Aanval is de beste verdediging. En dus zaten vanmorgen Groen-vicepremier Petra De Sutter en Ecolo-voorzitter Jean-Marc Nollet al op radio en televisie, om het nieuwste voorstel van Tinne Van der Straeten (Groen), de minister van Energie, te claimen: de grote energiespelers gaan eindelijk betalen, was de boodschap. De doorbraak komt er na maanden van gedraai rond die superwinsten van de energiesector, waarbij Vivaldi maar niet de technische formule vond om die te gaan belasten. Het is de EU die de oplossing biedt: vrijdag heeft die een kader afgesproken. Dat houdt het op alle prijzen voor boven de 180 euro per megawattuur van energie uit kerncentrales, hernieuwbare en bruinkool belasten, voor zeven maand. Maar Van der Straeten zet het veel scherper, wat ook mag van Europa: een plafond vanaf 130 euro per megawattuur, en meteen voor twee jaar. Voor de federale begroting rinkelt de kassa, want in combinatie met een forse extra taks op de oliesector, rijft men op twee jaar 4,7 miljard euro extra belastingen binnen. Het is maar de vraag of de energiesector dat zomaar slikt: alvast met Engie lopen de onderhandelingen nog altijd, over Doel 4 en Tihange 3.

In het nieuws: “Die sector gaat niet weglopen hé, een kerncentrale kan je niet verplaatsen”, zo zegt Jean-Marc Nollet (Ecolo).

De details: Geen kop in kas bij de ecologisten, maar weer voluit in het offensief.

• “Hebt u van mij al een dossier gezien dat technisch gecompliceerd was … en niet is opgelost geraakt?” Het was bij het binnenwandelen van de Wetstraat Zestien, dat Van der Straeten een paar weken terug die ondertussen nu al legendarische zin uitsprak: van opzij gaan was en is geen sprake, haar imago van ’technicus’ is haar heilig. De groenen blijven doorzetten op die koers.
• En dus neemt Van der Straeten in haar communicatie opnieuw een risico, na de hele heisa over het prijsplafond op gas. Dat zag ze als ‘verworven’ na een Europese raad van Energieministers, waarbij ze haar ererondje deed langs de studio’s. Ondertussen is vrijdag, op een volgende Europese raad, gebleken dat zowel Duitsland als Nederland blijven dwarsliggen, en er van een plafond bijgevolg geen sprake is.
• Maar uit die meeting vrijdag kwamen wel twee andere beslissingen, die de Europese Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen al bij haar State of the Union aankondigde: een plafond op de elektriciteitsprijzen, waarboven er belast zal worden, én een extra taks voor de olie-, gas- en steenkoolsector. Die twee maatregelen werden vrijdag concreet gemaakt door de Energieministers van de 27 lidstaten.
• Meteen pakt Van der Straeten door: ze legde zondag bij de begrotingsbesprekingen van Vivaldi een pakket op tafel dat verder gaat dan de EU-richtlijnen. De EU wil de prijzen van elektriciteitsproductie aftoppen en belasten vanaf 180 euro per megawattuur, en vanaf december tot en met juni 2023. Maar Van der Straeten gaat verder, dat mag ze ook van Europa, maakt ze zich sterk. En dus kwam ze zondag met een pakket voor twee jaar, en aan een prijs die begint vanaf 130 euro per megawattuur.
• En daarmee stopte het niet: Van der Straeten wil ook in navolging van Europa een ‘solidariteitsbijdrage’ van de fossiele brandstofsector, de producenten van gas, olie en steenkool: ieder bedrijf die dat invoert in België zou 1,5 cent per liter taks gaan betalen. Die niet mag doorgerekend worden aan de consument. Er is een precedent uit 2006, zo maakte de minister zich sterk binnen de kern.
• Het kan de collega’s alleen maar plezier gedaan hebben. Want die ‘solidariteitsbijdrage’ levert 600 miljoen extra inkomsten op dit jaar, en nog eens 600 miljoen volgend jaar. En de taks op de overwinsten bij elektriciteitsproductie tikt aan tot 1,2 miljard dit jaar, en liefst 2,3 miljard volgend jaar. Heel forse bedragen dus, al is het tegelijk nattevingerwerk: niemand weet wat de prijzen voor energie zijn volgend jaar.
• Maar een streepje hoop dus voor de begroting, die 23 miljard in het rood dreigt te gaan in 2023. “Al is het echt de vraag of het deze keer technisch helemaal goed ineen zit. Nu fouten maken in zo’n dossier zou rampzalig zijn”, zo is binnen Vivaldi te horen, met enige reserve over Van der Straeten.

De essentie: De onderhandelingen met Engie lopen uiteraard nog. En over de permanent lage btw-tarieven moet ook nog gepraat worden.

• Ecolo-voorzitter Nollet sprak dus deze morgen triomfantelijk van een “grote stap”, op LN24: “We willen verschillende miljarden afromen en teruggeven aan diegenen die afzien van de crisis en onze steun nodig hebben.” Daarbij pochte hij dus ook dat de grote producenten niet kunnen ontsnappen: “Een kerncentrale kan je niet verplaatsen”.
• Op Radio 1 een soortgelijke boodschap van Petra De Sutter (Groen): “Dit is een schatting van 4,7 miljard maximaal, Europa geeft ook aan dat het moet terugkeren naar de bevolking”, zo stelde ze. “Het is niet bedoeld om de begroting in evenwicht te brengen. Het zal vooral onrechtstreeks nodig zijn om de huidige maatregelen te verlengen”, zo stelde ze. Daarbij herhaalde ze de groene eis om het sociaal tarief te verankeren, en permanent te maken voor een veel bredere groep.
• Maar de echte angel zit hem natuurlijk wel bij wie moet betalen: dat zal voor een groot deel Engie worden, de Franse energiereus die het Belgische nucleaire park beheert. Die betalen nu al een forse taks, de zogenaamde repartitiebijdrage: een taks op de ‘nucleaire rente’ van zo’n 700 miljoen per jaar. De discussie draaide lang rond het openbreken daarvan, wat juridisch erg moeilijk bleek. Europa gooit nu een reddingsboei: zij voeren een nieuwe taks in, die Engie dus erg duur zal betalen.
• Alleen, de Fransen kunnen terugvechten: want Vivaldi vaardigde het duo onderhandelaars van premier Alexander De Croo (Open Vld) en Tinne Van der Straeten (Groen) af, om met Parijs een akkoord te maken over het verlengen van de levensduur van Doel 4 en Tihange 3. Maar die gesprekken zitten in het slop: de Fransen stellen ferme eisen, vooral over gedeelde verantwoordelijkheid van het kernafval. Door nu er nog even een taks van een paar miljard extra tegenaan te gooien, worden die onderhandelingen wel meer dan gewoon nog een los eindje.
• Zeker juridisch wordt het daarnaast een veldslag, met heel de sector: alleen al om destijds de repartitiebijdrage van Engie goed te krijgen, waren een hele reeks wetten en reparaties nodig. De vorige minister van Energie, Marie-Christine Marghem (MR) maakte daar een boeltje van.
• In het hele energiedossier zitten overigens nog wel meer losse eindjes. Want al weken geleden kondigde Voouit aan “dat het lage btw-tarief op gas en elektriciteit een basisrecht is, en dus permanent op 6 procent blijft”. Het was Vooruit-vicepremier Frank Vandenbroucke die daar toen nogal voluntaristisch over sprak: binnen de regering was daarover een akkoord. Maar met een forse caveat: het verlies aan inkomsten zou gecompenseerd worden met de stijging van accijnzen.
• Vanmorgen op Radio 1 herhaalde Vandenbroucke z’n stelling nog eens: “De kogel is door de kerk”, stelde hij fors over het btw-tarief op gas en elektriciteit, dat nu dus definitief is. Alleen is de hervorming met accijnzen geen evidentie, want ook gezinnen met veel kinderen dreigen daar als ‘grootverbruikers’ gecatalogeerd te worden, en duurdere rekeningen te betalen. Dat is dus nog voorwerp van (technische) discussies.
• Het voorstel dat nu uitgewerkt wordt is er een van een zogenaamd “omgekeerd cliquetsysteem”, de accijnzen dalen net wat als de prijzen stijgen. Zo profiteert de overheid niet meer van een enorme opstoot in de energieprijzen en wakkert ze niet mee de inflatie aan, is de redenering. Maar dat systeem zou er dus enkel voor de kleine gebruikers zijn, niet voor diegenen met een enorme rekening omdat ze een zwembad warmstoken.

Ondertussen: Er hangt syndicale elektriciteit in de lucht. En dat terwijl een discussie over de index onvermijdelijk wordt.

• Opvallend: gisteren geen uitzending van de Zevende Dag, wegens een syndicale actie. Een beetje vreemd, omdat de stakingsaanzegging waaronder die actie viel, al in het voorjaar was gedaan. Maar de vakbonden wilden vooral hun punt maken over de Vlaamse begroting, die in de uitzending zou besproken worden: ze zijn immers boos omdat de Vlaamse overheid de VRT niet de nodige indexaties geeft.
• En omdat Jan Jambon (N-VA), de minister-president, maar ook Benjamin Dalle (cd&v) de minister van Media, zouden komen, ging het blok erop. Veelzeggend over de sfeer.
• Want net zo goed plannen de vakbonden acties bij het spoor: ook daar eisen ze garanties over de financiering van de NMBS. Woensdag zou er gestaakt worden, 24 uur lang. Meteen ook weer een forse test voor de minimum-dienstverlening.
• En ook op de luchthaven van Charleroi was er dit weekend een spontane staking: om maar te zeggen dat het ongenoegen overal zeer groot is en de actiebereidheid navenant.
• Lastig, want tegelijk zeggen alle politici van Vivaldi in koor “dat de koopkracht zeer goed beschermd wordt door de automatische indexering van de lonen”. Maar daar waarschuwen de werkgevers al veel langer dat er een huizenhoog probleem op ons afkomt: de concurrentiekracht met de buurlanden neemt enorm af, want de lonen stijgen veel sneller in België, dat quasi als enige in Europa zo’n systeem heeft.
• Het kleine Luxemburg kan als voorbeeld dienen: daar heeft men de index uiteindelijk hervormd, en een rem ingebouwd in die korf op de energieprijzen. Daardoor stijgt de index trager, wat het probleem van concurrentiekracht wegvlakt.
• De gouverneur van de Nationale Bank, de liberaal Pierre Wunsch, waarschuwt ondertussen luid voor de index, die volgens hem onhoudbaar is. Zelf weigert Wunsch overigens om naar de Kamer te komen, om daar tekst en uitleg te geven bij de eigen dramatische koersval van zijn Nationale Bank.
• Maar in De Standaard haalde hij zaterdag dus scherp uit: volgens hem is “de omvang van de energiecrisis groter dan de olieschok”, van de jaren ’70, zo stelde hij. “We moeten af van het idee dat de overheid alles kan oplossen. Het geld is op.”
• Daarbij dus ook de boodschap aan de Wetstraat: begin over die index te praten. Maar op de kern, die dit weekend dus bijeenzat, was er bijzonder weinig animo daarvoor. Wat wel op tafel lag: het voorstel van de MR om de lonen netto te indexeren, maar de overheid geen index te geven, en de werkgeversbijdrage dus tijdelijk op te schorten.
• De index is hoe dan ook een dossier dat ongenadig de links-rechts tegenstellingen binnen Vivaldi helemaal zou blootleggen. De pacificatie in het dossier bestaat erin dat niet meer over de loonnormwet aangevallen wordt vanuit de PS, en dat de liberalen daarop zwijgen over de index.
• Maar ook in andere dossier komen de tegenstellingen onvermijdelijk boven. Zo botste de ploeg dit weekend hard over een eerste reeks van meer dan 200 voorstellen, om toch maar besparingen te vinden in de richting van 4 miljard. De liberalen dringen daarop aan. De PS vindt dat eigenlijk fundamenteel niet nodig. Maar ook de groenen haalde dit weekend heel hard uit, toen er voorstellen over tijdskrediet en ouderschapsverlof op tafel kwamen.
• Die besparingen waren eigenlijk wel al voorzien: 50 miljoen in 2023 en 100 miljoen in 2024 bij de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA), de dienst die de loopbaanonderbrekingen en dergelijke financiert. De cijfers waren in 2020 al afgesproken, maar moesten nu concreet gemaakt worden.
• Daarbij zou het aantal maanden dat je tijdskrediet kan nemen inkorten, zouden de premies tien procent verlagen, en de leeftijd van de kinderen tot wanneer je verlof kan nemen verlagen.
• Meteen stelden PS en ook Groen expliciet een veto: dit is voor die laatsten hun ‘core’, het recht om loopbaanonderbreking te nemen, via allerlei stelsels. Bij de PS speelt meer gewoon het principe: het is niet het moment, nu volop in de crisis, om echt budgettair te gaan besparen. Vooral dat laatste belooft het bijzonder moeilijk te maken, voor Vivaldi, in de komende dagen. 

Gelezen: Was het nu allemaal ‘ingecalculeerde strategie’, of waren het ‘de anderen’, bij cd&v?

• “Soms ga je te lang en te diep in het rood. Ik dacht eerlijk gezegd dat mij dit niet zou overkomen, en toch…” Eén grote afwezige, in het Vlaamse Parlement, dat zaterdag bijeen kwam om de Vlaamse begroting te bespreken, na de Septemberverklaring: Hilde Crevits (cd&v). De Vlaamse viceminister-president van de christendemocraten zat thuis, en blijft nog een tijdje thuis. Via Instagram liet ze weten een rustpauze van liefst vier weken te moeten nemen.
• “Tot mijn grote spijt ben ik onvoldoende hersteld om er opnieuw met volle energie in te vliegen. Op doktersbevel staan de volgende vier weken volledig in het teken van volledig herstel.” Meteen zal zo bijvoorbeeld het dossier van Ventilus meer dan vermoedelijk door andere cd&v’ers opgelost moeten worden: de Vlaamse regering wil deze maand de knoop doorhakken.  
• Daarbij zal het nieuwe, onafscheidelijke duo van Benjamin Dalle (cd&v) en Jo Brouns (cd&v) haar taken overnemen. Beiden kozen er, na de hele onverkwikkende episode voor hun partij en de regering voor, om vrijdag opvallend genoeg alweer schouder aan schouder op te duiken in de Afspraak op Vrijdag: een nieuwe tweespan in de Wetstraat lijkt alvast zo gemaakt, in de beeldvorming.
• Ook opvallend: voor Crevits regende het overigens heel het weekend steunbetuigingen op sociale media: zowat alle partijvoorzitters, zeker die van de meerderheid, en prominenten kwamen met schouderklopjes en “spoedig herstel”.  
• Tegelijk genoteerd: cd&v-voorzitter Sammy Mahdi die dit weekend andermaal koos voor het offensief, en aan zowat elke krant die wilde een interview gaf, over zijn politieke nederlaag. Achteruitgaan of terugdeinzen, het staat niet in het nieuwe woordenboek van cd&v.
• Helemaal consistent waren de gesprekken onderling niet, opvallend genoeg. “De andere partijen waren bereid Vlaanderen in de afgrond te storten”, klonk het bij Het Laatste Nieuws als kop, terwijl “ja, ik hield rekening met een exit”, het dan weer in Het Nieuwsblad was. In de wandelgangen van de coalitie fronste men andermaal de wenkbrauwen: wat was het nu?   

Gevolgd: Waar klauwde de leeuw, in het debat over de Vlaamse begroting?

• Het gevolg van die offensieve aanpak was een fractie van cd&v in het Vlaams Parlement, die zich tijdens het debat niet liet wegzetten, en die nieuwe aanvallende lijn probeerde te omarmen. Peter Van Rompuy (cd&v), de oranje fractieleider, deed dat in zijn eigen, gekende, wat lijzige stijl: “Wij hebben gevochten als een leeuw”, zo claimde hij door met exact dezelfde beeldspraak die Jambon in zijn Septemberverklaring ook hanteerde.
• ‘Maar’, zo stelde Van Rompuy, “het was geen optie om de regering in een langdurige crisis te storten”. “We slaan de bladzijde om en werken voort in het belang van de Vlamingen. Dat is ook wat zij van ons verwachten”, zo probeerde die de zaak te sluiten. Het zette meteen het Parlement in vuur en vlam, nadat men zich daar al uren had verloren gereden in erg technische debatten, die wat naast de politieke kwestie van het moment was, de kinderbijslag, en de bijna-val van het kabinet.
• Want Conner Rousseau (Vooruit) ging fors in de aanval tegen Van Rompuy: “Uw circus heeft het vertrouwen in de politiek weer volledig onder nul heeft geduwd. Waar waren jullie de voorbije jaren, als grote strijders voor de kinderen en de gezinnen met kinderen? Waar was u in 2020 met de eerste blunder om het kindergeld niet meer te doen meestijgen met de prijzen van het leven. Waar zaten jullie in 2021 toen we er nog eens een percent af deden? (…) Jullie hebben de politiek belachelijk gemaakt”, zo stelde die, waarom die van de meerderheid het ondertussen obligate antwoord kreeg “geen lessen te krijgen in geloofwaardigheid van iemand die danst in een konijnenpak.”
• Eerder in het debat was er overigens al Chris Janssens (Vlaams Belang) geweest, die ook naar de uitspraak van Jambon en zijn ‘gevochten als een leeuw’ refereerde: “Dat was dan toch als een leeuw in de beroemde Vlaamse schlager, als een leeuw in een kooi, omgeven door partners die elkaars bloed willen. Bij Willy Sommers klinkt dat als volgt: “Ik draai hier rond en rond en rond als een leeuw in een kooi, aan wanhoop ten prooi”, zo zong Janssens net niet, vanop het spreekgestoelte.
• De sneer naar cd&v kwam er meteen ook bij: “Dalle en Brouns hebben de voorbije week zogezegd gestreden voor Vlaamse gezinnen, tot duidelijk werd dat de rode lijn van Sammy Mahdi een koord werd waarover ze zelf zouden struikelen en ze hun ministerpostje zouden verliezen. Toen waren de gezinnen niet meer belangrijk, toen koos men voor het behoud van de wagen met chauffeur en de ministeriële wedde. Postjes boven principes, het is en blijft het DNA van cd&v.”
• Bij Groen viseerde men meer de figuur van Jambon, eerder dan cd&v: “De hoofdboodschap is blijven plakken. Die draaide om de Vlaming. Om één Vlaming, eerlijk gezegd. Om u, over hoe u gezichtsverlies hebt geleden, hoe erg uw ego gekwetst is. U kwam daar herhaaldelijk in uw Septemberverklaring en in de interviews vandaag op terug. En dat in een Septemberverklaring die zou moeten gaan over wat u doet voor anderen, voor de Vlamingen en voor de Brusselaars. Het is alleszeggend.”
• Voor PVDA kwam Lise Vandecasteele, overigens zoals altijd erg verontwaardigd, tussen: “Het kind staat voor deze regering niet centraal, krijgt niet de kinderopvang waar het recht op heeft, en ten tweede keren we terug naar de ‘jaren stillekes’. Deze regering verwacht blijkbaar weer moeders aan de haard: laat de moeders en ouders er thuis voor zorgen. Want dat is het gevolg. Crèches sluiten.”
• Die opmerking deed Parlementsvoorzitter Liesbeth Homans (N-VA) een beetje uit haar rol vallen, want ze gaf Vandecasteele fel repliek: “Ik weet niet of u beseft dat er meestal twee ouders zijn, en er ook zoiets als een vader bestaat. En mijn kinderen zijn bij hun papa.” Daarop luid applaus van de meerderheid. Over die houding kreeg Homans dan weer felle kritiek op sociale media, bij de linkervleugel. 

Genoteerd: Admiraal Hofman organiseert een schietoefening in de Wetstraat.

• Admiraal Michel Hofman, de CHOD (Chief of Defence, het hoofd van het Belgische leger), kiest voor een opvallend publieke rol: bij de RTBF liet hij zowaar een proefballonnetje op over de dienstplicht. Die zou terug ingevoerd kunnen worden, in de nieuwe veiligheidscontext waar Europa inzit, zo opperde de legerbaas. “De noodzaak kan ontstaan dat we het grondgebied van de NAVO of van Europa moeten verdedigen, wat een dienstplicht zou rechtvaardigen. Het zou logisch zijn.”
• De vraag is of het aan Hofman is om zich in dat politieke debat te mengen. Want het gevolg was dat zowel de minister van Defensie, Ludivine Dedonder (PS) als de groenen zich repten om hem van antwoord te dienen: van zo’n voorstel kan geen sprake zijn. Deur dicht.
• Technisch gezien is de dienstplicht, die tot 1992 verplicht was, en veelal vandaag nog leidt tot licht nostalgische verhalen over een “verloren jaar” van vloeren schrobben, patatten jassen en kantines openhouden, ook niet afgeschaft. Ze werd wel opgeschort door toenmalige minister van Defensie Leo Delcroix (cd&v), wat een grote trofee was destijds voor zijn partij. Van een snelle wederopstanding is politiek geen sprake dus, vandaag.
• “Niet aan de orde”, zo stelde Dedonder ferm als reactie. Zij wil net alles doen om “escalatie te verminderen”: nu aankondigen dat het Belgische leger plots terug met dienstplichtigen gaat werken, is echt geen optie in die context. Bovendien is er het kostenplaatje, en de logistieke gevolgen, als Defensie echt zoiets zou willen: daar is het Belgische leger vandaag helemaal niet op voorzien.
• Een heftige discussie in het voorjaar over het budget van Defensie binnen Vivaldi leidde al tot een ultieme toegift van de groenen, die toelieten dat het uiteindelijk zal stijgen naar 2 procent van het bbp. Maar van dergelijke voorstellen, gaan zij steigeren. “Dit is een slecht idee. Ridicuul om dat als geopolitiek antwoord voor te stellen. Militaire escalatie is niet de weg”, zo reageert Groen-voorzitter Jeremie Vaneeckhout.
• Aan de rechterkant even opvallend, wél enthousiasme. Zo juichte Filip Dewinter (Vlaams Belang) het idee toe, met bijhorende foto’s over zijn eigen “succesvolle” legerdienst. En ook Theo Francken (N-VA) had het over een “keigoed idee”. Vlaams-nationalisme ging ooit hand-in-hand met pacifisme, maar die tijd is definitief voorbij.
• Even opvallend: het enthousiasme bij Sammy Mahdi (cd&v), die het had over “er een burgerdienst van maken: het land militair of civiel dienen”. “We kunnen wel wat patriotisme gebruiken.”
• Dat leidde dan weer tot felle reactie bij Vaneeckhout: “Als politici over vlaggen, patriottisme en naties beginnen moeten we beginnen opletten’, waarbij hij er fijntjes op wees dat Mahdi zich toch net ergerde aan de “betuttelende overheid”?
• “Een burgerdienst voor partijvoorzitters, zou dat geen goed idee zijn?”, zo repliceerde dan weer Gwendolyn Rutten (Open Vld) met enige ironie, aan het adres van Mahdi.