De Croo trekt zijn Vivaldi op allerlaatst over de streep

Een opgeluchte premier De Croo mag straks de Kamer toespreken, en een begroting presenteren voor 2023 en 2024. Maar het kostte bloed, zweet en tranen, na een marathon onderhandelen die heel de namiddag, avond, nacht en ochtend duurde. Daarbij stonden de MR en Open Vld, naast premier De Croo, met getrokken messen tegen de PS van vicepremier Pierre-Yves Dermagne. De Franstalige socialisten en de liberalen haalden elk grote brokken uit de begrotingsoefening: geen pensioenhervorming voor links, geen effectentaks voor rechts. Over een besparing van 100 miljoen op het contract voor bpost om goedkoop kranten te bussen ging het helemaal crescendo: de PS blokkeerde compleet, het stokte een paar nachtelijke uren. Dermagne incasseerde, bevroor urenlang de zaak, en sleepte uit de brand dat het 50 miljoen besparingen werden. Pas uren later, vlak voor de deadline, bereikte Vivaldi een akkoord. Zowel de voorzitters van Vooruit als Groen, Conner Rousseau en Jeremie Vaneeckhout klagen wel over de methodologie van nachtelijke marathonvergaderingen en een resem voorstellen op het allerlaatst: “Oude machocultuur”.

In het nieuws: Vivaldi raakt er weer uit.

Eerst harde cijfers: De begroting gaat eindigen op 3,2 procent tekort in 2024.

De Croo had gehoopt om toch de horizon van 3 procent tekort te halen, op het eind van zijn regeerperiode in 2024. Bij ongewijzigd beleid stevent de federale ploeg nu af op een tekort van 20,2 miljard, in dat jaar. Dat is 3,4 procent van het bbp, berekenden de cijferaars.
Maar om met Europa in orde te zijn, zal vermoedelijk tegen 2024 toch die kaap van de 3 procent moeten gerond worden. Vandaar dat De Croo bij de start van zijn onderhandelingen toch zo’n 4 miljard tekort wilde weg trimmen op twee jaar. Dat is niet gelukt, omdat de partners niet meewilden, en niet in staat bleken om wederzijdse toegevingen te doen. En zo tikt men straks af op 19 miljard tekort, of 3,2 procent van het bbp.
Dat is vervelend, als straks midden oktober de begroting naar de Europese Commissie moet. Want die zullen daar lastig over doen, te meer omdat er weinig tot geen structurele hervormingen in de begroting zitten:
- Een (kleine) pensioenhervorming rond de ambtenarenpensioenen komt er niet. Van een echt structurele ingreep is al helemaal geen sprake.
- Voor de arbeidsmarkt zijn er eigenlijk geen bijkomende ingrepen.
- Een fiscale hervorming is er niet op dit moment.

De details: Fraai oogde het maken van het begrotingsakkoord niet, na een marathon die vrijdag begon, en tot de middag duurde.

“Het zit al meer dan vier uur vast over, hou u vast, één dossier: het krantencontract van bpost.” In de vroege uurtjes van de onderhandelingen wezen verschillende betrokkenen op één massief twistpunt, dat bewuste krantencontract.
Dat regelt sinds jaar en dag dat de grote uitgevers van de papieren kranten en magazines aan gunsttarieven hun producten tot bij de klant krijgen: het Rekenhof becijferde dat het om 166 miljoen euro per jaar gaat. Een nieuw contract tussen de overheid en bpost zit volop in onderhandelingen, onder de voogdij van Pierre-Yves Dermagne (PS), de minister van Economie. Het beursgenoteerde bpost vroeg daarvoor al tientallen miljoenen euro’s meer, bovenop de bestaande kost, voor een nieuwe periode van vijf jaar.
De liberalen en zeker premier De Croo zelf, willen al jaren af van het contract. Ze grepen de weigering van bpost aan over de huidige tarieven, om fors de aanval in te zetten. “Niet meer van deze tijd, zo’n systeem. Dat moet gewoon dringend afgebouwd worden, we leven in een digitaal tijdperk“, zo is bij een liberale bron te horen. De Croo legde vannacht een besparing van 100 miljoen euro op tafel, voor volgend jaar.
En belangrijk om mee te geven: verschillende van de krantenuitgevers zijn zelf vragende partij om het te schrappen, omdat ze ervan overtuigd zijn dat er veel te veel geld bij bpost zelf blijft plakken. En, in het geval van de grootste, DPG Media, ook omdat de drukkerij in België zelf koudweg gesloten werd: men drukt de Belgische kranten in Nederland, en dus loopt de distributie hoe dan ook niet meer enkel via bpost.
Daartegenover: de MR was jarenlang tegen het afschaffen van de subsidies, omdat dat de Franstalige uitgevers Rossel en IPM te veel zou treffen. Maar Georges-Louis Bouchez (MR) veranderde het geweer van schouder, en wilde er ook in gaan trimmen. Een coalitie ontstond om de bijl te zetten in een dossier dat weinig mensen gaan voelen in hun portefeuille, of het moeten mediatycoons Christian Van Thillo en Thomas Leysen zijn. “En wilde die laatste niet wat kouder gaan douchen?“, klonk het fijntjes bij een onderhandelaar, vanmorgen vroeg.
Dat schoot bij Dermagne helemaal in het verkeerde keelgat: besparen op zijn domein, alweer, nadat er een aanval op de pensioenen was afgeslagen? De PS ging dus fors dwarsliggen, wat tot een nachtelijke blokkering leidde, die uren duurde. Toen Dermagne even ging bellen met z’n kabinetschef werd dat zelfs gezien als een ‘exit’ en ‘weglopen’ door sommigen: de PS zelf ontkent dat in alle talen. “Hij overlegde even en ging daarna verder.”
“En met succes: de schade in het dossier van bpost is toch behoorlijk beperkt”, zo is bij Dermagne te horen: er moet in 2024 nu 50 miljoen bespaard worden op het contract.

Wat vooraf ging: PS en MR kleden de begroting uit, waardoor er minder overschiet voor de rest.

Een heel felle discussie rond de ambtenarenpensioenen zetten de begrotingsdiscussie al eerder dan maandagavond op scherp. Daarbij stelde de liberalen voor om die pensioenen niet langer automatisch te koppelen aan de stijging van de lonen zelf. Dat is relevant, omdat onder meer in Vlaanderen de leraars een stevige verhoging kregen van minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA).
Meteen moeten dan de federale kassen van de pensioenen meer ophoesten, en dat systeem wilde men dus doorbreken. De PS verzette zich met hand en tand, ook al gaat het dus voor 95 procent om Vlaamse pensioengerechtigden, die dan minder zouden krijgen. Zij vierden hun ‘njet’ stevig, toen in de avond bleek dat het zou geschrapt worden uit de besparingstabellen.
Vooruit-voorzitter Conner Rousseau deed daar overigens vanmorgen op Radio 1 de deur niet over dicht ten gronde, maar stipte toch voorzichtig aan “dat hij daarvan geschrokken was”. “Als je echt resultaat wil boeken met zeven partijen rond de tafel, is het dan verstandig om in het laatste weekend plots een nota op tafel te leggen waarvan je weet dat die gevoelig ligt? Voor mij was het een verrassing dat die op tafel kwam.”
Voor de PS was het dus wel duidelijk ‘neen’, waarop een besparing van meer dan 300 miljoen op twee jaar wegviel. En prompt legde De Croo daarop een nieuwe, vijfde versie van de begrotingstabel op tafel, waar nu plots de effectentaks uit geschrapt werd. Die zou verhoogd worden van 0,15 procent naar 0,21 procent, wat ook meer dan 250 miljoen zou opleveren, uit de koffers van de meest vermogenden van het land: want de taks geldt maar voor wie meer dan voor 1 miljoen euro aan aandelen staan heeft op z’n effectenrekening. Een dikke streep door de rekening van diegenen die eindelijk “de rijken” wilden gaan aanpakken in deze crisis: de linkervleugel dus.
En zelfs de woonbonus, een fiscaal gunstregime voor tweede woonsten dat de MR met hand en tand bleef verdedigen, was plots verdwenen van de maatregelen. Pas helemaal aan het einde van de besprekingen, tegen het middaguur, verscheen het weer: uiteindelijk werd afgeklopt dat het fiscaal voordeel op tweede woonsten vanaf 2024 wordt geschrapt.
De socialisten waren in alle staten: “De premier valt uit z’n rol, en speelt het spel niet correct“, zo was gisterenavond al de boodschap. Dat hij daarbij de PS verbaal hard aanpakte, maakte niet veel indruk: “Pierre-Yves kan daar steeds beter tegen”, is laconiek te horen. Een andere bron vult aan: “Hij roept uiteindelijk tegen iedereen. Maar helpt dat allemaal veel?”
Het effect was meteen wel ernstig, voor een pak anderen aan tafel: want zonder extra geld van besparingen en van nieuwe taksen, was er meteen ook geen ruimte meer om veel extra te gaan doen voor ‘nieuw beleid’:
- De plannen van onder meer Georges Gilkinet, vicepremier van Ecolo, die 400 miljoen euro per jaar meer vroeg voor zijn NMBS, moet het nu gaan stellen met 116 miljoen euro extra volgend jaar, en 84 miljoen in 2024.
- Petra De Sutter, vicepremier voor Groen en verantwoordelijk voor Ambtenarenzaken, kan voorlopig geen extra stijgingen van de ambtenarenlonen geven, in 2023. In 2024 komen er maaltijdcheques.
- En Annelies Verlinden, minister van Binnenlandse Zaken van cd&v, zal maar 45 procent van haar beloofde loonsverhogingen voor de politie kunnen doen in 2023, en in 2024 wordt dat 90 procent.

De essentie: Een pak regeringsbronnen klaagt toch over de methodologie van de premier.

“De Croo heeft zijn begroting voor zijn ogen zien ontrafelen door die wederzijdse veto’s van MR en PS. Maar het ligt toch ook echt aan de voorbereiding. Te veel vicepremiers én de premier zelf komen plots met nieuwe zaken, die niet uitgewerkt zijn. De eerste minister moet bovendien landingen voorzien, maar dat doet hij niet“, zo zegt een hoge bron binnen Vivaldi.
Daarbij ook forse kritiek op dat steeds terugkerend nachtwerk: “Op die manier organiseer je je eigen afgang hè, door dat zo in het holst van de nacht te gaan doen.”
Op Radio 1 haalde Rousseau die methodiek ook aan: “Als je met zeven partijen bent, is het dan verstandig om in het laatste weekend, in de laatste nacht, nog grote nieuwe voorstellen neer te leggen?”, zo onderstreepte die.
Daarbij kan de verwijzing net zo goed gelden voor cd&v-vicepremier Vincent Van Peteghem, die vrijdagnacht afkwam met een voorstel voor zijn fiscale hervorming. Dat werd fors opgepompt vanuit het partijhoofdkwartier, maar opvallend genoeg aan de onderhandelingstafel nooit echt bikkelhard gespeeld. Wel sleepte Van Peteghem er in de laatste uren nog door dat de besprekingen over fiscale hervormingen nog voor december 2022 op de agenda worden gezet.
Binnen de partij wordt dit als een overwinning gezien, cd&v haalt waarvoor het kwam: “Aanvankelijk gunde geen van de coalitiepartners ons deze hervorming, en het mocht maar concreet worden in de volgende legislatuur. Beide zaken hebben we nu omgekeerd”, klonk het bij een hoge cd&v-bron. Al blijft wel de vraag hoe dit binnen het huidig budget en de huidige verhoudingen past.
Een collega-voorzitter merkte vanmorgen wel droogjes op “dat Sammy Mahdi het toch niet zo hard heeft durven spelen als in de Vlaamse regering.” Dat cd&v mathematisch niet nodig is om Vivaldi verder te zetten, is daarbij niemand ontgaan: het ontbreekt Mahdi en Van Peteghem aan hefbomen.
Maar ook Groen, met voorzitter Jeremie Vaneeckhout, verwees expliciet naar “deze last-minute, ononderbroken en nachtelijke onderhandelingen”, op Twitter. “Dat slaan echt nergens op. Oude machocultuur. Ze zijn een rem op goed bestuur, structurele hervormingen en niet transparant”, zo velde hij een hard oordeel.
Kritiek dus van de partijvoorzitters, op de premier. Maar binnen de regering is men net niet opgezet met die ‘schoonmoeders’. “Als Conner Rousseau nog tijdens de onderhandelingen ’s ochtends het nodig vindt om ons de levieten te komen lezen, hoe denkt die dan dat dat overkomt?”, zo klinkt uit regeringskringen.

Ook genoteerd: Bij Asiel en Migratie trekken ze aan de alarmbel.

Het viel vanmorgen helemaal tussen de plooien van de begroting, maar het wordt toch een dossier voor Vivaldi en de premier om in de gaten te houden: migratie.
Bevoegd staatssecretaris Nicole de Moor (cd&v) ziet dat haar diensten verzuipen: gisteren waren er liefst 450 nieuwe personen die zich wilden aanmelden bij de Dienst Vreemdelingenzaken, vrijdag ook al 360. Dat brengt België terug op het niveau van de asielcrisis van 2015. “De nuchtere realiteit is dat we met de huidige instroom helaas niet iedereen kunnen opvangen. Het systeem botst simpelweg op zijn operationele limieten”, zegt de Moor.
Zij wil nu hulp van haar collega’s in de regering: ze heeft een Winterplan klaar, maar moet nieuwe opvangplekken hebben. Die zitten onder meer bij de collega’s van Defensie, Ludivine Dedonder (PS) en Mathieu Michel (MR), die de Regie der Gebouwen onder zich heeft.
Een heel lastige maar misschien straks noodzakelijke optie daarbij, door de groenen al langer bepleit: het opvangen van vluchtelingen in hotels. Vermoedelijk komt die eis van de linkervleugel van Vivaldi terug op tafel. Maar politiek gezien ligt dat hypergevoelig.
Volgens de Moor is er ook een Europees probleem: Oostenrijk, Nederland en België krijgen proportioneel veel meer instroom, van binnen de EU. Bijna 50 procent van de mensen die in België asiel aanvragen, is al in de EU geregistreerd in een ander land bij aankomst. Die landen nemen die asielzoekers meestal dan niet terug in praktijk. Zo komt heel de Schengenzone uiteindelijk onder druk, als er geen oplossing komt.
Interessant daarbij is wel, en dat is toch nieuw, dat de Moor geen extra vraag voor budget heeft, in het kader van de begrotingsbesprekingen. Met andere woorden: er is geld genoeg op haar departement, maar het is gewoon plek dat ontbreekt, plus het logistiek apparaat. En daarvoor moet ze dus naar anderen kijken binnen en buiten de regering;
Voormalig staatssecretaris Theo Francken (N-VA) wijst erop dat dit “dagcijfers zijn die we enkel in de diepste crisis van 2015 zagen. “Wanneer komt er nu eindelijk degelijke ontrading?”, vraagt hij zich af.
Vlaams Belang maakt weinig verrassend brandhout van de plannen van de Moor: “U moet de asielinstroom niet beheren, u moet de asielinstroom stoppen. In plaats van nóg meer asielplaatsen te creëeren zou u beter onze eigen mensen helpen, want er zijn niet te weinig asielplaatsen, er zijn gewoon te veel asielzoekers”, zo stak Kamerlid Dries Van Langenhove van wal op Twitter.