Hoe het nu verder moet? Niemand die het voorlopig weet. De mislukking van de twee grootsten, PS-voorzitter Paul Magnette en N-VA-voorzitter Bart De Wever, laat een bittere nasmaak. Een rampzalige vergadering vrijdagmorgen laat diep gekwetste voorzitters, en een analyse die bijzonder donker oogt, voor de toekomst van dit land.

In het nieuws: Koning Filip had het al niet onder de markt met die eindeloze formatie. Nu moet hij nog in allerijl terugkeren van z’n vakantie.

De details: Het ontslag van Paul Magnette en Bart De Wever laat bijna 72 uur op zich wachten, maar dat is vooral praktisch van aard.

• Wie dacht dat er nog ‘iets’ zal geprobeerd worden, van bij de twee huidige preformateurs, de leiders van de grootste partijen van het land, is er toch aan voor de moeite. Daarvoor is de verbittering over de houding van anderen, en de teleurstelling over de mislukking van hun opdracht te groot, plus het feit dat er geen enkel zicht is op een uitweg uit de impasse, zowel bij de PS-baas als z’n N-VA-tegenhanger.
• Een bijzonder intensieve set van weken onderhandelen en grote politieke risico’s nemen eindigt zo in mineur voor De Wever en Magnette, die nu hun wonden moeten likken. Dat het thuisfront daardoor geplande vakanties in rook zag verdampen, smaakt des te bitter.
• Maandag aanvaardt de koning meer dan vermoedelijk hun ontslag, als die ontmoeting al niet vroeger volgt. En dan zal het aan het Paleis zijn, om een zeer vervelende kwestie te moeten gaan aansnijden.
• Eentje waarvoor ze technisch gezien al niet aan zet zijn: er is immers nog een regering, een initiatief van de koning kan/mag eigenlijk niet. Maar voor N-VA en PS liet het Paleis zich graag inschakelen, kwestie van mee te zijn met de droomformule waar ze in de kringen rond koning Filip eigenlijk al veel langer over fantaseerden: een stabiele formule voor heel het land.
• Alleen, nu zitten ze dus met die hete aardappel: wie moet nu aan zet komen? Bij de PS en N-VA klinkt het duidelijk: ‘On a déjà donné‘, het is goed geweest. ‘Wie heeft al meer inspanningen gedaan dan wij, telkens opnieuw?’, zo is bij de PS te horen. ‘Het zou toch goed zijn dat minstens één grote partij aan zet komt. Daarrond kan zich dan iets vormen’, zo klinkt dan weer bij de Vlaamse liberalen.
• Een scenario dat circuleert, aangeblazen door MR én Ecolo, is een liberaal-groene tandem nu. ‘Jean-Marc Nollet (Ecolo) droomt misschien van een blauwgroene missie, maar we moeten dan toch eerst weten of er inhoudelijk iets gevonden kan worden tussen groen en blauw? Wij hebben sinds de missie van Magnette vorig jaar nog niet gepraat met elkaar inhoudelijk’, zo houdt men die opdracht in kringen rond Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert wat af.
• ‘Er zal dit weekend nog wel heel wat afgebeld worden, en we zien dan wel waar het landt. Maar dit wordt heel moeilijk, om nog iets te proberen‘, zo duidt een partijvoorzitter.
• Wie daarbij zeer comfortabel zit, uiteraard, is de huidige regering van premier Sophie Wilmès (MR). Waar haar lot, en dat van talloze MR-ministers, aan een zijden draadje hing de afgelopen weken, is het nu weer helemaal terug naar ‘business as usual‘. Dit minderheidskabinet, met 38 zetels in de Kamer, doet zo maar voort.
• En bij de liberalen sturen ze nu al openlijk aan op één scenario: de doorstart of ‘versterking’ van die huidige regering. ‘Dat is het meest werkbare’, zo is bij Open Vld te horen.
• De andere horen het cynisch aan: ‘Ja, dat hadden we écht niet zien aankomen‘, zo klinkt het bij de PS.
• ‘Eén iemand wint telkens opnieuw bij de status quo, bij het feit dat niets verandert, en de huidige toestand maar eindeloos aangehouden wordt: de MR. Dat wisten we altijd, maar dat is nu eens te meer gebleken’, zo concludeert men aan de top bij de socialisten

De essentie: De laatste uren van de missie De Wever-Magnette laten een zeer bittere nasmaak.

• Een verrassende vaststelling: het gezamenlijke communiqué van vier partijen, MR, Open Vld, Groen en Ecolo, had helemaal niet het effect dat de twee voorzitters aan Vlaamse kant ervan verwacht hadden.
• Zowel Lachaert als Groen-voorzitter Meyrem Almaci gingen ervan uit dat dit gemeenschappelijke statement, dat fel protesteerde tegen het communautaire luik van de nota Magnette-De Wever én tegen het feit dat liberalen en groenen ’tegen elkaar werden uitgespeeld’, net de poort zou openen voor de liberale familie.
• Blijkbaar lazen dus zowel Lachaert als Almaci het spel helemaal anders dan elders in de Wetstraat. Voor zowel N-VA als PS, maar ook in de kleinere partijen rond die as, was al duidelijk, op moment dat er sprake was van dergelijk gezamenlijk standpunt van blauwen en groenen, dat hun missie zwaar gecompromitteerd werd. Hoe kon er nog in ernst gepraat worden, als plots vier voorzitters met dergelijke gemeenschappelijke communicatie komen?
• Zo kwam het dat Lachaert vrijdagochtend bij Magnette en De Wever toekwam, zelfs met z’n sherpa Caroline Deiteren (Open Vld) erbij, met het idee dat een doorbraak nog steeds kon, en dat paars-geel wel een goede afloop kon krijgen, zolang maar MR én Open Vld tot de ‘bubbel van vijf’ van PS, N-VA, CD&V, cdH en sp.a zouden worden toegelaten.
• ‘De MR was op dat moment al zwaar geschoffeerd door de N-VA, na al die uitspraken van De Wever. En ook bij ons liep niemand nog warm voor de N-VA, maar goed, dat had men nog kunnen keren. Indien het duo had gezegd ‘wij beginnen eraan’, dan had Lachaert de MR moeten overtuigen en kon het lukken’, zo duidt men op de Melsensstraat 34.
• Maar dat was helemaal niet het scenario voor PS en N-VA. Daar viel dergelijke vraag, na een openingszet met een onderhandelingsnota van de liberalen die als ‘absurd’ werd onthaald, en een verzuurde relatie die al dagen verslechterde, verder op een koude steen.
• Zeker toen Lachaert nog eens aandrong op het feit dat de preformateurs daar, die vrijdagochtend ‘een keuze moesten maken’, tussen groen en blauw dus, alvorens het verder kon, ontspoorde het. ‘In een fase van preformatie moet je dergelijke keuze niet maken, wij gaan dat niet doen’, repliceerde De Wever.
• Daarop reageerde Lachaert, die volgens zowel rode als gele bronnen hevig trilde, bijzonder boos. Hij haalde daarbij onder meer de ‘dagelijkse spinning’ van de N-VA aan, het feit dat er elke dag verder een beschadigingscampagne werd gevoerd, om hem onder druk te zetten. ‘Ah juist, want vanuit Open Vld wordt nooit gespind. Dat heb ik de laatste vijftien jaar ook zo ervaren. Heel erg moet dat allemaal geweest zijn’, was de cynische reactie van De Wever.
• Die haalde daarop aan dat hij al veertien dagen een gesprek met Lachaert had gevraagd. Alleen. Waarop die weigerde en uiteindelijk enkel een videocall aanbood. ‘Wat verwacht je dan eigenlijk?‘, wierp De Wever hem toe.
• Daarop herhaalde de Open Vld-voorzitter dat hij niet achter de rug van z’n collega Georges-Louis Bouchez wilde gaan. ‘Zeg dan gewoon waar het op staat: wij horen langs alle kanten dat het enkel N-VA en sp.a zijn, die niet héél de liberale familie erbij willen. Waarom zouden alle andere families wel bijeen mogen blijven, en moeten wij plooien?’
• ‘Het is pijnlijk om het te zeggen in zijn aanwezigheid, waarom ik die persoon die naast u zit niet vertrouw. Maar goed, het weze zo. En ik ben heus niet de enige die dat zo ziet. Als je het standpunt van de PS wil weten, vraag het Magnette dan, hij zit hier naast mij’, zo schoot De Wever terug.
• Daarop keek iedereen naar Magnette, maar die wimpelde de vraag af: of de PS dan wel of niet de MR erbij wilde? En niemand van de liberalen duwde door: veel winst zat daar voor niemand in, om dat antwoord zwart-op-wit te horen of te formuleren.
• De vraag blijft bij die hele passage, die zich in het Nederlands afspeelde tijdens de meeting, of Bouchez wel alles goed verstond. Vermoedelijk niet: dat hij ‘niet te vertrouwen was’, liet hij in elk geval zomaar passeren.
• Het welles-nietes ging nog even over en weer, waarop uiteindelijk Magnette de patstelling doorbrak: ‘Dan stoppen we’.
• Volgens zowel PS- als N-VA-bronnen trok Lachaert bleek weg, terwijl Bouchez triomfeerde. ‘De ene werd één meter groter, de andere zakte één meter in de grond. De verbazing bij Lachaert, de grijns bij Bouchez …’, zo vat een bron samen.
• ‘Het was redelijk hallucinant allemaal. Als ze dat op voorhand wisten, waarom dan die vergadering nog? Magnette had al een week daarvoor aangegeven dat hij wilde stoppen’, zo klinkt het bij een Open Vld-bron.

En nu? De analyses die gemaakt worden in de verschillende kampen zijn hard.

• ‘Wat had Lachaert dan gedacht? Dat we even ons goei hart zouden laten spreken? Dat we plots, nadat hij weken onder de tapis-plain had zitten mokken, alles zouden afdekken met de mantel der liefde?’, zo is bitter in het N-VA-kamp te horen. Daar noemt men meer dan ooit Lachaert de ‘chichi-boy van Bouchez’.
• Die wordt wel onmiskenbaar als grote overwinnaar gezien: ‘Hij haalt perfect binnen wat hij wenste: namelijk dat er niets verandert‘. ‘Bien joué‘, zo stelde De Wever cynisch, ter afscheid aan de MR-voorzitter.
• Dat de Open Vld nooit inhoudelijk aan tafel kwam, is een grote teleurstelling aan de Koningsstraat. ‘Want daarin lagen stukken en brokken klaar voor de liberalen. Heel het luik over de arbeidsmarkthervorming lag open voor hen, ze hadden het maar te vragen. En ook de wet van 96 (die lonen regelt) hadden ze gaaf kunnen houden. Plus de twee miljard daling in de roerende voorheffing: het lag er allemaal voor het oprapen.’ Men duidt erop dat die zaken ook met de werkgevers zijn doorgepraat.
• ‘Daar smeekte men maar om één zaak: dat dat zotte parlement stopt met wilde uitgaven te doen. Maar zie, dat zal nu nog wel even doorgaan, tegen kerst is er 5 miljard structureel uitgegeven in de Kamer, in de huidige opstelling’, zo stelt men bij N-VA.
• Een poging tot toenadering tussen Lachaert en De Wever, de afgelopen week, via Vincent Van Quickenborne (Open Vld) en Jean-Marie Dedecker (Onafhankelijke) liep overigens uit op een sisser: de N-VA kreeg het signaal dat Lachaert wilde praten, maar die ‘verwachtte vooral een telefoon’. Het werd niets, alleen maar een zoveelste pijnlijke incident.
• Bij de PS nauwelijks meer begrip voor de houding van vooral Lachaert. ‘Wat denken die, dat wij nu plots in een andere constellatie iets helemaal anders gaan onderhandelen? Wij gaan exact hetzelfde eisen als wat we nu onderhandeld hebben, gewoon omdat het de juiste oplossingen zijn in deze crisis.’
• ‘Voor ons was dit een heel moeilijke oefening, zeker als de twee liberale partijen erbij moesten, wilden wij absoluut iets anders dan Zweeds. Daarom dat de MR er liefst uit moest, ook al was dat dan zonder Franstalige meerderheid. Maar wat deden de liberalen? Een nota neerleggen die onmogelijk was, een eisenbundel die bedoeld was ‘om de Zweedse verworvenheden van de regering Michel te vrijwaren’. Tja …’, zo is aan de Keizerslaan te horen. ‘Wat verwacht je dan van ons?’
• ‘Maar dat wij niet over ‘inhoud’ wilden praten, wat een onzin. Wij hebben het wel met de groenen kunnen doen, gedurende meer dan zes uur. En dat enkel omdat zowel wij als de N-VA zagen dat het nodig was de zaak open te trekken: het bewijst net dat wij met iedereen ten gronde wilden spreken.’
• Bij de Vlaamse liberalen klinkt een heel ander verhaal. Daar is te horen dat de N-VA ‘een foute inschatting van onze partij’ heeft gemaakt. ‘Ze dachten dat wij onder de druk van N-VA zouden plooien, of dat Lachaert omwille van een bepaalde coalitie is verkozen als voorzitter. Maar beide zijn onjuist’, zo is te horen.
• ‘Al dat verbaal geweld van De Wever, zijn uitspraken over ‘crimineel onverantwoordelijk’ en ‘brevet van politieke onbekwaamheid’, dat hebben wij nog nooit gezien tegen ons. Dat bracht ons alleen maar dichter bijeen‘, zo is op de Melsensstraat te horen. ‘Als jij diegene bent die het probleem moet oplossen, dan ga je niet in een studio zitten.’
• ‘Niemand snapt waarom onze voorzitter zo is aangepakt, dat doe je niet. We moeten correct behandeld worden’, zo herhaalt men maar bij de Vlaamse liberalen.
• Dat tegelijkertijd collega-liberaal Bouchez wel constant bleef communiceren, geeft men bij Open Vld ook toe. ‘Dat is een probleem, ook intern bij MR weten zo heel veel mensen heel veel. Informatie circuleert te veel, zo ontstaan allerlei geruchten.’
• Maar ten gronde: ‘Lachaert is een redelijke mens, als het werkelijk zo was dat men Bouchez niet vertrouwde, dan had men hem daarover duidelijkheid moeten geven, dan wist hij dat, en kon er over gepraat worden, door bijvoorbeeld anderen te sturen vanuit de MR. Dat is nooit gebeurd’, zo is te horen op de Melsensstraat.
• Dat laatste klinkt zeer hard voor zowel N-VA als PS. ‘Kom ons nu niet achteraf zeggen dat die niet wist dat er een issue was rond Bouchez en vertrouwen‘, klinkt het droog aan de Keizerslaan. ‘Al weken waren ze bezig met de groenen, met Nollet. Die zegt ook gewoon openlijk dat hij met Lachaert contacten had. Bouchez heeft zelfs al een naam voor hun bubbel, ‘turquoise‘. Wie is hier dan eigenlijk de naïeveling?’, zo stelt men bij N-VA.

The big picture: Uit dat slagveld vandaag komt misschien toch nog iets opborrelen: paars-groen keert terug?

• Alles komt terug. Bij de top van Open Vld, die de laatste weken eigenlijk bestaat uit Lachaert, Patrick Dewael en Alexander De Croo, drukt men er ondertussen op dat Lachaert ‘nooit beloftes heeft gedaan om een bepaalde coalitie te maken‘. ‘Het gaat om de inhoud van een akkoord’, is de mantra. Ook voor de camera’s van ‘Terzake’ formuleerde Lachaert het zo: alles kan.
• Die optie, een combinatie van socialisten, groenen en blauwen, levert een nipte meerderheid in de Kamer, van 75, of net 76 zetels, als Emir Kir (ex-PS) meegeteld wordt.
• Een ‘bredere’ optie is paars-groen-plus: een coalitie van paars-groen, aangevuld met christendemocraten. Niet toevallig dringen de Vlaamse liberalen en de MR er opnieuw op aan om ‘vanuit de regering Wilmès’ te starten en die ‘uit te breiden’. Dan zit CD&V meteen aan boord.
• In het verleden deed CD&V daarvoor systematisch de deur dicht, maar de laatste maanden is voorzitter Joachim Coens (CD&V) daarover veel meer op de vlakte. Opvallend is dat de CD&V-voorzitter nog geen enkele verklaring daarover aflegde tot nu toe.
• Vanuit CD&V klonken wel al een paar boze reacties over de mislukking in de richting van de liberalen: onder meer parlementsleden Koen Van den Heuvel (CD&V) en Griet Smaers (CD&V) tweetten daarover.
• Maar zelfs zonder CD&V kan ook het cdH aansluiten, zodat een meerderheid werkbaar wordt. Dat is meteen een stevig argument om de Vlaamse christendemocraten onder druk te zetten. Uit de boot vallen, is geen fraai vooruitzicht: dan verliezen ze al hun federale kabinetten, die nu ook ruim bemand zijn.
• En verkiezingen, dat is al helemaal een horrorscenario voor CD&V, na onder meer het palmares van Wouter Beke (CD&V) in de coronacrisis: in de Kamerfractie van CD&V leidt het alvast weinig twijfel wat er gekozen zal worden, als het tussen ‘Vivaldi’ of ‘oppositie’, laat staan ‘verkiezingen’, zou gaan.
• De socialisten moeten dan wel bereid zijn de knop om te draaien, nadat ze eerst bijzonder veel energie besteed hebben aan een deal met de N-VA. Dat geldt zowel voor Magnette als Conner Rousseau (sp.a), die voor geleider tussen PS en N-VA speelde.
• Opvallend: vanuit Open Vld klinkt nu het signaal dat ze de relaties met Rousseau willen aanhalen. De afgelopen weken was er een aanbod vanuit de sp.a om de plooien wat glad te strijken, waarop Lachaert de zaak openliet. Nu kan er blijkbaar geschakeld worden.
• Bij sp.a is overigens te horen dat ze ‘paars-groen’ of ‘Vivaldi’ ‘niet gaan tegenhouden’, als zou blijken dat die formule mogelijk en werkbaar is. Maar het blijft met lange tanden, en een hoge mate van verbittering, na wat gebeurd is vanuit het blauwe kamp.
• Vraag blijft of de Vlaamse liberalen, de meest rechtse partij in dat geheel, dan een akkoord met Ecolo en PS kunnen maken dat wel inhoudelijk verdedigbaar is. Maar na de mislukking van paars-geel resten niet veel opties meer.

Om te onthouden: De koers van Open Vld kleurt tricolore.

• Met de weigering van Lachaert om in de dans met N-VA en PS te springen, is ook wel iets fundamenteel aan de hand.
• Bij Open Vld ziet men een gat in de markt electoraal, om zich af te zetten van het ‘Vlaamse’ verhaal van de rechts-liberale N-VA, door systematisch meer de ‘Belgische’ koers op te zoeken. Daarbij is de band met de MR een keuze ‘op de lange termijn’.
• Het is dus absoluut het plan om daarop door te gaan, vandaar ook dat een coalitie zonder de N-VA misschien wel op een goed moment komt.
• Lachaert is in elk geval van plan die lijn verder te zetten: hij en Bouchez plannen één gemeenschappelijk partijbureau op het eind van de maand.
• En er is meer, een inhoudelijk congres over de toekomst van België, ook in duo tussen MR en Open Vld, zit in de koker. Op die manier wordt die nieuwe koers dan verder inhoudelijk uitgediept. Meteen kan men dan mogelijk ook in Vlaanderen uitpakken met Bouchez, als stemmenmagneet voor de Vlaamse liberalen.

Ook gelezen: Uitgerekend nu, een opiniestuk van een prominente Open Vld’er en Groen-Kamerlid.

• Mathias De Clercq (Open Vld), de Gentse burgemeester en toch een beetje boegbeeld van een paars-groene coalitie, en Kamerlid Tine Van der Straeten (Groen) komen net nu met een gezamenlijke tekst.
• Als zo nog eens moest onderlijnd worden dat groen en blauw samen kunnen, is dat meteen gebeurd.
• Beiden hadden samen scherpe kritiek op de communautaire deal tussen PS en N-VA, die volgens hen ‘en stoemelings‘ gebeurde. Daarbij lijken ze wel een jaar van gesprekken tussen beide partijen en andere cruciale spelers te vergeten. Maar als signaal telt het.
• ‘Politiek is akkoorden maken, maar een deal tussen twee partijen is niet voldoende om bepaalde pistes die nu voorliggen te legitimeren. 25 procent van de stemmen, de score van N-VA en PS samen, is geen mandaat om het land zo drastisch verder op te delen. Over de staatshervorming is een ernstig publiek maatschappelijk en politiek debat een minimum.’