Een elegante oplossing voor de export van cruciaal nucleair materiaal naar het Verenigd Koninkrijk is er niet meer. Het zal langs de Kamer moeten.

Met bijdragen van Kasper Goossens.

In het nieuws: “Een bijzonder lastig dossier”, zo zuchten betrokkenen binnen Vivaldi. “Dit leidde in de kern al tot heftige woordenwisselingen, tussen de vicepremiers van MR en Ecolo. Maar een snelle uitweg lijkt er niet. Het lijkt erop dat we naar de Kamer zullen moeten.”

• De diplomatieke relaties tussen het Verenigd Koninkrijk en België staan op een kruispunt, waarbij men zich binnen de federale regering ernstig zorgen maakt over de potentiële gevolgen van een explosief militair dossier. Alles draait daarbij rond isostatische persen van het Antwerpse bedrijf EPSI, die worden gebruikt voor het onderhoud van nucleair materiaal. Het Britse leger wil zo’n pers kopen, onder meer om hun nucleaire onderzeeërs te onderhouden; de pers zelf is “uniek in de wereld”, zo omschreef een Belgische regeringsbron eerder.
• De persen konden jarenlang naar het VK en het Brits leger geëxporteerd worden zonder enig issue: binnen de EU gelden immers geen beperkingen. Maar sinds de Brexit is dat een heel ander verhaal: plots vallen de persen onder de zogenaamde ‘dual use’-goederen, zaken die zowel voor civiele als militaire doelen kunnen dienen, en daarvoor is een exportvergunning nodig.
• Die kwam er voor EPSI zonder veel problemen vanuit het Vlaamse niveau: het zijn de deelstaten die bevoegd zijn voor de export van wapens en andere ‘dual use’-producten.

Maar er zit een addertje onder het gras: omdat het gaat over nucleair materiaal, is het federale niveau toch ook bevoegd.

• Zo moet ook de CANVEK, de Commissie voor Advies voor de niet-verspreiding van kernwapens, akkoord gaan met de verkoop. In die commissie zetelen heel wat federale ministers, en zo moet de facto ook de federale regering groen licht geven.
• “Voor Ecolo komen twee dossiers samen: wapenexport én het nucleaire. En dat is blijkbaar van het goede teveel, ze klappen dicht”, zo duidt een hoge bron op Buitenlandse Zaken.
• De groenen schermen daarbij met het wettelijk kader over die export, “omdat er een wet uit 1981 bestaat die zegt dat we geen nucleair materiaal kunnen verkopen aan landen die kernwapens hebben”, zo duidt een diplomatieke bron. 
• In de Kamer, vorige week, kon premier Alexander De Croo (Open Vld) niet anders dan dat bevestigen: “Deze commissie komt nog samen en zal haar oordeel geven. Dat is de reden waarom we die commissies hebben, om in eer en geweten en in lijn met de wet te beoordelen”.

De essentie: Een gewetensprobleem voor één regeringspartner, bij wapenexport: klinkt bekend in de Wetstraat.

• “Door het zo stevig te spelen, zit er niet veel anders op dan die wet te wijzigen, in de Kamer. We zullen dit toch op één of andere manier moeten regelen”, zo klinkt het vandaag binnen de federale ploeg.
• Meteen lijkt het zo dat Ecolo het voor zichzelf bijzonder lastig gemaakt heeft: wat initieel een discreet militair dossier was, is nu plots een kwestie geworden die langs alle Parlementsleden zal moeten lopen, om toch maar opgelost te worden.
• Het doet denken aan hoe de SP (de voorloper van Vooruit) en de Volksunie (een voorouder van N-VA) in de regering Martens IX worstelden met wapenexport naar Saoedi-Arabië, waardoor de regering viel. Of de uitvoer van FN Minimi-machinegeweren naar Nepal, in de regering Verhofstadt I, waar Agalev (vandaag Groen) enorm mee worstelde, maar toch de regering niet voor verliet. Wat initieel een technisch dossier lijkt, wordt zo een gewetenskwestie.
• Alleen: Saoedi-Arabië en Nepal zijn het VK niet. Dat land is een buurland, een volwaardige democratie bovendien, en bovenal een NAVO-partner van het eerste uur. Daar niet aan leveren zou een enorme blamage zijn. “Economisch een zware vergissing, maar vooral diplomatiek. Iedereen kijkt nu naar wat we gaan doen, het is ondenkbaar om deze export te blijven weigeren”, zo is binnen de federale ploeg te horen.
• Daarbij speelt mee dat België haar reputatie binnen de NAVO wil gaaf houden, maar net zo goed dat ook het Belgische kabinet geen akkefietjes wil. Bij het uitbreken van de oorlog in Oekraïne kwam de federale regering al fors onder druk om het defensiebudget te verhogen, nadat ongeveer alle NAVO-landen dat naar 2 procent van het bbp gebracht hadden. Ook daar bleef Ecolo tot op het laatst dwars liggen: uiteindelijk is er een pad richting 2 procent, over vele jaren uitgesmeerd, en met erg voluntaristische berekeningen over wat men meetelt als defensie-uitgaven.
• “Vergeet niet dat zowel de naam van Sophie Wilmès (MR), de oud-premier, als die van huidige premier De Croo al is gevallen, om straks Jens Stoltenberg op te volgen, die in september normaal gezien afzwaait als NAVO-baas”, zo duidt een regeringsbron.

The Big Picture: De druk uit het VK is er wel.

• De Britten zijn ondertussen niet te spreken over het dossier, dat onder meer The Times en Daily Express bereikte. Ze dreigden er al mee andere bestellingen van wapens bij FN Herstal te schrappen, ter waarde van zo’n 70 miljoen euro in eerste fase. Het bedrag van de totale bestelling aan machinegeweren, voor heel het Britse leger, ligt nog veel hoger.
• Maar er zou nog veel meer geld op het spel kunnen staan: de Indiase nieuwswebsite TFI Global linkt het dossier aan het AUKUS-pact, de deal die het Verenigd Koninkrijk, samen met de Verenigde Staten, sloten met Australië, voor acht nieuwe nucleair aangedreven onderzeeërs. De VS en het VK stalen dat contract van de Fransen: Australië had een deal met het Franse Naval Group voor de aankoop van ‘gewone’ onderzeeërs, op diesel, maar besloten dat last minute te annuleren, en gingen in de plaats daarvan een deal aan met de VS en het VK.
• De Britten kregen daarin een belangrijke rol, als bouwheer zowaar: defensieconcerns BAE Systems en Rolls Royce gingen aan het tekenen, en het grootste deel van de productie zal op Britse bodem plaatsvinden. 
• Nu de Britten hun isostatische pers niet krijgen, bestaat de kans dat dit zijn weerslag heeft op heel dat dossier. De Amerikanen, die al serieus aan het lobbyen zijn geslagen, kunnen zo ‘depanneren’. Zo werd in juni nog een wet gestemd waarmee de Amerikanen Australische officieren zouden opleiden om met nucleaire onderzeeërs te werken, terwijl het Australische leger net altijd met de Britten samenwerkten voor hun opleiding, zo schrijft The Diplomat.