‘Het oude systeem werkt niet.’ Die open deur trapte Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in bij de voorstelling van het nieuwe asiel- en migratiepact van de Europese Unie. De migratiecrisis van 2015 is nooit echt opgelost. Er zijn minder asielaanvragen, maar er sterven nog jaarlijks zo’n 1.000 mensen op de Middellandse Zee. De brand in Moria was een pijnlijke herinnering aan de grimmige situatie op de Griekse eilanden. Business AM vat het antwoord van de Commissie von der Leyen op één van de grootste Europese uitdagingen voor u samen.

Het nieuwe migratieplan, met als kernwoorden verantwoordelijkheid en solidariteit, berust op drie pijlers: 

De aanpak buiten de Europese Grenzen

• De commissie wil partnerschappen met de landen van waaruit mensen vertrekken, voornamelijk in Sub-Sahara-Afrika en het Midden-Oosten, om de sociaal-economische situatie ter plekke te verbeteren, en de smokkelbendes op te rollen. Dat vraagt om grote investeringen buiten de Europese grenzen. 
• De uitvoerende macht van de EU zal ook gesprekken voeren met een twintigtal landen in Azië en Afrika, om ertoe te brengen hun uitgeprocedeerde onderdanen terug te nemen. 
• Momenteel is het zeer moeilijk om afgewezen asielzoekers te deporteren, omdat de thuislanden vaak weigeren om ze terug te nemen. Een derde van de uitgewezen kandidaat-vluchtelingen keert terug naar Europa. Dat is een factor die enorm bijdraagt aan de overbevolkte kampen, waar die mensen in een juridische schemerzone terechtkomen die jaren kan aanslepen.

Het grensbeleid

• De Commissie wil de irreguliere migratie drastisch terugdringen. Ylva Johansson, de Europese commissaris voor Migratie zei dat de boodschap luidt: ‘Als je geen verblijfsrecht hebt in de EU, word je teruggestuurd.’
• Daarvoor wil het aan de Europese buitengrenzen snel een selectie maken van wie recht heeft op asiel. Het nieuwe migratieplan stelt voor om de procedure voor wie uit een land komt waarvan de erkenningsgraad (de verhouding tussen het aantal asielaanvragen en de asielverleningen) minder dan 20 procent is, te versnellen. 
• Binnen vijf dagen na aankomst aan de grens moet de identificatie en de screening gebeuren. Wiens aanvraag geweigerd wordt moet zo snel mogelijk gedeporteerd worden. Daarom krijgen ze slechts 12 weken de tijd om in beroep te gaan. 
• Veel asielzoekers zullen niet in deze versnelde procedure terechtkomen, de erkenningsgraad van Afghanistan bijvoorbeeld ligt veel hoger. Er worden ook niet echt details gegeven hoe ze die procedure exact gaan versnellen. In Griekenland en andere ‘points of entry’ zijn de bevoegde diensten nu al overbelast, ondanks honderden extra medewerkers van de EU. 

Solidariteit tussen de lidstaten

• Tijdens de migratiecrisis van 2015 voerde de commissie een verplicht spreidingsplan in. Elke lidstaat kreeg quota dat bepaalde hoeveel erkende vluchtelingen ze moest opvangen. De zogeheten Visegrádgroep, bestaande uit Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjechië, weigerde dat simpelweg. De EU is er nooit in geslaagd om de spreidingsregel te handhaven, of om de landen die hem verwerpen te sanctioneren.
• Dat systeem wordt nu vervangen door een alternatief ‘solidariteitssysteem’: lidstaten die mensen willen verwelkomen krijgen 10.000 euro per opgevangen vluchteling, om de reiskosten en de huisvesting te dekken. Landen die weigeren moeten in de plaats bijdragen aan het terugkeerbeleid, door de deportatie van migranten te ‘sponsoren’.
• Het idee is dat die lidstaat helpt bij het omslachtige proces van deportatie van een uitgeprocedeerde asielzoeker, die elders in Europa woont. Als de persoon niet binnen acht maand gerepatrieerd is, moet het sponsorende land die asielzoeker alsnog opnemen.

Uit het document blijkt niet hoe de commissie de Visegrádlanden gaat aanpakken als ze ook weigeren om aan dit systeem deel te nemen. Het is namelijk maar de vraag of ze de administratieve hel van deportaties op zich gaan willen nemen, met het risico dat ze uiteindelijk toch vluchtelingen gaan moeten opnemen. Bovendien is Griekenland er nooit in geslaagd om een terugkeerbeleid op poten te zetten, waarom zou pakweg Hongarije daar wel in slagen? Wat ook niet meteen duidelijk is: hoe dit nieuwe plan de mensen die al jaren in erbarmelijke omstandigheden in overvolle kampen zitten perspectief biedt.

Er zijn nog veel witruimtes in te vullen, dus. Het is nu koffiedik kijken hoe het voorstel zal wijzigen in de doolhof van het wetgevend proces van de EU. De commissie hoopt op dat er tegen volgend jaar een versie van het plan wordt goedgekeurd.