Een nieuw energie-eiland in de Noordzee is een paradepaardje van Vivaldi, maar ergens doet het een oud belletje rinkelen: al in 2013 had Johan Vande Lanotte (Vooruit) soortgelijke plannen. In hun budgetplannen willen de Vivaldi-minsters overigens ook op zichzelf besparen. En men waarschuwt dat de energiemaatregelen van Tinne Van der Straeten (Groen) geen reken-je-rijk-spelletje mogen worden. Nicole de Moor (cd&v), de staatssecretaris voor Asiel en Migratie, wil voortaan één FOD, voor al haar asiel- en migratiediensten. En Conner Rousseau (Vooruit) verbiedt N-VA het cordon sanitaire te doorbreken.

Donkere wolken pakken samen boven de EU. Vrijdag komen de 27 lidstaten samen in Praag, voor een cruciale top van de regeringsleiders. Energie staat hoog op de agenda, net als de galopperende inflatie. Maar de Unie is diep verdeeld, met ‘dank’ aan grootste lidstaat Duitsland. Die blokkeert systematische Europese groepsaankopen van gas en een gemeenschappelijk plafond op de gasprijzen, tot frustratie van een grote groep landen waaronder België, die gezamenlijke EU-actie willen. En net nu kondigt kanselier Olaf Scholz tegelijk wel liefst 200 miljard subsidies in eigen land aan om gas goedkoper te maken voor de gezinnen en de bedrijven. Een manifeste keuze dus om het alleen op te lossen, los van een Europese logica. Maar ook een keuze om net, in tijden van inflatie, weer een enorme hoeveelheid overheidsgeld in het systeem te pompen. Zo ligt Duitsland langs alle kanten onder vuur. Premier Alexander De Croo (Open Vld) haalde gisteren in de Kamer dan ook uit: “Is een dergelijke maatregel wel verstandig”, vroeg hij zich openlijk af. “Dit brengt de Europese solidariteit in gevaar”.

In het nieuws: Premier De Croo heeft grote Europese besognes, én een lastige begrotingsoefening, maar preekt in Gent over “politici van goede wil”, die “samen alles kunnen”.

De details: In een wel erg optimistische en oecumenische gastles aan de UGent looft en prijst De Croo het Overlegcomité, als “ultieme plek om samen te werken en beleid te maken”.

• Vanmorgen was premier Alexander De Croo (Open Vld) de centrale gast op het jaarlijkse openingscollege van Carl Devos (UGent), die telkens een topnaam weet te strikken. Een kolfje naar de hand van De Croo, die de zaal inpakte met een bijna Amerikaans discours bol van voluntarisme, waarbij hij de loftrompet stak voor een “open samenleving”, “diversiteit” en “politici van goede wil”.
• De eerste minister haalde er alles uit de kast om de vraag “waar België voor staat” anno 2022 toch maar positief te beantwoorden: daarbij kwamen zelfs slides om dit land (en zichzelf) te loven aan de pas. Zo is België “nummer één van de wereld met de kleinste gender pay gap”, zijn we “nummer twee wat rechten van de LGBTI-community betreft”, en “horen we bij de top om corruptie te bevechten”.
• Het geheel deed wat denken aan de bijna wanhopige bevlogenheid van Guy Verhofstadt (Open Vld) in z’n nadagen als premier van een paarse ploeg, gastheer Devos had er ook fijntjes aan herinnerd dat die “de laatste liberale premier was, voor De Croo”, wat meteen aangaf hoe lang de UGent-professor ondertussen dergelijke oefening al doet.
• Bijna twintig jaar later trok De Croo de kaart van de crisisbestrijding en daarbij de samenwerking, plus zijn persoonlijk triomf daarin. Hij omschreef hoe hij het Overlegcomité had leren kennen als een zieltogend orgaan, waar enkel “institutioneel en formeel” gewerkt werd, en enkel in naam echt overlegd werd. En hoe hij dat vervolgens omboog, om er een werkend platform van te maken, voor België, tijdens de covid-crisis.
  • “Zie vandaag: nu is dat gans iets anders, een plaats waar we elkaar ontmoeten, waar we naar elkaar luisteren, waar we beslissingen nemen.”
  • “Waar we tijdens die vergadering gaan kijken: wat is nu het beleid dat we moeten voeren?“
  • “Het is een opwaardering van een plek waar de regeringen samen moeten werken, waar ze aan politiek doen.”
  • “Voor mij is dat dé les van covid: politici die van goede wil zijn, kunnen, ondanks alle complexiteit, ondanks alle institutionele moeilijkheden, samen alles aan.”
  • “Maar het omgekeerde is ook waar: alle staatshervormingen en institutionele creativiteit kunnen niet helpen, als je mensen hebt die niet willen samenwerken“, zo deelde hij toch ook een tikje uit.
• Bijna twee uur lang, op het einde na de vragen vanuit de zaal ook nog voor de camera’s van de VRT, bleef de premier op zijn plechtstatige manier prediken voor de studenten. “Op het Europees niveau kijkt men heel de tijd naar ons, naar mij, om mee oplossingen te zoeken. Want België is een permanente diplomatieke conferentie op steroïden.”
• Daarbij haalde hij een slide met een foto aan van in New York, enkele weken terug, tijdens een diplomatiek overleg met Congo. Daarop Elio Di Rupo (“tweede generatie migrant, in armoede opgegroeid, openly gay, en vandaag premier geweest: is dat niet, veel meer dan de American Dream de Belgian Dream?)”, Hadja Lahbib en Meryame Kitir (“Onze ministers van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking, dochters van gastarbeiders”) en hijzelf, “de enige blanke, hetero man, en zo hoort het, want dit is het beeld van de samenleving vandaag.”
• Op het einde maakte hij het wel heel plechtstatig, door tegenover de studenten te besluiten dat een “open samenleving vandaag geen evidentie meer is”. Maar: “Dat is mijn opdracht, voor jullie. Zorgen dat jullie kunnen leven in maatschappij die vrij is, welvarend en volledig democratisch is.”

Op de agenda van de premier: De Belgische begroting en tegelijk de Europese aanpak van de energiecrisis.

• Los van het voluntarisme en grote discours vanmorgen in Gent, liggen net in deze week twee cruciale dossiers op het bord van de eerste minister: enerzijds de begroting in eigen land, waar hij ten laatste dit weekend best een doorbraak zou hebben, als hij op een rustige manier dinsdag naar de Kamer wil, om zijn State of the Union te geven. En anderzijds de Europese informele top van staats- en regeringsleiders van de EU, vrijdag in Praag. Ook daar wachten immers keiharde discussies.
• België nam de laatste weken flink het voortouw, samen met onder meer Italië en Polen, om als antwoord op de energiecrisis een fors Europees pakket maatregelen door te duwen. Dat lukte uiteindelijk voor de taksen op overwinsten van energieproducenten, maar het cruciale dossier van een plafond op de gasprijzen of ook dat van de groepsaankopen, loopt vast. Telkens is daarbij één groot obstakel: Duitsland.
• De paars-groene coalitie daar telt liberalen, die met boegbeeld en minister van Financiën Christian Lindner een monetaire hardliner hebben, die telkens waarschuwde voor te grote overheidsuitgaven in de eurozone, zeker in tijden van bijzonder hoge inflatie. En ze telt groenen, die met boegbeeld en minister van Energie Robert Habeck een uitgesproken pro-Europese politicus zouden hebben, die wil inzetten op een ‘Europese groene revolutie’. Maar de Duitse coalitie schokt nu de rest van de EU, door met een eigen plan van 200 miljard euro te komen, om de Duitse economie en de gezinnen te stutten, door gas te gaan subsidiëren.
• Meteen doet Duitsland zo in eigen land wél wat het Europees net tegenhoudt: fors interveniëren in de markt, met bakken overheidsgeld. Omdat het over diepe koffers beschikt en gezonde overheidsfinanciën, kan het dat veel makkelijker en feller doen dan andere (Zuid-) Europese landen. Het gevolg is dus dat de gasprijzen net niet gedrukt worden, maar dat er Europese concurrentie ontstaat, met hogere prijzen tot gevolg, aangevuurd door Duits belastinggeld.
• Het ongenoegen in heel Europa is groot. Vanuit de Europese Commissie reageerden Europese Commissarissen Thierry Breton en Paolo Gentiloni, in een open brief in een hele reeks Europese kranten, waarbij ze “vragen hebben bij het plan”. “Enkel een gemeenschappelijk en verenigd Europees antwoord kan onze industrie en burgers beschermen”.
• In eigen land haalde premier De Croo uit, in de Kamer tijdens de commissie Europese Zaken. Want België is budgettair compleet niet in staat om de Duitse bazooka een antwoord te bieden: Vivaldi kampt nu al met een tekort van 23 miljard euro voor volgend jaar.
  • “De EU staat op een keerpunt in de energiecrisis en moet resoluut inzetten op gezamenlijke actie.”
  • “De Duitse plannen dreigen het evenwicht op de interne markt te verstoren en de overheidsfinanciën in gevaar te brengen”, zo stelde hij. “Met een dergelijk volume bestaat het risico dat de inflatie toeneemt. (…) We kunnen ons afvragen of budgettaire stimuleringsmaatregelen van deze omvang in de huidige context verstandig zijn.”
  • En meer nog: als alle EU-lidstaten zelf een hele reeks fiscale maatregelen moeten gaan nemen om met compensaties te komen voor de gasprijzen “komen onze overheidsfinanciën op lange termijn in gevaar, net als de Europese solidariteit”. “In de eurozone zijn zulke grote budgettaire onevenwichtigheden gevaarlijk, denk ik”, zo stelde hij. Met andere woorden: de Duitse solo slim bedreigt op termijn de euro.
  • Ook over het prijzenplafond voor gas was hij opvallend fel: “Ik ben ervan overtuigd dat het gevoel van urgentie niet tot iedereen is doorgedrongen. Als we de ernst van de situatie niet inzien, zullen we niet in staat zijn de nodige beslissende beslissingen te nemen (…) Het is dringend noodzakelijk dat we deze verandering doorvoeren.”
  • “Veel landen hebben het nu begrepen, maar ik blijf bezorgd dat er nog steeds lidstaten zijn die hun eigen weg gaan“, zo sneerde hij naar Berlijn.

En nu? De druk op de Duitsers zal stijgen. Ook op Ursula von der Leyen, om zich los te maken van haar Duitse zetbazen.

• Of de woorden van De Croo veel indruk maken in Berlijn is maar de vraag. Maar België staat niet alleen: 15 landen ondertekenden ondertussen de brief die pleit voor zo’n Europees plafond op de gasprijzen. Op die manier wil de EU collectief de prijs drukken, en de logica in de markt omdraaien: in plaats van binnen de EU in concurrentie gaan met elkaar, de gezamenlijke kracht van de kopers gebruiken.
• Interessant is daarbij de rol van de Europese Commissie. Die is traditioneel altijd grote voortrekker van meer initiatief en beslissingskracht op Europees niveau. Maar tegen de 15 landen in, weigerde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen om werk te maken van het gasprijzenplafond of de groepsaankopen. Dat zette kwaad bloed: het beeld alsof de Duitse nog steeds luistert naar instructies uit Berlijn blijft hangen.
• Dat de Fransman Breton en de Italiaan Gentiloni, prominente leden van haar eigen Commissie, nu openlijk Duitsland op de vingers tikken, is veelzeggend: de rol van Scholz en zijn regering wordt niet langer gepikt. Vraag is dus of von der Leyen kan loskomen van haar Duitse link, en durft tegen Berlijn in te gaan.
• De socialist Scholz, die als minister van Financiën een uitgesproken pro-Europees profiel had, blijkt als kanselier een heel andere rol te spelen. In heel het conflict bleef hij weifelen over steun aan Oekraïne, net zoals hij nu al maanden aarzelt om Europees een antwoord te formuleren. Wat veel EU-landen ondertussen niet vergeten zijn: jarenlang waarschuwde men in Oost-Europa voor te grote energieafhankelijkheid van Rusland. De Nord Stream-pijplijnen waren daar een enorme diplomatieke doorn in het oog. En nu die niet langer werken, kiest Duitsland dus opnieuw voor een eigen koers, los van de solidariteit, is de frustratie.
• Wat zeker ook speelt: een pak lidstaten dringt aan op nieuw gigantisch pakket Europese leningen, net zoals in de tijd van corona, om de pijn te verzachten. Maar zo dreigt die techniek van Europese schulden maken om de EU-lidstaten te helpen een permanent systeem te worden. Die doos van Pandora lijkt Berlijn nu te hebben geopend, met hun eigen bazooka van 200 miljard.
• Scholz had gisterenavond een diner met de Franse president Emmanuel Macron. Die laatste wil erg graag één gezamenlijk Europees antwoord, maar lijkt weinig invloed te hebben op zijn Duitse collega: van een Frans-Duitse tandem tussen beiden is tot nu toe nog geen sprake geweest, in de energiecrisis.
• Overigens bericht Politico ook over het feit dat de EU-top in Praag dit weekend blijkbaar geen officiële conclusies zal hebben, maar echt ‘informeel’ blijft: zo vermijdt men een ellenlange discussie of tekstexegese. De voorzitter van de Europese raad, Charles Michel (MR) zou dan een mondelinge samenvatting geven op het eind van die top.
• Tegelijk circuleren wél al ontwerpverklaringen, onder meer AFP kon die al inkijken. En daaruit zou wel blijken dat de regeringsleiders willen oproepen tot net dat plafond op gasprijzen, dat de Commissie dan moet uitwerken. Die zou moeten werken aan “haalbare voorstellen om de prijzen te verlagen door middel van een gasprijsplafond”, zo leest het ontwerp. Het belooft dus nog een heel felle discussie te worden, in Praag.

Ondertussen bij de begroting: De indexering van de lonen van de ministers ligt op tafel. Die van de rest van het land niet, ondanks nog eens aandringen van het VBO en Unizo.

• Het zat er aan te komen, nadat Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert een ballonnetje opliet in die richting, en zeker nadat MR-staatssecretaris Mathieu Michel (MR) er een potje van maakte door over z’n eigen loon te pochen (hij zou 15.000 euro netto verdienen, verklaarde hij op televisie, quod non) : Vivaldi wil een plafond van de index op de eigen lonen van ministers en staatssecretarissen. Dat zou dan een “soberheidspakket” gedoopt worden.
• Meteen sprong Groen-Kamerlid Kristof Calvo erop, om toch nog eens te herinneren aan een bredere belofte van Vivaldi, in hun regeerakkoord: “Een goed initiatief: politici en partijen moeten inspanningen leveren. Maar net zo cruciaal: het structureel hervormen van het statuut van politici én de partijfinanciering.”
• Opvallend is dat ondertussen zowel het VBO, de federale werkgeversorganisatie en Unizo, de kleine zelfstandigen en KMO’s aandringen op ingrijpen op de automatische indexering van de lonen. Daarbij draaien ze wat rond de pot: noem het vooral niet een “indexsprong”, maar ” dringend praten over de gevolgen van de automatische loonindexering”, zo verwoordt VBO-baas Pieter Timmermans het in De Standaard.
• Danny Van Assche, de Unizo-baas, is iets meer rechtuit: “Ik heb de indruk dat onze vrienden van de vakbond het niet willen snappen. Een op de drie kmo’s verwacht in de ­nabije toekomst mensen te moeten ontslaan, nog eens zoveel wil de productie terugschroeven.”
• De vraag is of daarbij de loonkosten echt zo cruciaal zijn in het geheel van deze crisis: de meeste bedrijven kijken vooral naar de energiekosten, en de inflatie in de grondstofkosten, die de productiekost met vaak gewoon 50 procent doen toenemen.
• Overigens volgt morgen al een eerste forse syndicale opstoot: de NMBS staakt, en daarbij zal maar een kwart van de treinen rijden.

Gelezen: Een audit is de basis om met fusieplannen te komen voor alle asiel- en migratiediensten. 

• Een klassieker in de Wetstraat: als je draagvlak wil voor een lastige beslissing, bestel dan snel een audit. Die dan liefst ook aantoont wat je politiek wil doen. Vivaldi schreef het in haar regeerakkoord, over de versnipperde diensten rond asiel- en migratie.

• Die hebben immers geen FOD, een ‘federale overheidsdienst’, maar zijn verdeeld in een Dienst Vreemdelingenzaken, een opvangdienst Fedasil, een Raad voor Vreemdelingenbetwisting én een Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen. Dat leidt niet meteen tot efficiëntere werking. En dat terwijl er wel degelijk een opvangcrisis is: de instroom in West-Europa van vluchtelingen én de oorlog in Oekraïne leiden tot een overbelasting van het systeem.

• Nicole de Moor (cd&v), de kabinetschef die de post van Sammy Mahdi (cd&v) erfde als staatssecretaris voor Asiel en Migratie, gebruikt nu de audit om te pleiten voor die fusie. Al zal die er niet in haar periode komen: ze wil een ‘blauwdruk’ maken, zodat de samenvloeiing tot één FOD dan wordt gerealiseerd in een volgende regering.

• Het onderlijnt nog eens de aanpak van de Moor, die het eerder onderkoelt en zakelijk doet, weg van de opvallende Twitter-lijn die haar voorganger en huidig partijleider Mahdi bewandelde. Al is de vraag of er vroeg of laat niet een nieuw kookpunt komt in de asiel-aanpak, waar zeker de ecologisten toch ideologisch op een andere lijn zitten: aan de nieuwkomer van cd&v om iedereen kalm te houden in haar dossiers, binnen Vivaldi.

• Overigens was de Kamer, met Theo Francken (N-VA) op kop, erg verontwaardigd dat ze de audit niet eerder dan de pers, met name De Tijd en La Libre konden inkijken: “Maandenlang weigerde de onverkozen staatssecretaris de verkozen Kamerleden inzage. Een select groepje journalisten kreeg de audit wel. Vivaldi’s nieuwe politieke cultuur in de praktijk.”

• Daar sloot opvallend genoeg Eva Plateau (Groen) zich bij aan, met meteen kritiek op Twitter: “Zullen we de gedachtenwisseling met het Parlement van straks dan ook meteen annuleren? De nieuwe stijl van cd&v zet zich door: profileren boven goed besturen.”

Nog in die begroting: Toch wat opletten met de cijfers van de nieuwe energie-taksen.

• Rekent Tinne Van der Straeten (Groen) zich rijk? De minister van Energie kwam dit weekend met haar plan om verkopen van elektriciteitsproductie boven de 130 euro per kilowattuur te gaan belasten. Dat moet, aan de huidige elektriciteitsprijzen, en inclusief de ‘oude repartitiebijdrage’ die Engie al betaalt, zo’n 1,2 miljard opbrengen dit jaar, en 2,3 miljard volgend jaar. De taks zou voor twee volle jaren gelden.

• Daarnaast zou er een solidariteitsbijdrage van de olie- en gassector komen, van 600 miljoen euro per jaar, voor twee jaar. In totaal dus 4,7 miljard euro, een enorm bedrag. In de Wetstraat wordt daarover met sterk voorbehoud gesproken: het is de maximumraming, zo is te horen. En ook: “Niet realistisch”, stelt men binnen Vivaldi.

• Maar het kabinet van Van der Straeten schermt met de nieuwe prijzen van hedging voor stroom voor 2023, de indekking van het risico op hoge prijzen in de toekomst: dat wijst nu al op hogere prijzen, ook in 2023, zo zegt men. “Er worden gigantische winsten gemaakt: dat is geld van de mensen, moet ook teruggegeven worden aan gezinnen en bedrijven. In de Europese verordening staat dat de opbrengst en de crisisbijdrage moet worden ingezet om de energiefactuur te verlagen en dat gaan we ook doen.”

• Men wijst erop dat Van der Straeten bovendien wel meer gaat vragen dan Europa, want ze belast al de producenten vanaf 130 euro  per kilowattuur, tegenover de 180 euro die de EU instelt als plafond. Dat verschil levert zo’n 200 miljoen op voor België, aan extra inkomsten.

• Toch blijft, los van de vraag wat de elektriciteitsprijs uiteindelijk zal doen, het de vraag of de producenten zelf het gaan slikken. Want het feit dat Van der Straeten veel meer wil verhogen dan de Europese norm doet Engie, de beheerder van de kerncentrales, reageren in La Libre. Daar zeggen ze “sterk verontrust te zijn”.

• En kijk, meteen volgt de evidente dreiging: “Dit brengt de mogelijke verlenging van Doel 4 en Tihange 3 toch weer in gevaar”. Of hoe deze nieuwe taks, een oude al heel lastige onderhandeling rechtstreeks doorkruist en complexer maakt.

Ook genoteerd: België krijgt er 5 hectare bij. In zee, voor een energie-eiland.

• Wie een déjà-vu heeft, mag zich melden: de federale regering kondigt een energie-eiland aan, voor de kust bij Oostende. Dat komt er zo’n 45 kilometer in zee, het zal dus niet zichtbaar zijn. De ministers van Noordzee Vincent Van Quickenborne (Open Vld) en van Energie Van der Straeten kropen gisteren in een flashy oranje-geel helikopterkostuum om met hoogspanningsnetbeheerder Elia naar de locatie te vliegen, waar het Elisabeth-eiland komt.

• Dat gaat dienstdoen als een enorm stopcontact op zee, waar zelfs kabels uit Denemarken en de UK toekomen, maar dat ook een hele nieuwe windenergiezone moet gaan connecteren met het vaste land. Zo’n eiland is het eerste ter wereld, meteen een primeur waar Van Quickenborne en Van der Straeten graag mee uitpakken. Dat zou in totaal zo’n 6 gigawatt capaciteit tegen 2030 moeten bieden, ongeveer het huidige nucleaire park in België.  

• Het was Johan Vande Lanotte (Vooruit) die destijds in 2013 als minister van de Noordzee al met zo’n eiland uitpakte, toen het e-land gedoopt. Dat moest een heus atol worden voor de Belgische kust, om met eb en vloed energie op te slaan. Zijn opvolger, Bart Tommelein (Open Vld), net als Vande Lanotte van Oostende, voerde dat project weer af. Deze keer maakt Elia zich sterk dat het er tegen 2027 zal zijn: de kostprijs is zo’n 450 miljoen, waarbij er 100 miljoen overheidsgeld uit het Covid-herstelfonds komt.

• Dat Open Vld enthousiast is over het project is een understatement. Meteen verklaart het ook waarom de Vlaamse liberalen zo duwen op Ventilus in de Vlaamse regering: die hoogspanningslijn moet de connectie maken tussen het eiland en het Europese net. Als die er ondergronds moet komen, tegen een hoge meerkost, duurt dat veel langer en is men nooit op tijd klaar. Dat brengt de liberalen in de Vlaamse regering recht tegenover cd&v, nochtans ook in die federale ploeg die enthousiast is over het eiland. Op 4 november ten laatste beslist de ploeg van Jan Jambon (N-VA).

Ook nog even meegeven: Vooruit stelt veto over coalities die N-VA kan/mag sluiten. 

• Een interessant voorbeeld van politiek driebanden, dook gisteren op tijdens een debatavond rond het boek van Ivan De Vadder. Daar was Vooruit-voorzitter Conner Rousseau te gast. En die verklaarde er dat hij “meteen alle coalities met N-VA zou opblazen, moest die ooit het cordon sanitaire met Vlaams Belang doorbreken”. Op de vraag of dit ook lokaal geldt, antwoordde Rousseau volmondig ‘ja’.

• Een niet-onbelangrijk veto, want Vooruit dient zich aan als een interessante toekomstige coalitiepartner van N-VA, na een succesvolle samenwerking in Antwerpen, de thuisbasis van N-VA-leider Bart De Wever. Dat hij en Rousseau een open lijn hebben, is een publiek geheim.

• Maar Rousseau maakt het nu dus wel conditioneel. Terwijl bij N-VA officieel geen cordon sanitair bestaat: die partij onderschreef nooit het pact dat de andere partijen sloten, en voelt zich er officieel ook niet door gebonden. De facto volgt het wel die lijn, omdat N-VA het Belang niet in staat acht deftige bestuurders te leveren, en mee een stabiele coalitie te bouwen.

• De uitspraken van Rousseau zetten de keuze van N-VA in 2024 meteen nog eens op scherp: het zal dan ofwel met de ene, ofwel met de andere zijn. Al meermaals gaf De Wever overigens aan dat “met het huidige Vlaams Belang geen zaken vallen te doen”: voorzitter Tom Van Grieken (Vlaams Belang) beloofde in 2019 bij gesprekken wel “grote kuis” te houden, maar nam nooit afscheid van de radicale elementen in zijn partij.