“De totale dieperik” en “totaal ongeloofwaardig”: terugkeer Rutten langs grote poort bij Open Vld oogst verbijstering en bitterheid bij de liberalen, maar partijbureau was wel ‘wild enthousiast’

“Ons partijbureau was laaiend enthousiast. Echt. Maar dit is totaal ongeloofwaardig. Afdreigen helpt dus. De basis haakt hier massaal op af.” Een topper bij Open Vld maakt bitter de staat op van de partij, één dag na het nieuws dat Gwendolyn Rutten (Open Vld) langs de grote poort is teruggehaald. Daarbij speelde premier Alexander De Croo (Open Vld) de hoofdrol: hij ging manifest in tegen Bart Somers (Open Vld) die “vernieuwing” wilde forceren, om vooral verzoening te scripten in een onwaarschijnlijke plotwending. Rutten komt niet in zijn federale regering, waar ze geen rol als vice kreeg, maar De Croo stuurt haar wél naar Jan Jambon (N-VA), waar ze vice-ministerpresident wordt. Bij de coalitiepartners keek men vol ongeloof naar de wissel, maar bij Open Vld volgde na het partijbureau een enthousiaste persconferentie. Dat alles is voor de schermen. Want veel blauwe toppers krabben zich achter de oren, op vertrouwelijke toon: “Na Paul Van Tigchelt dacht ik dat het niet erger kon. Nu dreigt de totale dieperik. “Onbegrijpelijk van Gwendolyn.”

In het nieuws: Straks legt Gwendolyn Rutten (Open Vld) de eed af als nieuwe Vlaamse vice-ministerpresident.

De details: Het is meteen de snelste politieke comeback ooit in de Wetstraat. Amper twee weken geleden kondigde ze haar afscheid uit de nationale politiek aan, en ging ze zich terugplooien op Aarschot. Niet dus.

Zelden was het contrast groter tussen een intern enthousiast partijbureau, de daaropvolgende bevlogen persconferentie in het Vlaams Parlement van Gwendolyn Rutten en voorzitter Tom Ongena enerzijds, en de harde reacties achter de schermen van de partij anderzijds.
Het nieuws van de comeback van Rutten werd in de aanloop naar haar benoeming gisterenavond vooral op ongeloof onthaald: terwijl zijzelf al maandagavond een telefoontje kreeg van zowel voorzitter Ongena als de feitelijke baas, premier De Croo, leek de rest van de Wetstraat en de eigen partij het scenario niet voor mogelijk te houden.
Rutten zelf speelde op de persconferentie perfect haar rol, na meer dan een decennium op het hoogste niveau heeft de oud-voorzitter van niemand nog iets te leren op dat vlak:
- “Het kan verkeren in het leven”, zo opende ze haar betoog. “Als je mij een paar dagen geleden zou gezegd hebben dat ik hier zou zitten, ik had het niet geloofd.”
- “Politiek is onvoorspelbaar. Ik was een paar weken geleden ontgoocheld, het was een moeilijk moment”, zo gaf ze een draai aan haar vlijmscherp bericht op Facebook, nauwelijks minuten na de aanstelling van Paul Van Tigchelt (Open Vld) als nieuwe federale vicepremier. Daarbij haalde ze uit naar de “onrespectvolle behandeling”, en kondigde ze haar afscheid uit de nationale politiek aan.
- “Ik vond dat ik niet langer impact kon hebben op het nationale niveau, en dus wilde ik burgemeester worden. En ik wilde graag gaan lesgeven, in het onderwijs gaan”, zo stelde ze. Daarbij zou ze zich in februari gaan inschrijven voor een opleiding tot leerkracht.
- “Tot ik maandagavond telefoon kreeg. En dan staat je leven op zijn kop”, zo stelde ze. Daarbij gaf ze ook aan dat het een gesprek met haar man en adolescente kinderen was, dat finaal de doorslag gaf.
- “Ik kan begrijpen dat veel mensen dit raar vinden, maar dat is het leven, als je impact wil hebben, dan doe je dat.”
- En nog meer, specifiek over haar felle afscheid, nog maar twee weken geleden: “Ik moet ook in eigen hart kijken, misschien heb ik te fel gereageerd, dat kan. Ik ben ook maar mens, maar ik heb getoond hoe ik mij voelde.”
- Om tenslotte de coda aan het verhaal te breien die ongetwijfeld ook premier De Croo vanuit de coulissen wilde horen: “We zitten in de business van samenwerken, als iedereen blijft kamperen op het eigen standpunt komen we nergens.” Verzoening dus, in de rangen van Open Vld.
Ongena, die haar flankeerde, probeerde het vooral te draaien naar de “ongelofelijke dossierkennis” die Rutten nu naar de Vlaamse regering brengt. Opvallend genoeg noemde hij daarbij expliciet “specifiek het laatste grote dossier dat nog op tafel ligt, het stikstofdossier”. “Duizenden bedrijven en landbouwers worden met onzekerheid geconfronteerd, dat cruciaal dossier moeten we oplossen.”
Ook daarover zette Rutten een bocht van 180 graden in: intern knetterde het meermaals tussen Somers en Rutten, als vice-ministerpresident versus Vlaams Parlementslid, nét over dat dossier. Die eerste vond vaak dat die laatste zich veel te kritisch en dissident opstelde over stikstof, die laatste vond dat Somers veel te veel meeheulde met N-VA in het stikstofdossier.
Maar ook hier klonk Rutten op de persconferentie als een vlinder die zich plots ontpopte: “Het is niet verkeerd om kritisch te zijn, maar uiteindelijk moeten we naar een oplossing gaan, voor de talrijke bedrijven en landbouwers. Ik ga mijn schouders eronder zetten.”

Tegelijk in de wandelgangen: Bijzonder zure oprispingen vanuit de partij. “Wie verzint dit toch?”

“Nee hoor, ik stap niet uit de politiek”, zo liet Stephanie D’Hose (Open Vld) in de loop van de avond weten op X. Een knipoog naar Rutten en heel het spektakel, want Senaatsvoorzitter D’Hose werd zowat in alle lijstjes getipt als de voor de hand liggende kandidaat om Somers op te volgen. Ook Somers zelf had dat ongetwijfeld zo gezien. “Zelfrelativering”, voegde D’Hose met de glimlach aan haar steekje toe.
Elders maakt men binnen de Vlaamse liberalen een veel harder oordeel. “Na Paul Van Tigchelt dacht ik dat het niet erger kon. Nu dreigt echt de totale dieperik. Onbegrijpelijk van Gwendolyn ook”, zo zucht een kopstuk.
Daarbij ook andermaal kritiek op de “trieste, kleine cirkel”, waarin de schaakspelletjes met de partij en de kopstukken worden gespeeld. Vorige keer was de ‘G4’ daarbij de kop van jut: het groepje met De Croo en Ongena, aangevuld met Vincent Van Quickenborne en Somers, die de aanstelling van Van Tigchelt bedisselden.
Maar deze keer was wel duidelijk dat het finaal De Croo en enkel De Croo zelf was, die de aanstelling van Rutten erdoor duwde. De premier ziet er een kans in om, in de aanloop naar de verkiezingen, een team rond zichzelf op te zetten van blauwe persoonlijkheden, een casting waar ook Rutten een rol in verdiende.
Het feit dat dit zo meteen ook in het narratief van de verzoening gezet kan worden, én een vrouw een rol heeft gekregen, is allemaal meer dan mooi meegenomen. De Croo schreef zijn boek “de eeuw van de vrouw” in 2018, maar botste al tijdens de kiescampagne van 2019 over de ultieme vraag van kopmanschap (of -vrouwschap) met Rutten. Dat ging naar een climax in het najaar van ‘19, toen Rutten op een zucht van het premierschap strandde, door sabotage van De Croo. Dat De Croo negen maanden later zelf een soortgelijke Vivaldi-coalitie maakte met zichzelf als premier, smaakte ontzettend bitter voor Rutten.
Maar naarmate De Croo en voorzitter Egbert Lachaert (Open Vld) steeds verder uit elkaar dreven over Vivaldi, zocht Rutten opnieuw toenadering tot de premier. Dat zij de Vlaamse coalitiepartner N-VA assertief durfde te benaderen, stond De Croo wel aan. En toen Lachaert finaal overboord ging net voor de zomer, stond Rutten klaar om voluit de premier te steunen, tot en met op het partijcongres in september. Het verklaarde haar woede, toen die laatste haar voor het federaal vicepremierschap passeerde.
Met haar benoeming als kopvrouw van Open Vld in de Vlaamse ploeg is de cirkel nu rond, zo is het verhaal dat ook op het partijbureau applaus kreeg. “Is de eeuw van de vrouw dan nu eindelijk begonnen?”, zo klonk het tegelijk cynisch in de wandelgangen.
Want zeker de rechtervleugel van Open Vld, die nooit echt vertegenwoordigd raakte in het partijbureau, ziet het met lede ogen gebeuren. De Whatsapp-groepjes van dat kamp ontploften bij de aanstelling van Rutten, de afschuw rolde eruit. “Wie verzint dit toch altijd maar?”, zo stelde een prominent lid van die donkerblauwe groep.
“Ons partijbureau was laaiend enthousiast. Echt. Maar dit is totaal ongeloofwaardig. Afdreigen helpt dus. De basis haakt hier massaal op af”, zo maakt een andere partijtoppper ook de analyse.
Maar in de cirkels rond de premier ziet men het helemaal anders. “We hebben nu echt de juiste mensen op de juiste plaats. Gwendo is plug & play. Net zoals Paul plug & play was”, zo is te horen.

De reacties van buitenaf: Opvallende kritiek van coalitiepartner cd&v. “Een soap”, die “afstraalt op gans de politieke klasse”, zegt Sammy Mahdi.

In een ongenadig commentaar haalde professor Carl Devos (Ugent) uit naar de zet om Rutten terug te brengen: “De bodem van politieke geloofwaardigheid werd vandaag schaamteloos weggeslagen. Politiek gaat over zoveel meer dan ‘de postjes’, maar bij Open Vld hebben ze nu wel heel veel moeite gedaan om politiek daartoe te herleiden. Is dit nu ‘politieke vernieuwing’? Wat een schouwspel.”
Het zette cd&v-voorzitter Sammy Mahdi ertoe aan om in De Afspraak stevig te sneren: “Er is weinig reden om hierover tevreden te zijn, vooral effectief omdat het afstraalt op gans de politieke klasse”, zo stelde hij.
“Ik heb mij daarstraks eens beziggehouden met eens een aantal reacties te lezen op sociale media, ja die zijn er niet naast. Heel negatief over de politiek, over de keuzes die gemaakt worden, en één minister die dan naar het lokale trekt, omdat dat dan het allerbelangrijkste zou zijn, en de ander die de omgekeerde beweging maakt. Het is voor mensen moeilijk om de soap nog te begrijpen”, zo gaf de cd&v-voorzitter een tik naar zijn coalitiepartner in twee regeringen.
Bij N-VA een opvallende radiostilte: niemand wil een toekomstige samenwerking met Rutten in de Vlaamse regering, en zeker op het cruciale dossier van stikstof, gaan hypothekeren. “De contacten in alle gesprekken tot nu toe, ook met Parlementsleden, verliepen zeer goed, we gaan echt vooruit”, zo is het enige wat men vanuit de Vlaamse regering kwijt wil.
Het dossier van stikstof zou ergens volgende week kunnen landen, zo is ondertussen wel te horen. “Het blijft dus vreemd dat Somers net nu weggaat, want dat wil je dan toch op je palmares hebben?”, zo klinkt wel de vraag bij de coalitiepartners.

Voor de goede toeschouwer: Wie wat beter kijkt, ziet veel schoonheidsfoutjes.

Eén vaststelling alvast, bij heel de ‘soap’ rond Rutten: de choreografie zat zeker rommelig. Maandag verraste Bart Somers echt letterlijk vriend en vijand, door plots zijn vertrek aan te kondigen, voor zowat alle Open Vld’ers en vooral voor de coalitiepartners compleet onverwacht.
Achteraf voegde hij daaraan toe dat hij “in de zomer al had aangegeven weg te willen”, wat binnen de Open Vld-top ook werd bevestigd, net als bij z’n Mechelse kartelpartner Groen. Maar daarvan waren dan toch maar heel weinig mensen echt op de hoogte. En niemand kende bovendien de exacte timing, zo blijkt.
Een dag nadien, gisterenmorgen dus, bleek hij op zijn persconferentie in Mechelen, waar hij dan uitleg zou geven, heel de nieuwe stadslijst ‘Voor Mechelen’ te hebben opgetrommeld, om hem te flankeren. Zijn kartelpartner Groen was daarbij niet meer dan een dag eerder gevraagd om te komen: opnieuw geen lang op voorhand gepland scenario dus, maar eerder improvisatie.
Op die persconferentie kondigde Somers ook aan “tot zondagavond nog minister te blijven”, en dan “maandagmorgen om half acht” naar zijn kantoor als burgemeester te komen. Dat leek mee bevestigd door de premier, die maandagavond nog meegaf “dat we onze tijd zullen nemen deze keer”.
Dat bleek minder dan 12 uur later compleet weggeblazen: Ongena kondigde aan dat Rutten “meteen aan de slag zou gaan”. Van Somers geen sprake meer. De Mechelaar verloor duidelijk en cours de route de regie.
En meer. Somers kondigde in zijn afscheidstekst maandag wel heel expliciet aan “opzij te gaan voor verdere vernieuwing”, waardoor hij heel duidelijk aangaf wie hij wél en niet als opvolger zag. Het is een publiek geheim dat Somers het moeilijk had met de rol van Rutten, als stokebrand in zijn eigen fractie over dat stikstofdossier. En evenzeer was duidelijk dat het diezelfde Somers en Van Quickenborne waren geweest, die twee weken eerder bij de aanstelling van een nieuwe federale vicepremier, voor de naam Rutten waren gaan liggen. Toen al dacht de premier na over een ‘verzoeningscenario’, maar koos de ‘G4’ een heel andere richting.
Van ‘vernieuwing’ bleef gisteren geen jota van over: Rutten is meer dan wie dan ook deel van het meubilair bij Open Vld. Het was de premier die koos, niemand anders. En alles wijst erop, ook strokend met haar persoonlijkheid, dat eens de voormalige voorzitster in het spel kwam, zij zelf de regie overnam van de Mechelaar.
Daarbij duikt finaal ook een heel pijnlijke bedenking op: als Somers en de G4 dan toch al wisten van de zomer dat de Mechelaar zou gaan, waarom dan heel die pijnlijke episode federaal serveren, de afgelopen weken? Eén telefoontje naar Rutten had dan al volstaan, om te zeggen: “Hou je klaar, want er komt ook Vlaams een kans”. Dat dat er nooit kwam, doet vermoeden dat er andere elementen meespeelden bij de exit van Somers.

Genoteerd ook: “Ik wel dat echt eens meemaken”, zo zegt nieuw Open Vld-parlementslid Bob Savenberg.

Door de exit van Bart Somers verdwijnt overigens een partijvoorzitter uit een Parlement: Tom Ongena is z’n zitje kwijt, hij was opvolger van Somers. Ook Rutten verdwijnt, zij wordt minister. In de plaats komt Bob Savenberg, ex-drummer van Clouseau.
In een eerder verbijsterend interview met de VRT legt die uit hoe hij z’n politiek mandaat ziet: “Ik wil dat echt eens meemaken, in elk geval tot het einde van de regeerperiode.”
Overigens ook een comeback, want Savenberg had vorig jaar al aangekondigd uit de politiek te stappen. Hij werkt naar eigen zeggen “zeven op zeven dagen, als manager”, maar gaat het er toch nog bijnemen, zo zegt hij.
En hij zal opduiken in de commissie Media. “Als manager heb ik ook verschillende artiesten onder mijn hoede, zoals bijvoorbeeld Staf Coppens. De media ga ik dus zeker volgen in het Vlaams Parlement”, zo kondigt hij aan.

Op de agenda: Vandaag bespreekt de kern Israël en Palestina nog eens.

Tijd om de violen te stemmen binnen de federale regering, zo dacht de premier. Die roept zijn vicepremiers én minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) vandaag bijeen, om voor de tweede keer een kern te houden over het conflict in het Midden-Oosten.
Zelf gaf hij op de diplomatieke dagen, waarop alle Belgische diplomaten naar Brussel terugkeren voor een driedaagse bijeenkomst, al een inkijk op de lijn die hij wil houden met zijn ploeg. Die bestaat er in de kerk netjes in het midden te houden. Dat deed hij ook deze week al bij het bezoek van de Jordaanse koning aan Brussel.
Daarbij is er enerzijds scherpe taal over het optreden van het Israelische leger in Gaza: “Wat vandaag in Gaza gebeurt, is niet meer proportioneel. Als men een heel vluchtelingenkamp plat bombardeert met de bedoeling één terrorist uit te schakelen, denk ik niet dat dat nog proportioneel is. Zoiets is een brug te ver”, zo stelde De Croo in zijn speech.
Maar tegelijk is er ook begrip voor Israël. “’Het is volkomen logisch dat er een oplossing wordt gezocht voor Hamas, dat een dagelijkse bedreiging voor de Israëlische bevolking is, met Gaza als vertrekbasis.” Maar vooral dus: “’Ons land kiest geen kant. Waar we wel voor kiezen, is het einde van het geweld en duizenden burgerslachtoffers.”
Binnen zijn coalitie is er het klassieke spel van links en rechts. Daarbij valt op dat Vooruit met minister van Ontwikkelingssamenwerking Caroline Gennez (Vooruit) aan de kar trok, zondag al op VTM Nieuws. “Er moet een onderzoek komen van het Internationaal Strafhof naar of het oorlogsrecht hier geschonden is. Alle elementen wijzen in die richting”, zo stelde ze.
En meer: Gennez sprak openlijk over ‘tegenmaatregelen’ om Israël onder druk te zetten: een mogelijke boycot van Israëlische producten, sancties dus, en het beperken van visa’s voor Israeli’s, met zelfs een focus op hooggeplaatste personen.
Straffe taal, want van visumsancties is momenteel op Europees niveau geen enkele sprake: dan zou België daar een voortrekkersrol gaan spelen. Maar Gennez werd door Groen gevolgd: ook vicepremier Petra De Sutter (Groen) wil nadenken over een ban van producten uit de “illegale nederzettingen van Israël”, en ook “extra steun aan het Internationaal Strafhof”.
Dat ondertussen Ecolo-minister Zakia Khattabi begin deze week plots moeite had om Hamas een terroristische organisatie te noemen, maakte dat de spanning over het onderwerp plots flink toenam: de MR zit helemaal op een andere lijn in het dossier. Georges-Louis Bouchez (MR) eiste dat Khattabi haar positie uitklaarde, wat die finaal met een slag onder de arm ook deed. Video’s van haar bij betogingen een paar jaar geleden, tonen dan weer dat ze heel andere, sussende taal sprak over Hamas.
Ook vandaag gaat Bouchez nog door op het onderwerp: hij heeft felle kritiek op Amnesty International, omdat die organisatie weigert om Hamas “terroristen” te noemen. “Hoe kan je dan claimen voor mensenrechten te vechten?”
Tegelijk lijkt cd&v zich ook wel op de meer strenge lijn te zetten, na Vooruit en Groen pleiten ook de christen-democraten voor “een handelsverbod op alle producten die afkomstig zijn uit gebieden die bezet worden”, zo kondigde Els Van Hoof (cd&v) aan in een persbericht.
Het is maar de vraag of Vivaldi, met de MR in de coalitie, daartoe zal willen overgaan. Binnen Europa borrelt het wel ondertussen langzaam op: in een paar landen is sprake van een soortgelijk initiatief.

Ook beslist nu: Er komt dan toch extra bescherming voor de Joodse gemeenschap.

Een nieuwe dreigingsanalyse van het OCAD leidt tot een verhoging van politiepatrouilles voor de Joodse wijken in Antwerpen en Brussel. De toenemende spanning door het conflict in het Midden-Oosten is de oorzaak. Onder meer vanuit Iran kwam dreigende taal over de Europese Joden. Een reeks aanslagen hier zou de Europese landen meer onder druk zetten om Israël dan tot een staakt-het-vuren te dwingen, is de geopolitieke redenering.
Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (cd&v) heeft dus beslist om extra federale politieagenten in te zetten en te sturen naar Joodse instellingen en de Joodse gemeenschappen.
Die beslissing is opvallend, omdat de Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA) al weken publiek smeekt om meer steun en bescherming vanuit het federale niveau, zowel qua politiediensten als de inzet van het leger. Hij reageert nu lauwtjes: “Dit lijkt op het eerste zicht een goede zaak. Een paar dagen geleden sprak de minister nog van ‘paniekzaaierij’. Maar het is momenteel koffiedik kijken wat die precieze ondersteuning zal inhouden”, zo vertelde hij aan Gazet van Antwerpen.

Om te volgen: Italië komt met een spectaculaire migratiedeal met Albanië.

De rechts-populaire Italiaanse premier Giorgia Meloni gooit een steen in het Europese migratiedebat. Ze komt namelijk met een heel ver gaande deal, die haar land sloot met Albanië over asielzoekers op de Adriatische Zee. Albanië is een voormalige kolonie van Italië en vooral: een land buiten de EU-grenzen.
Daar wil Italië voortaan een deel van haar asielzoekers gaan opvangen: in twee grote centra zou plaats komen voor maximaal 39.000 mensen per jaar. Die moeten dan daar, eerder dan in Italië zelf, wachten op hun finaal verdict in een asielprocedure.
Het zou een enorm afschrikeffect kunnen hebben op migranten, die nu vaak de asielprocedure gebruiken om toch maar een ticket tot Europa te krijgen. Of het dan finaal lukt of niet doet er niet toe: velen gaan nooit terug naar hun land van herkomst.
De deal is vergaand, maar niet compleet nieuw: ook het Verenigd Koninkrijk had al een soortgelijk idee, om asielzoekers in Rwanda te gaan onderbrengen. Dat leek alleen praktisch minder haalbaar. Italië gaat het nu doen op veel grotere schaal, vlak bij de deur. De kampen zouden onder Italiaanse jurisdictie vallen, en het zullen de Italianen zijn die de logistiek moeten doen.
Het zal ongetwijfeld leiden tot een debat binnen de EU: gelden dan hier ook de Europese regels, buiten de EU, maar voor asielzoekers van de EU? Meloni pakte alvast de Europese Commissie in snelheid: ze stelde de Commissie niet op de hoogte voorafgaand aan de deal.
Tegelijk zijn ook andere EU-landen bezig met deze piste, van opvang in ‘derdenlanden’. Het is dus niet meteen ‘case closed’ voor die piste. België zit op een ander spoor: met de Vivaldi-coalitie lijkt zoiets onbespreekbaar.
“De eerste doelstelling moet zijn om vooral de Europese buitengrenzen beter te controleren. Dat zit in het EU Migratiepact. Alle lidstaten moeten vooral zich daar achter scharen. Dat is de oplossing om minder irreguliere binnenkomsten te hebben”, zo klinkt op het kabinet van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (cd&v). (cv/ddw)