De Russische marinevloot op de Zwarte Zee doet er alles aan om de Oekraïense havens te blokkeren, waardoor onder meer de wereldhandel in graan en meststoffen stokt. Vooral de haven van Odessa moet dringend weer kunnen handel voeren, als de graanvoorraad van dit jaar nog wil gered worden.
Tussen 25 april 1915 en 9 januari 1916 streden de geallieerde soldaten van Frankrijk en het Britse rijk tegen het Ottomaanse Rijk op het schiereiland Gallipoli, op de oevers van de Dardanellen. Aan beide kanten vielen zware verliezen, en de Ottomaanse weerstand bleek steviger dan gedacht.
Ook de rechtstreekse oorzaak van de Gallipoliveldtocht was de geblokkeerde graanexport. Toen het Ottomaanse Rijk toetrad tot het kamp van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije, startte het al snel met de graanexporten van het Russische Rijk, die via de Zwarte Zee en de Dardanellen naar de Middellandse Zee voeren, te blokkeren. Meer dan een eeuw later, gebeurt weer hetzelfde, al liggen de blokkades nu een pak noordelijker: voor de kust van Oekraïne.
Om te rotten
In de Oekraïense havenstad is de situatie “om te rotten”, letterlijk dan. “De graansilo’s zijn bijna vol, en er is geen plaats genoeg voor de oogst van dit jaar. Als we het niet kunnen opslaan, rot het graan”, zegt Andrej Stavnitser, de eigenaar van het Oekraïense TransInvestService, de grootste private havenexploitant van het land. Hij noemt de opheffing van de blokkades zelfs even belangrijk als de wapenleveringen aan het land.
Europa startte al een alternatief op: de export van graan (en andere goederen) via land, met vrachtwagens of treinen, werd opgeschaald, maar kan slechts een fractie van de Oekraïense export verwerken. Ook wordt er gedacht aan manieren om de blokkades te kunnen doorbreken, of Rusland ze zelf te laten opheffen. Enkel via zeetransport kan de Oekraïense exporthandel echt terug op gang komen.
Escortes
Op tafel liggen verschillende ideeën, zoals het laten escorteren van goederenschepen door marineschepen. Stavnitser schuift een konvooi, georganiseerd door de Verenigde Naties en begeleid door Turkse marineschepen, naar voren. Ook James Stavridis, tussen 2009 en 2013 de bevelhebber van de NAVO, zit op diezelfde lijn. Hij stelt voor om inspiratie te halen bij de Amerikaanse beschermingsmissies van olietankers in de Perzische Golf tijdens de jaren 80.
Het plan kent echter ook tegenstanders, waaronder James Foggo, een voormalige Amerikaanse admiraal die tot 2020 aan het hoofd stond van de NAVO-vloot in de Middellandse Zee. “Het verschil: Iran was geen kernmacht, Rusland is dat wel. Er is nu een risico op escalatie”, kaart Foggo aan.
Als dit plan toch doorgaat, liggen er echter nog heel wat obstakels voor de boeg. Letterlijk zelfs: Oekraïne heeft voor de kust gestrooid met mijnen, om een amfibische landing van Rusland zo onmogelijk te maken. Ook langs Russische kant werden heel wat mijnen gelegd, waardoor de doorgang naar de havens (zoals die van Odessa) bijna onmogelijk is. Ook gaf de NAVO zelf al aan de risico’s voor dit plan, dat de oorlog kan doen escaleren, niet te willen dragen.
Zeestraten
Ook op het vlak van wetgeving stoot het Westen op heel wat problemen. In 1936 werd namelijk de conventie van Montreux uitgetekend, waarin wordt bepaald hoeveel oorlogsschepen er door de zeestraten van Turkije (de Dardanellen en Bosporus) mogen varen. Qua tonnage is dit aantal sowieso beperkt, waardoor bijvoorbeeld vliegdekschepen hier al niet mogen doorvaren. In de conventie is echter ook een speciale clausule opgenomen.
Zo mag Turkije volgens artikel 19 de zeestraten in oorlogstijden ook helemaal afsluiten voor marineschepen. Hierbij geldt een alles-of-nietsprincipe: of elk land mag zijn schepen er laten varen, of geen enkel land. Maar zelfs als het artikel 19 (of artikel 21; de toepassing van 19, red.) niet activeert, blijven NAVO-lidstaten beperkt. De conventie bepaalt dat landen die niet aan de Zwarte Zee grenzen, hun marineschepen maar een beperkte tijd in de zee mogen laten rondvaren. Een NAVO-missie, waaraan schepen uit bijvoorbeeld de VS, Frankrijk of België deelnemen, moet dus heel wat schepen standby hebben om te roteren.
Er bestaat echter nog een mogelijke oplossing voor de blokkades: Antonio Guterres, de VN-secretaris-generaal, hintte in zijn gesprek met de Russische autocraat Vladimir Poetin al dat de sancties op meststoffen uit Rusland en Wit-Rusland iets kunnen worden verlicht, als Poetin in ruil de blokkades op voedselvrachten opheft. Ook kan er binnen de VN een motie worden ingediend dat de heropening van de haven van Odessa garandeert. Hierin moet Rusland ook een stem uitbrengen, en de kans dat het de motie vetoot is bijzonder groot.
(jvdh)
