Prostitutie was decennialang legaal in Zweden, maar in 1999 besloot het land z’n beleid over een andere boeg te gooien. Het verkopen van seksuele diensten bleef legaal, maar de aankoop ervan werd illegaal. Die aanpak lijkt succes te hebben: vrouwenhandel bestaat er bijna niet meer en de straatprostitutie is sterk afgenomen.
Zweden was op het einde van de vorige eeuw berucht om z’n grote aantal bordelen en massagesalons. Die zijn bijna allemaal verdwenen sinds de wetswijziging. In een aantal grote Zweedse steden zijn er ook geen straatprostituées meer te vinden en het aantal klanten dat gebruik maakt van de diensten van sekswerkers is naar schatting met 80% teruggelopen. Ook worden er volgens de Zweedse regering jaarlijks nog slechts enkele honderden buitenlandse vrouwen naar Zweden gesmokkeld om in de prostitutie te werken. In buurland Finland zijn dat er volgens schattingen ongeveer 15.000.
Allemaal cijfers die erop lijken te wijzen dat de nieuwe aanpak van prostitutie in Zweden werkt. Die aanpak bestond er niet alleen uit het kopen van seksuele diensten strafbaar te maken, er werden ook veel middelen uitgetrokken om prostituées die uit het vak wilden stappen te helpen en om de bevolking te informeren over het nieuwe beleid.
Mannelijk geweld
De wetswijziging was gebaseerd op het idee dat prostitutie een vorm is van mannelijk geweld tegen vrouwen en kinderen. Vanuit dat standpunt kon gelijkheid tussen mannen en vrouwen nooit bereikt worden zolang vrouwen (en kinderen) konden verkocht worden aan mannen.
De eerste jaren leek de nieuwe wetgeving weinig te veranderen. De politie arresteerde slechts zelden klanten en prostituées werkten gewoon verder. Buitenlandse critici concludeerden dan ook al snel dat de aanpak niet werkte en dat prostitutie nu eenmaal niet uit te roeien is. Maar dat veranderde toen de Zweedse overheid werk maakte van het voorlichten van de politiediensten. Toen ook bij de politie het idee begon door te dringen dat prostitutie een vorm is van geweld tegen vrouwen werden de resultaten al snel merkbaar.
Ondertussen zijn politie en gerecht in Zweden sterke voorstanders geworden van deze wetgeving. Ze zijn ervan overtuigd geraakt dat deze wet hen de instrumenten in handen geeft om hard op te treden tegen de georganiseerde misdaad die overal ter wereld grote belangen heeft in de vrouwenhandel. Tachtig procent van de Zweedse bevolking staat volgens opiniepeilingen ook nog steeds achter de wet.
Betere resultaten dan met legalisatie
In landen waar prostitutie volledig gelegaliseerd werd zijn de resultaten veel minder goed. Onderzoek van de University of London in 2003 toonde aan dat in Nederland en bepaalde Australische staten, waar prostitutie legaal is, de vrouwenhandel en kinderprostitutie explosief zijn toegenomen en dat de georganiseerde misdaad er sterker dan ooit aanwezig is in de seksbusiness. En in een enquête onder Nederlandse sekswerkers zegde 79% van de deelnemers dat ze uit het vak zouden willen stappen.
Dat het Zweedse model een voorbeeld is, wordt door verschillende critici tegengesproken. Ze wijzen op de complexiteit van de materie en de manier om resultaten te meten. Uit een onderzoek waarin de prostitutie in alle Scandinavische landen werd bestudeerd, concludeert een groep academici dat het succes van het ‘Zweedse model’ fel overroepen wordt.
Wel is Zweden altijd een voorloper geweest op het gebied van gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Zo kwam de nieuwe prostitutiewetgeving er onder andere dankzij de steun van een groot aantal vrouwelijke parlementariërs uit verschillende partijen. Vraag blijft of andere landen dit voorbeeld zullen willen volgen.