Het Latijns-Amerikaanse land Chili maakt zich op voor een historische beslissing op zondag. Dan stemt het land over een nieuwe progressieve grondwet, die de oude tekst uit het tijdperk van dictator Pinochet moet vervangen. De bedoeling is dat het land een zogenaamde “plurinationale staat” wordt, maar veel veranderingen gaan mogelijk voor een hoop Chilenen te snel.

Twee jaar geleden braken er in de hoofdstad Santiago maandenlange vurige protesten uit, vanwege een groeiende ontevredenheid over de sociale ongelijkheid in het land. De druppel die de emmer destijds deed overlopen waren de prijsverhogingen van metrokaartjes in de hoofdstad. Die werden 30 pesos duurder, wat ogenschijnlijk weinig lijkt, maar voor veel Chilenen was dat een van de zoveelste rechtse maatregelen die de meerderheid raakte en de rijken ontzag.

Het daaropvolgende referendum was een keerpunt voor Chili, dat lang werd beschouwd als een bastion van conservatisme en marktgericht economisch beleid. Dat beleid leverde het land een periode van groei en stabiliteit op, maar ook van extreme ongelijkheid tussen arm en rijk. Bijna 80 procent van de Chilenen stemde daarom voor het opstellen van een nieuwe grondwet.

“De oude grondwet stamde uit de tijd van Pinochet en was geschreven door een kleine groep economen. Ze brachten een heel neoliberaal denken naar Chili, met een kleine rol voor de staat en veel nadruk op een vrije markt”. Dat zegt Chili-correspondent Boris van der Spek tegen Bureau Buitenland op de Nederlandse NPO Radio1. 

“Bepaalde sociale voorzieningen zoals zorg en onderwijs werden niet voldoende gegarandeerd in de oude grondwet, waar mensen in 2019 tegen in opstand kwamen”, zo vult Van der Spek aan. 

Belangrijke veranderingen

De nieuwe voorgestelde Chileense grondwet kent een aantal belangrijke veranderingen. Zo wordt de senaat vervangen door een “Kamer van de Regio’s”, die de verschillende regio’s van het land vertegenwoordigt. Op deze manier hopen de opstellers de geografische machtsongelijkheid te verbannen en de concentratie van macht uit de hoofdstad te verdrijven. 

Daarnaast moet de staat gaan zorgen voor een universele gezondheidszorg, huisvesting en onderwijs. En ook de natuur krijgt rechten. Een nieuw staatsorgaan dat zich inzet voor natuurbehoud zal worden opgericht.

De nieuwe grondwet zal Chili voortaan ook definiëren als een “plurinationale staat” en stelt voor het gewoonterecht van de verschillende inheemse bevolkingsgroepen te erkennen.

Optimistische geluid rond Boric klinkt zachter

Ondanks de massale steun twee jaar geleden is de komst van de nieuwe grondwet desondanks onzeker. Volgens recente opiniepeilingen is het land politiek sterk verdeeld en ziet de Chileense president Gabriel Boric zijn steun langzaam afnemen. Het optimistische geluid dat rond de jonge president zong, klinkt steeds zachter.

In juli bleek dat de steun voor Boric gedaald was tot 34 procent, het laagste niveau sinds de start van zijn presidentschap in maart. De progressieve agenda van Boric, met een sterke focus op milieu en inclusiviteit, is voor veel Chilenen namelijk niet het enige wat telt. “Mensen willen financieel het einde van de maand halen, een auto kunnen kopen en er zeker van zijn dat hun kinderen het goed hebben”, zegt Cristobal Bellio, politiek analist van de Universiteit van Adolfo Ibanez. 

Het land kampt onderwijl met een uitzonderlijk hoge inflatie, aangewakkerd door zowel internationale als lokale krachten, wat het leven moeilijk heeft gemaakt voor een grote groep kwetsbare Chilenen. De bezorgdheid over de veiligheid is ook toegenomen, aangezien het aantal moorden in de eerste helft van 2022 met bijna 30 procent is gestegen.

Ook zou voor veel mensen de nieuwe grondwet te links zijn. “De nieuwe grondwet is geschreven door een groep van 155 volksvertegenwoordigers. Een groot deel daarvan is links”, zegt Van der Spek. “Die hebben een enorm progressieve grondwet opgesteld, waar veel ruimte is voor sociale rechten. Daarnaast krijgen ook inheemse groepen (zoals de Mapuche red.) eigen rechtbanken, waardoor men vreest voor een tweedeling van de maatschappij.”

Opiniepeilingen voorspellen verwerping

Uit opiniepeilingen is herhaaldelijk gebleken dat de kiezers de nieuwe grondwet waarschijnlijk zullen verwerpen. Maar het referendum is het eerste in Chili in de afgelopen tien jaar waarbij een stemplicht geldt, zodat het nog maar de vraag is in hoeverre de opiniepeilingen een weerspiegeling zijn van het daadwerkelijke sentiment.

“Als de stemming morgen niet leidt tot diepgaande veranderingen op het gebied van sociale rechten, gezondheid en pensioenen, dan zullen we achterblijven met een explosieve atmosfeer”, zegt Axel Callis, die als politiek analist werkzaam is voor onderzoeksbureau Tulnfluyes, tegenover Reuters.

(mah)