd met Vlaams Belang. 
• Economie zakt in de ‘gesloten vraag’ wel naar de derde plaats, ‘belastingen’ staat daar op nummer twee. In de open vragen is het derde thema ‘politieke vertegenwoordiging’: dat 14 procent scoort. Daar opnieuw: duidelijk een negatieve houding ten opzichte van de politiek, die zich opnieuw bij het Vlaams Belang best vertaalt. 
• De scores van de thema’s betekenen donderweer voor de regeringspartijen: ongenoegen over de economie en politiek in combinatie met migratie als topic nummer één, leverde in 2019 al een enorme sprong voorwaarts voor Vlaams Belang op. Ook toen dook ‘migratie’ als nummer één thema in peilingen op. 

Gevolgd: De EU roert nu echt de oorlogstrom, en wil een militair-industrieel complex. 

• “Europa moet meer uitgeven, beter uitgeven, Europees uitgeven. Dat is het hart van onze ambitie”. Een duidelijk gemotiveerde Ursula von der Leyen, Commissievoorzitter, maar ooit ook Duits minister van Defensie, en vooral op campagne voor haar herverkiezing, gebruikte een speech voor het Europees Parlement, om nog eens door te trekken.
• “In de komende weken zullen we vanuit de Commissie met voorstellen komen voor de allereerste Europese industriële defensiestrategie. We moeten prioriteit geven aan gezamenlijke defensie-aankopen. Net zoals we dat heel succesvol hebben gedaan met de vaccins of bijvoorbeeld met aardgas. Dit zal ons helpen de versnippering te verminderen en de interoperabiliteit te vergroten”, zo stelde de Duitse. 
• De commissaris voor Industrie Thierry Breton kwam al eerder met plannen voor een Europees fonds van zo’n 100 miljard euro, om de Europese wapenindustrie te gaan ondersteunen. Tot nu toe zit daar maar 1,5 miljard in van de lidstaten. Maar dat kan veranderen, als in de VS bijvoorbeeld Donald Trump zou herverkozen zijn: dan staan de instrumenten alvast klaar in de EU, om over te nemen. Von der Leyen sprak van een “turbo charge” steken onder die Europese defensie, om zo “operationele capaciteit te bouwen die veldslagen kan winnen”. 

Het antwoord: Vladimir Poetin speechte vanmorgen.

• Op zijn traditionele jaarlijkse speech haalde de Russische president Poetin dan weer hard uit naar de NAVO en Europa. “Het Westen wil Rusland van binnenuit verzwakken. Maar ik zal niet toelaten dat iemand zich moeit met binnenlandse aangelegenheden van Rusland.”
• En meteen ging het ook crescendo richting de NAVO, waar de Franse president Emmanuel Macron deze week nog het sturen van grondtroepen niet uitsloot. En ook de Estse premier Kaja Kallas herhaalde dat nog, gisteren. “De NAVO bereidt haar troepen voor om ons grondgebied aan te vallen. Wij zullen het westen van Rusland goed beschermen, na de uitbreiding van de NAVO met Zweden en Finland.”
• En uiteraard was er daarbij de klassieke, ultieme dreigingstaal: “Het lot van elk land dat Rusland binnenvalt  zal veel tragischer zijn dan wat Rusland zelf zou meemaken. Ze moeten begrijpen dat we ook wapens hebben, wapens die hen op hun eigen grondgebied zouden kunnen verslaan. Want zo’n stap zou het gebruik van kernwapens kunnen veroorzaken.”

Opvallend: Tegelijk kijkt de Commissie meer dan ooit naar het Russische geld bij Euroclear. Of toch minstens de winsten daaruit.

• Op dit moment staat zo’n 190 miljard euro aan waardepapieren bevroren bij het Belgische clearinghouse Euroclear. De winsten daaruit worden jaarlijks belast door België, aan het normale tarief van 25 procent vennootschapsbelasting. Die som, zo’n 1,5 miljard euro dit jaar, en 255 miljoen volgend jaar, is ook al sinds de begrotingsopmaak in oktober vorig jaar voorzien in de Belgische begroting, om “integraal terug te geven” in de vorm van steun.
• Maar Europa aast op meer: de overige 75 procent in winsten, nog eens 4,5 miljard euro, wil ze eigenlijk ook afromen. Daarvoor werd al beslist binnen de EU om dat geld minstens al apart te houden, van de hoofdsom van 190 miljard. 
• “Het is tijd om met die superwinsten op bevroren Russische tegoeden gezamenlijk militaire uitrusting voor Oekraïne te gaan kopen. Er is geen sterker symbool en geen betere besteding van dat geld denkbaar dan Oekraïne en heel Europa veiliger te maken”, zo stelde von der Leyen.
• De vraag is of de EU snelheid kan maken met die plannen. Want de scenario’s die tot nu toe circuleerden, spreken van “eind 2024”. Dat maakt de Oekraïners zelf bijzonder onrustig: vanuit de Oekraïnse regering dringt men aan “op steun nu, niet in het najaar”. 

Minder opvallend: België sluit zich aan bij de gezamenlijke aankoop van munitie via Tsjechië. De fondsen daarvoor waren al lang vastgelegd: het is geen “nieuwe steun”. 

• Na de ministerraad federaal gisteren een toch wat triomfantelijke persconferentie van premier Alexander De Croo (Open Vld) en Ludivine Dedonder (PS), de minister van Defensie. Dat vertaalde zich in artikels met ronkende titels als: “Half miljard extra steun aan Zelenksy”.
• Maar dat is het niet echt: de 1,5 miljard euro steun was al in oktober vastgelegd in de begroting en werd nu gewoon concreet gemaakt, door aan te sluiten bij de Tsjechen. 
• Die namen de afgelopen tijd het initiatief, onder leiding van hun president Petr Havel, een oud-generaal, om op zoek te gaan naar munitie voor Oekraïne, buiten de EU. Havel kon daarbij zo’n 800.000 granaten op de kop tikken, vermoedelijk in Zuid-Korea en Turkije.
• Daarvan gaat België nu een deel mee betalen, zo’n 50.000 ervan, voor die 200 miljoen euro. Ook Denemarken, Canada, Zweden, Nederland en het Verenigd Koninkrijk leggen mee geld in, met één verschil: bij hen komt het echt uit de begroting, wat hun belastingbetalers bijdragen, in België is het van de ‘Russische superwinsten’. 
• Dedonder maakte ook nog eens concreet wat zij vanuit Defensie zal doen, voor 334 miljoen euro: vandaar dat men aan het bedrag van ruim een half miljard kwam. Daarbij is 100 miljoen voorzien om de F-16-coalitie te ondersteunen voor Oekraïne, met name om piloten op te leiden. 
• De cruciale vraag van Oekraïne om gewoon sneller de beloofde Belgische F-16’s te leveren wordt niet beantwoord. Verder gaat België dan toch voor 80 miljoen euro materiaal uit de Belgisch stocks leveren, munitie én oude pantserwagens. En er komen ook voor zo’n 90 miljoen nieuwe munitie-aankopen via Defensie voor Oekraïne. Maar ook hier: het bedrag was al voorzien in de begroting en komt uit de pot van 1,5 miljard.
• Daarnaast, en dat is minstens even opvallend: België gaat niet in op de vraag van de Oekraïense regering, om de royale steun aan Oekraïense vluchtelingen hier af te bouwen. Volodymyr Zelensky en co willen graag dat jonge landgenoten van hen terugkeren, om de strijd thuis verder te zetten. En dan zijn sociale gunstregimes niet bepaald een argument, om hen terug naar het oosten te lokken.
• Van de 72.000 Oekraïners die België opvangt, krijgt bijna de helft een leefloon. Alle sociale ondersteuning samen kostte al bijna 450 miljoen euro: opnieuw budget dat betaald wordt met de superwinsten uit Euroclear. België is zo één van de meest ‘royale sociale ondersteuners’ van Europa, met als gevolg dat veel minder Oekraïners hier aan het werk zijn dan bijvoorbeeld in buurland Nederland. 

Het bredere plaatje: Niet alleen in peilingen kalven traditionele partijen af. Ook bij hun leden.

• Het is een bevestiging van de trend, die zich steeds maar doorzet: de UGent berekende nog eens opnieuw alle leden van politieke partijen in Vlaanderen, en kwam tot dezelfde vaststelling als de jaren ervoor: zowat elke partij krimpt in ledenaantal. Dat schrijft De Morgen. 
• Grootste daler is Open Vld die in 2017 nog op bijna 60.000 leden zaten (al zijn er altijd wel vragen geweest over hoe de liberalen precies al die leden ‘telden’ en wie echt lidgeld betaalde). Vorige jaar eindigden ze op nog 42.000 leden.
• Voor cd&v geldt eenzelfde verhaal, met iets minder dan 50.000 leden zes jaar geleden, zitten ze nu nog op 35.000 mensen met een partijkaart, volgens het hoofdkwartier. 
• Maar dat blijven papieren verklaringen van de partijen zelf: wie op nieuwjaarsrecepties rondliep de afgelopen jaren, moet vaststellen dat cd&v met 2.000 aanwezigen, en een hele mobilisatie van leden via bussen, bijzonder blij was. Open Vld haalde dit jaar dat al lang niet meer.
• Bij N-VA piekte men in 2018 nog naar 45.000 leden, maar ondertussen zijn dat er maar 34.000 meer. Daar wel nog altijd veel forsere aanwezigheden op congressen en nieuwjaarsrecepties, die tot 5.000 gaan. Anderzijds bereikte de N-VA nooit cijfers van ledenaantallen van wijlen de Volksunie.
• Vooruit is net zo goed een krimpend verhaal, met nog 40.000 leden in 2017 en vandaag nog 28.000. Het laatste jaar stabiliseerde dat wel. Groen blijft dan weer relatief stabiel hangen, maar is wel duidelijk de kleinste ledenpartij met net geen 7.000 leden.
• De enige twee winnaars zijn de radicale partijen. PVDA splitst wel niet op tussen Vlaamse en Belgische leden, dus daar kan moeilijk staat op gemaakt worden. Zij schermen met 25.000 leden. En Vlaams Belang, waar sinds 2022 geen cijfers van zijn, zat toen in een groei, met iets meer dan 20.000 leden. 

Om te volgen: De ethische dossiers gaan nog tot frictie leiden binnen de federale meerderheid.

• Groen zet druk op cd&v, in het abortusdossier. Naar eigen zeggen “brachten ze achter de schermen al tot twee keer toe de meerderheidspartijen allemaal rond tafel”. Gisteren was er nog een vergadering binnen Vivaldi. Dat was nochtans het verwijt dat cd&v-voorzitter Sammy Mahdi begin dit jaar nog maakte: dat er geen uitnodigingen meer gekomen waren om te praten, over het abortusdossier.
• “We willen nog een derde keer rond tafel mét deze meerderheid om een stap vooruit te zetten in het abortusdossier. Maar dan moet er serieus onderhandeld worden’, zo laat co-voorzitter Nadia Naji (Groen) weten. “Ofwel blijft cd&v dit dossier blokkeren, ofwel gaan we nu echt onderhandelen.”
• Daarbij is de context duidelijk: de experten in het rapport over abortus pleitten voor een termijn tot 18 weken, dat wil Groen ook, en zowat elke paarse partij. “Blijven vasthouden aan 14 weken, dat is hetzelfde als dit dossier lam leggen. Als de christendemocraten het menen dat ze serieus willen onderhandelen, dan moet die bereidheid aan tafel getoond worden”.
• En ze dreigt ook duidelijk: “Als dat niet kan voor de christendemocraten vanuit ethische overwegingen, dan is dat hun recht, maar dan roepen we op om een wisselmeerderheid toe te staan zonder die te blokkeren door dan elk voorstel naar de Raad van State te sturen.” Wordt vervolgd dus, meer dan waarschijnlijk.
• En dat ethische dossier is niet het enige. Want gisteren kwam ook Open Vld-voorzitter Tom Ongena met een eigen offensief. Hij wil dat de Kamer een wetsvoorstel van Open Vld rond de uitbreiding van de euthanasiewetgeving nu snel behandelt. 
• Wie vandaag euthanasie wil, moet op dat moment “handelingsbekwaam” en “bewust” zijn. Je kan wel vooraf een positieve wilsverklaring maken, maar die kan dan alleen worden uitgevoerd als je niet meer bij bewust zijn bent.
• Dementie en andere aftakelingen maken het dus moeilijk; dan moet je euthanasie kiezen voor de aftakeling te ver is, zo luidt de kritiek van de liberalen op de huidige wetgeving. 
• De aanleiding om het nu opnieuw te agenderen is een boek over VRT-baas Jan Ceuleers, die eind 2020 stierf, en waarin zijn dochter Barbara pleit voor een aanpassing van de euthanasiewet.
• Net zoals bij abortus geldt dat in het regeerakkoord is afgesproken dat ethische dossiers er enkel met consensus in Vivaldi kunnen komen. “Dat cd&v dan maar eens uitlegt waarom ze tegen dit voorstel zouden zijn”, zo stelde Ongena gisteren op Villa Politica.