Groen gefrustreerd over gebrek vooruitgang politieke vernieuwing binnen Vivaldi: "Er moet veel meer dan die burgerbevraging", zegt Calvo, terwijl het kritiek regent op 'brainstorm' van Verlinden

De academische wereld kraakt de grote burgerbevraging van Vivaldi, ‘Een land voor de toekomst’, af: “Een gemiste kans”, zo stelt Carl Devos (UGent), waar de UGent-rector Rik Van de Walle zelfs zo ver ging om de regering op te roepen “de hele zaak offline” te halen. Medearchitect Dave Sinardet (VUB) haalde na massale kritiek zijn tweet om de zaak aan te prijzen ook weg. Minister Annelies Verlinden (CD&V) zelf wuift de kritiek weg. De oppositie reageert snoeihard. Maar ook binnen Vivaldi is het onrustig. Het hele dossier politieke vernieuwing stokt in de Kamer: “Er liggen vijftien wetsvoorstellen klaar, onder meer rond de burgercommissies, het afschaffen van de opvolgers, de transparantie van mandaten en de partijfinanciering. We hadden bij de start van deze regering duidelijk ambities, de meerderheid moet die waarmaken”, zo stelt Kristof Calvo (Groen). “Wie ontevreden is over de online burgerbevraging, stuur maar mails naar Vivaldi om werk te maken van de hervorming van die partijfinanciering”, roept hij op.

In het nieuws: Radiospots en advertenties over ‘een land voor de toekomst’, het online platform waar burgers hun mening over een nieuwe staatsstructuur kwijt kunnen.

De details: Na de mediacampagne van 3 miljoen euro voor het “Eén team van elf miljoen Belgen”, komt er nu een burgerbevraging die 2,1 miljoen euro kost, met opnieuw 1,1 miljoen euro mediacampagne.

Het was een heel rijtje trotse gezichten, met premier Alexander De Croo (Open Vld), naast de ministers van Institutionele Hervorming, Annelies Verlinden (CD&V) als David Clarinval (MR) én uiteraard de staatssecretaris voor Digitalisering Mathieu Michel (MR) die maandag in het Residence Palace, het perscentrum naast de Europese instellingen, een persconferentie gaven. Ook VUB-professor Dave Sinardet, UA-professor Patricia Popelier en ULB-professor Jean-Benoit Pilet academische partner in het project, schoven mee aan.
Dat mocht wel, zo leek het, want Vivaldi gaf eindelijk het startschot van hun beloofde luik politieke vernieuwing in het regeerakkoord, met de lancering van een groot online platform: ‘Een land voor de toekomst’.
Daarop kunnen alle burgers boven de zestien jaar hun mening kwijt over een nieuwe staatsstructuur voor het land. De bevraging loopt zes weken, en krijgt de begeleiding van een heuse mediacampagne: de radiospotjes waren deze ochtend al te horen op de zenders van de VRT.
Het initiatief van zo’n burgerbevraging is een inherent deel van een nieuwe politieke wind die Vivaldi bij de start van de ploeg wilde doen waaien: democratie moest meer zijn dan enkel verkiezingen organiseren. Het was vooral Groen die daarop had aangedrongen, tijdens de onderhandelingen, kopstuk Kristof Calvo was de grote trekker. Maar bij de verdeling van de portefeuilles eiste Groen-voorzitter Meyrem Almaci vreemd genoeg die bevoegdheid niet op, waardoor die uiteindelijk bij CD&V terecht kwam.
Annelies Verlinden pompte het initiatief, dat ze “een brainstorm voor heel het land” noemde, maandag behoorlijk op, in een gesprek met De Standaard.
- “Voor mensen die vinden dat ze niet gehoord worden, is dit een kans.”
- “Dit is uniek. Het is de eerste keer dat we in ons land zo’n bevraging op deze schaal organiseren.”
- “Ons land is enorm complex en inefficiënt georganiseerd: kijk naar de institutionele discussies rond de coronacrisis, de overstromingen in Wallonië. Vroeger vonden die debatten plaats in kastelen, nu trekken we dat open.”
- “Dit is geen vervanging van de representatieve democratie, wel een verrijking ervan. Wie kan daar iets op tegen hebben?”

De context: ‘Politieke vernieuwing’ moest een van de kroonjuwelen van Vivaldi worden. Dat was tenminste de intentie, in 2020.

Toen de architecten van Vivaldi in de nazomer van 2020 hun regeerakkoord neerpenden, was er veel enthousiasme rond een luik dat Groen en met name Calvo aandroegen: de zogenaamde politieke vernieuwing. Want dat kon tellen, als alternatief of beter zelfs ‘politiek antwoord’ op de malaise waar de Wetstraat meer dan een jaar had ingezeten, met eindeloze institutionele gesprekken, minderheidskabinetten en erg veel frustratie over de non-governo.
Daarbij importeerde Calvo ideeën van onder meer denkers als David Van Reybrouck en Philippe Van Parys, om burgers veel meer te betrekken, onder meer via loting. En het was tegelijk een poging om de particratie, voor velen de bron van de verlamming, wat aan banden te leggen: de partijfinanciering, het systeem van opvolgers in de Kamer, transparantie van mandaten … het kwam allemaal aan bod.
Het leverde een positieve, verfrissende saus over het geheel, wat iedereen, inclusief de nieuwe premier De Croo goed kon gebruiken: Vivaldi zou het anders gaan doen. “Regeerakkoorden en staatshervormingen zouden niet meer enkel onder partijvoorzitters geregeld worden. Weg van de kastelen, naar de straat”, zo omschrijft Calvo het ook vandaag nog.

Concreet: Het loopt niet zoals het moet, binnen Vivaldi.

Gaandeweg tijdens de legislatuur doken er wel wat problemen op, op dit ooit zo ambitieuze domein. Om te beginnen zat het proces bij één onervaren minister, Verlinden, en één minister die expliciet door zijn partij is geplaatst met het doel om zo weinig mogelijk te doen aan die “institutionele hervorming”, met name Clarinval van MR.
“En specifiek voor het luik politieke vernieuwing, loopt eigenlijk geen van beiden echt warm, dat is de bittere waarheid”, zo stelt iemand die dicht bij de uitvoering van het project betrokken was.
Dat leidde tot een pak organisatorische problemen. Pas in het voorjaar van 2021, ruim een jaar na de start van Vivaldi, zou de online bevraging er komen. Maar die werd uitgesteld naar september, “corona was niet het moment”. Daarbij merkten de critici schamper op dat toen wel iedereen online thuis zat, dus een bevraging online was toen niet zo gek geweest.
Maar ook september 2021 als deadline werd niet gehaald. Achter de schermen zocht de regering academische partners om het project te lanceren, maar meer dan één professor-expert liet die kelk aan zich voorbij gaan: zowel de timing als het hoge verwachtingspatroon wekte argwaan.
Bovendien drong Groen achter de schermen aan om niet alleen vragen te stellen over de staatsstructuur, maar ook over politieke vernieuwing zelf. Dat wilde CD&V dan weer niet: over partijfinanciering moest niet gerept worden. Groen wilde dan weer niet dat over de minimumleeftijd om te gaan stemmen, 16 jaar nu, voor Europese verkiezingen, vragen kwamen.
Tegelijk blokkeerden de christendemocraten dan weer al te expliciete vragen over die staatshervorming. Simpele ja-neevragen over “terug naar een unitaire staat”, of zelfs een open bevraging over de wenselijkheid van de splitsing van de gezondheidszorg (een CD&V-eis) mochten en konden niet.
“Uiteindelijk is beslist om elkaar geen pijn te doen, een klassieke Vivaldi-oplossing. Heel open vragen over bijvoorbeeld ‘de toekomst van de Senaat’ staan er dus wel in. Maar alle thema’s die van dicht of ver bij een concrete politieke vraag van het moment komen, zoals beslissingen uit het regeerakkoord heeft men geschuwd”, zo stelt een insider.
Diezelfde analyse is te horen bij iemand die mee het project uittekende: “CD&V hoopt blijkbaar nog steeds op een staatshervorming of serieuze stappen in die richting, op vlak van het splitsen van de gezondheidszorg. En wel in deze legislatuur. Daarom wilde ze dat dus absoluut uit het vaarwater van deze bevraging houden.”

De kritiek: Zowel de academische wereld als de oppositie zijn snoeihard.

Nu de site zelf al een paar dagen online staat, blijft de kritiek over de manke werking van het platform niet uit. Het is, op z’n zachtst gezegd, niet bepaald gebruiksvriendelijk. Door het maanden getouwtrek over de inhoud van de bevraging, en de wederzijdse gevoeligheden, is het resultaat wel erg slappe kost geworden.
De architecten, die de zaak aanvankelijk verdedigden, zwijgen: professor Sinardet wiste een tweet van hem over het project, waarop meer dan honderd reacties van negatieve feedback kwamen. Wel is in de wandelgangen te horen dat er wat aanpassingen komen: de flow van het platform, waarbij je eerst door allerlei pedagogische uitleg moet, voor je zelf kan je mening geven, zou anders worden.
“Er werd een toegankelijke website beloofd, maar deze aanpak met open vragen lijkt toch vooral te mikken op de politiek al erg geïnteresseerde burgers. Er werden filmpjes beloofd om alles begrijpbaar te maken, maar die zijn er niet. De opstart van een parlementair begeleidingsproces werd ook aangekondigd, maar opnieuw: daarvan is nog altijd niets te bespeuren. Deze burgerbevraging lijkt vooral tot gevolg te kunnen hebben dat het draagvlak voor burgerbevragingen wordt ondergraven“, zo reageerde N-VA-kamerlid Sander Loones al scherp.
Oppositiepartij N-VA wil naar eigen zeggen de institutionele vraagstukken net concreet maken, “zodat eenieder zich makkelijk en duidelijk zou kunnen uitspreken”. “Moet Vlaanderen al dan niet eigen kerncentrales kunnen bouwen? Een eigen, strenger migratiebeleid kunnen voeren? Onze pensioenen zelf kunnen versterken? Maar dat weigert Vivaldi. De website stelt zelfs letterlijk: ‘Thema’s en keuzes die in het regeerakkoord werden gemaakt, maken geen deel uit van deze bevraging.’”
En ook toonaangevende analisten zijn vernietigend: “Die ‘brainstorm’ ‘Een land voor de toekomst’ vertrekt vanuit goede intenties. De uitvoering is ondermaats. Gemiste kans. Allicht in het rijtje van de bevraging in 2000 bij burgers over de modernisering van federale openbare diensten en hun personeelsbeleid”, zo verwijst professor Carl Devos (UGent) naar een vorige grote staatsbevraging.
In 2000 besliste de paars-groene regering van Guy Verhofstadt (Open Vld), ook in een wolk van politieke vernieuwing, al eens om de burgers te gaan bevragen. Alle Belgen boven de 16 jaar kregen toen een belachelijk open en vrijblijvende vragenlijst in de bus, via de post, over “de modernisering van de federale openbare diensten en hun personeelsbeleid”. Heel het project werd een sof.
Dat dreigt de site van Verlinden ook te worden. De rector van de UGent, Rik Van de Walle, spaarde zijn kritiek niet, op Twitter: “Ze oogt chaotisch, neemt veel te veel tijd in beslag, duidt onvoldoende hoe de antwoorden zullen worden verwerkt, enzovoorts. Durf ze offline te (laten) halen en voor een tweede, betere worp te gaan. (…) Een vergissing rechtzetten is eerbaar”, zo richtte hij zich tot Verlinden en Clarinval.
“Het is nog te vroeg om te zeggen of dit nu een succes is of niet. De bevraging loopt zes weken. We zijn alvast blij met de vele antwoorden die we nu al mochten ontvangen. Er zijn al veel reacties van mensen die de bevraging, volledig of gedeeltelijk, hebben ingevuld”, zo reageert men op het kabinet-Verlinden. Kritiek op de complexe site en de vragen wuift men weg: “Je hoeft zeker geen expert zijn in politieke materie om te kunnen deelnemen. Bij het opmaken van de contextualisering en de vragen hebben we bovendien heel sterk gelet op het gebruik van begrijpelijke en toegankelijke termen, wat inderdaad een evenwichtsoefening is.”
Over de ellenlange aanloop naar het zelf mogen invullen van een mening, zegt het kabinet van Verlinden het volgende: “We onderschatten de burger niet, en willen hem dus eerst goed informeren (via de context en het voorstellen van de uitdagingen), en dan graag zijn mening horen. De website heeft een educatieve functie en bevat heel wat informatie over onze democratie en staatsstructuur. Het geeft context die iedereen in staat moet stellen om de vragen te beantwoorden. (…) Mensen kunnen beslissen om enkel de vragen in te vullen die hen interesseren, of de vragen op verschillende momenten in te vullen. Iedere deelnemer bepaalt dus zelf hoeveel tijd hij of zij aan de bevraging wil spenderen.”

Kritiek vanuit de meerderheid zelf: Calvo schudt hard aan de boom, “dit is slechts een begin”.

“De huidige online bevraging is inderdaad vooral voor de zeer geëngageerde mensen”, zo stelt Kamerlid Calvo vast. Maar zijn bekommernis zit elders: “Het voornemen van Vivaldi, in het regeerakkoord ook, was om niet meer zomaar alles onder partijvoorzitters te bedisselen. Er moet een heel voortraject komen met burgers, experts en middenveld. Voor alle Belgen. Dat was en is heel belangrijk voor ons.”
En daar blijft Calvo compleet op z’n honger. “Die online bevraging is slechts een begin. Het is doodjammer dat er in de Kamer wordt getalmd met het mogelijk maken van burgercommissies: dat moet het volgende moment van dialoog en van uitwisseling en gesprek zijn”, zo zegt Calvo. Bedoeling is dat burgers die uitgeloot worden, en zin hebben, dan in Kamer en Senaat in discussie gaan met de politiek, over het hervormen van de instellingen.
Maar de zaak stokt dus binnen Vivaldi. “De burgers en het middenveld leggen de bal op de stip, maar de politiek en deze meerderheid moeten bereid zijn hem binnen te trappen”, zegt Calvo. “Het is geen geheim dat die politieke vernieuwing binnen het regeerakkoord een heel belangrijk hoofdstuk is. Maar niet iedereen loopt over van enthousiasme om dat uit te voeren. Voorlopig is er geen witte rook. Het is niet de regering, maar de Kamer die haar werk moet doen.”
Er liggen momenteel liefst vijftien wetsvoorstellen klaar, rond die politieke vernieuwing. Maar de meerderheid gaat op de rem staan, onder meer over partijfinanciering, over de transparantie rond mandaten, over het afschaffen van de opvolgers bij kieslijsten (zodat partijen veel minder kunnen beslissen wie in de Kamer komt), maar ook over de invoering van een systeem om burgers te loten voor commissies. “We klagen en zagen in de meerderheid dat we niets mogen doen, als Kamerleden, maar hier ligt een werf open voor de Parlementsleden.”
En Calvo toont zich daarbij toch een beetje de rebel: “Wie ontevreden is over de online burgerbevraging, stuur maar mails naar de partijhoofdkwartieren van de Vivaldi-partners, om aan te dringen dat ze werk maken van de hervorming van die partijfinanciering.”

Gevolgd: De Abdij van Averbode wordt plots het middelpunt van het stikstofdossier.

Het blijft een heel gevoelige deal, die gesloten werd in het zogenaamde ‘Krokusakkoord’ van de Vlaamse regering, rond stikstof: een pak landbouwbedrijven moet straks de deuren sluiten in Vlaanderen.
Dan zou je denken dat vooral CD&V, de partij met een landelijk karakter en bovendien de Boerenbond als deel van de drie zuilen van de partij, daarop campagne voert. Maar het is opvallend genoeg oud-voorzitter van Open Vld, Gwendolyn Rutten, die met de drietand lijkt uit te rukken.
Ze heeft zich het lot van de Abdij van Averbode, en meer bepaald hun abdijhoeve aangetrokken. Daar maken ze al eeuwen kaas, de hoeve wordt binnenkort 800 jaar oud.
Maar de paters kregen een zogenaamde “code rood” van de Vlaamse overheid en moeten de activiteiten tegen 2025 dus stopzetten. De abt, Marc Fierens, uitte zijn ontgoocheling al aan de VRT: “Nochtans hebben we al heel wat maatregelen genomen om de stikstofuitstoot terug te dringen.” Hij schermde ermee dat in 2015 het landbouwbedrijf nog een “code oranje” had gekregen.
Rutten beet zich vast in het dossier: want kregen die paters nu rood of geel? “Averbode is van oranje naar rood gegaan in de loop van 2015, zo klinkt het hier. Dat zou de Vlaamse administratie telefonisch hebben meegedeeld aan de paters van Averbode (geen brief, geen mail, geen dossier). Een ‘belleke’. Hallo?”, zo tweette ze over het dossier. Maar blijkbaar kreeg ze vanuit de meerderheid, waar Open Vld uiteraard ook lid van is, toch geruststellingen. “Zoals gezegd, waar een wil is, is een weg. Zowel ministers Zuhal Demir (N-VA) als Hilde Crevits (CD&V) zijn na vragen in het Parlement bereid om het dossier-Averbode – en ook andere in die situatie – opnieuw te laten bekijken.”
Vanmorgen zag minister van Landbouw Hilde Crevits zich genoodzaakt om ook te reageren over het dossier: “De milieu-inspanningen van landbouwbedrijven die een rode brief ontvingen, worden in rekening gebracht. De afspraak is helder. Elk betrokken bedrijf kan via openbaar onderzoek reageren om dit aan te tonen. Er komt overleg met alle betrokken bedrijven”, zo liet ze weten.
Maar of de demarche van Rutten veel goodwill gaat opbouwen bij de meerderheid is maar de vraag: zeker CD&V zit aartsmoeilijk in het dossier. De partij kwam ernstig in conflict met haar Boerenbond, en haar natuurlijke achterban: veel boeren voelen zich verraden. Olie op het vuur gooien, en zichtbaar straks concessies doen aan sommigen, zoals de paters, maakt de zaak er niet rustiger op.

Op de agenda: Morgen opent de race om het voorzitterschap bij Groen.

Zaterdag nog waren ze allemaal samen om in de Kruitfabriek in Vilvoorde te luisteren naar slam poetry, om straattheater te zien en workshops te doen: het was de groene ‘lentedrink’, die mediatiek wat tussen de plooien van een CD&V- én Open Vld-congres viel.
Maar op de groene bijeenkomst werd vooral voorzitter Meyrem Almaci (Groen) uitgewuifd, met speeches van haarzelf en ondervoorzitter Dany Neudt (Groen).
Vanaf morgen start de periode waarin kandidaten zich kunnen melden voor het voorzitterschap. Daarbij moeten ze zich als duo presenteren: een voorzitter en ondervoorzitter, in combinatie man-vrouw. Volgende week dinsdag sluit die periode af, en dan op 11 juni volgt een congres met stemming.
Maar: erg belangrijk. Deze keer kan ook online gestemd worden, zodat niet enkel de meest gemotiveerde leden van de partij beslissen. Groen telt zo’n 20.000 leden, maar de laatste twee keer, waarbij het telkens een thriller was, raakte Almaci verkozen met dik 500 stemmen: slechts 5 procent van de leden komt echt naar zo’n congres.
De partij maakt zich nu op voor een nieuw tijdperk, waarbij voorlopig iedereen de kaarten stevig aan de borst houdt. Maar drie namen circuleren en komen steeds terug: Kamerlid Wouter De Vriendt, en Vlaams Parlementsleden Björn Rzoska en Jeremie Vaneeckhout.
Die eerste twee verdienden al ruim hun sporen als fractieleider, en waren ooit eerder kandidaat-voorzitter in een interne race.
Vaneeckhout profileerde zich recent met een boek om Groen ook op het platteland sterk te maken, en was ondervoorzitter onder Almaci. Hij geldt dus misschien het meest als de continuïteit, ten opzichte van de afscheidnemende voorzitter.
Van Rzoska is geweten dat hij een eerder pragmatische koers voorstaat, en meer redeneert in termen van coalities maken, dan dat Almaci dat deed. En ook De Vriendt, die dicht bij kopstuk Calvo staat, botste wel meer met Almaci. Ook hij geldt zeker als een minder links-dogmatische kandidaat.
De drie ministers van Groen, Petra De Sutter, Tinne Van der Straeten en Elke Van den Brandt, gaven al aan op post te blijven: zij zouden zich niet in de race gooien.
Tegelijk wijzen bronnen binnen Groen erop dat “het bijzonder nuttig zou zijn mocht er één consensuskandidaat komen”, om “een open conflict te vermijden”. “Er wordt dus druk achter de schermen overleg gepleegd, waarbij niemand zijn kaarten al heeft afgelegd”, zo stelt een insider. Bronnen uit de verschillende kampen bevestigen dat die gesprekken lopen. “In alle vriendschap: het is logisch dat we praten, dat duidt ook op de goede verstandhouding”, zo is te horen.