Eurosceptici van alle kanten hebben vaak het gevoel dat de Unie niet echt de burgers vertegenwoordigt van alle landen die er deel van uitmaken. Maar de samenstelling van het Europees Parlement is nauw verbonden met de partijen en coalities die in elke hoofdstad aan de macht zijn. Op dit moment waait de wind naar rechts, of zelfs heel erg naar rechts, wat gevolgen zal hebben voor de Europese verkiezingen van volgend jaar. En dus op de richting die Europa als geheel zal inslaan.

Een extreemrechts figuur aan de macht krijgen in Europa is nog steeds een gebeurtenis. De meest recente was Giorgia Meloni in Italië, die niet eens de neofascistische oorsprong van haar politieke partij verbergt in het land dat het regime van Mussolini voortbracht. Dit is een extreem geval dat heeft geleid tot spanningen met buurlanden – de betrekkingen met het Franse voorzitterschap zijn bijvoorbeeld niet bepaald hartelijk. Toch zet het de toon voor een zeer conservatieve beweging die van noord naar zuid over het continent raast.

Toegankelijkheid voor extremen

• In Finland trad een nieuwe premier aan: Petteri Orpo, aan het hoofd van een conservatieve coalitie die de linkse coalitie van Sanna Marin opvolgde.
• In Griekenland kunnen we ook de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis noemen, die met zijn centrumrechtse formatie een groter dan verwachte meerderheid haalde.
• In Spanje wonnen de conservatieven ruimschoots van links in de regionale verkiezingen, waardoor de algemene regering van de socialistische Pedro Sanchez genoodzaakt was om volgende maand vervroegde verkiezingen uit te schrijven. Die zien er niet goed uit voor zijn partij.
  • Opgemerkt moet worden dat de Spaanse liberaal-conservatieve Volkspartij er een gewoonte van heeft gemaakt Vox het hof te maken, een extreem-rechtse groepering die er geen geheim van maakt Francoïstische sympathieën te hebben.

Een toenadering van de traditionele rechtse partijen tot extreemrechts dat bijna overal in de EU te vinden is, zo niet door directe allianties, dan toch door de porositeit van ideeën. Het beste voorbeeld hiervan is Frankrijk: tot twee keer toe werd Emmanuel Macron alleen president van de republiek door een tegenstem tegen een Marine Le Pen die een vaste waarde was geworden in de tweede ronde. Als Macron president is, is dat meer dankzij een links electoraat dat standaard stemde dan omdat hij overtuigend was. En toch gaat er geen week voorbij zonder een nieuw extreemrechts standpunt binnen de Franse regering of een nieuwe wending in het systematische gebruik van repressie.

• Niet dat de regering-Macron extreemrechts is; ze behoudt haar democratische legitimiteit. Maar als de entourage van de president het heeft over een mogelijke “derde termijn”, wat de grondwet op dit moment niet toestaat, is er reden tot bezorgdheid over de volgende uitslag bij de stembusgang. Waar Le Pen in de coulissen wacht. We zullen zien in 2027.
• In België blijft de federale regering van crisis naar crisis gaan, enkel en alleen omdat alle partijen weten dat de enige winnaar bij vervroegde verkiezingen het extreem-rechtse Vlaams Belang in Vlaanderen of de extreem-linkse PTB in Wallonië zou zijn. Wallonië is meer dan ooit de uitzondering op de Europese trend, en een land van links.

Europeanen trekken naar de stembus

Wat kunnen we in deze context van rechtse besmetting door de meest extreme bewegingen verwachten van de Europese verkiezingen in juni 2024, wanneer EU-burgers parlementsleden zullen kiezen voor een termijn van 5 jaar? Een soortgelijke beweging naar rechts, en een rechts dat meer conservatief dan liberaal is, lijkt logisch.

• “Er is een convergentie geweest tussen centrumrechts en extreemrechts in de afgelopen tien jaar”, vertelde Hans Kundnani, Europees politiek analist bij Chatham House, aan Politico. “En deze verandering kan verstrekkende gevolgen hebben voor de EU.”
• Dit zal natuurlijk niet autoritair worden: de belangrijkste winnaar zal zeer waarschijnlijk de al dominante alliantie zijn, de centrumrechtse Europese Volkspartij (EVP). Maar de versterking van haar meer conservatieve vleugel zou een helpende hand kunnen zijn voor de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), die duidelijk rechts zijn, waaronder Meloni en de Poolse nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid.
• Naast de samenstelling van het Parlement mogen we niet vergeten dat de 27 staatshoofden en regeringsleiders van de EU bijeenkomen in de Europese Raad om te beslissen over de belangrijkste trends en prioriteiten van de Unie. En sommige anonieme waarnemers zeggen al dat ze een “Meloni-effect” zien. Dit kan alleen maar sterker worden als andere staatshoofden met vergelijkbare ideeën zich bij haar aansluiten. In Slowakije is dit een mogelijkheid, net als in Spanje.

Een meer gesloten Europa met minder aandacht voor het klimaat?

Wat voor verschil kan het maken?

• Europa is al even niet meer in een humanitaire stemming als het gaat om de migratiecrisis: de landen in de frontlinie – onder andere Italië, Griekenland, maar ook Polen – hebben steeds meer vrij spel om potentiële migranten aan de grens terug te sturen.
• Het klimaatscepticisme heeft ook grotendeels wortel geschoten aan de rechterkant van het Europese politieke spectrum: we kunnen een vermindering verwachten van de inspanningen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Nu al annuleren rechtse regeringen maatregelen om de biodiversiteit te beschermen of, zoals in Zuid-Spanje, legaliseren ze het oppompen van grondwater om de landbouw te voeden.
• Dit zorgt voor minder eensgezindheid, zelfs bij uiterst rechts, maar sommige van deze partijen met de wind in de zeilen zijn ook anti-Atlantisch, aanhangers van de Russische houding ten opzichte van Oekraïne, zitten zelfs jarenlang in de zak van het Kremlin, en over het algemeen behoorlijk vijandig tegenover de grote Amerikaanse bondgenoot. Er moet echter worden opgemerkt dat dit niet het geval is met Meloni – het is bijvoorbeeld wel degelijk het geval met Marine Le Pen, die onlangs in Frankrijk werd gehoord in een commissie vanwege haar verdachte banden met Rusland. Midden in de Russisch-Oekraïense oorlog voor de deur van de EU kan dit soort politieke verschuivingen ook gevolgen hebben.