De Amerikanen en Iran hebben Europa waar ze het hebben willen: onmachtig en in opperste staat van verdeeldheid.
De Iraanse president Rohani kondigde eerder deze week aan dat zijn land opnieuw uranium gaat verrijken indien Europa er binnen de 60 dagen niet in slaagt de handel met Iran (voornamelijk olie en banken) te beschermen. Verrijkt uranium is nodig om kernbommen te ontwikkelen. De aankondiging werd onmiddellijk gevolgd door bijkomende sancties vanuit Washington. Naast olie wordt het nu ook onmogelijk om in staal en andere metalen met de Islamitische Republiek te handelen.
Europese inspanningen om die handel operationeel te houden hebben grotendeels gefaald. Voor de meeste Europese landen zit er weinig anders op dan de Amerikaanse sancties na te leven en het land te verlaten. Een Europees mechanisme om bedrijven die humanitaire goederen leveren aan Iran te beschermen verandert daar weinig aan. De kans dat Iran het akkoord nu volledig opzegt is dan ook groot. Want waarom zou de EU nu in 60 dagen wel realiseren wat ze in een volledig jaar niet kon?
VK, Frankrijk en Duitsland in een perfecte Catch 22
Indien Iran zijn dreigement waar maakt, betekent dat het definitieve einde van het in 2015 gesloten kernakkoord. Naast Iran werd dat akkoord ondertekend door de VS, het VK, Rusland, China, Frankrijk, Duitsland en de EU. Sinds hun vertrek exact een jaar geleden hebben de VS de sancties tegen Iran opnieuw uitgebreid.
Maar Duitsland, Frankrijk en het VK staan nu voor een onmogelijk dilemma. Een Catch 22 van de beste makelij. Indien deze landen de Amerikaanse sancties naast zich neerleggen dreigen grote gevolgen voor het transatlantisch bondgenootschap én de relatie met Israël. Doen ze dat niet, dan komt er enkel meer instabiliteit in het Midden-Oosten.
Bewijs daarvan is de beslissing van de VS om het vliegdekschip USS Abraham Lincoln en bommenwerpers richting Iran sturen. Volgens nationaal veiligheidsadviseur en notoir Iran-hater John Bolton is dat nodig in het licht van “een aantal verontrustende en escalerende aanwijzingen en waarschuwingen” vanuit Iran. Welke die zijn, zei hij er niet bij. Hij waarschuwde Teheran ook om “geen aanvallen op belangen van de VS of zijn bondgenoten uit te voeren”. Ter verduidelijking: in 2015 schreef Bolton een opiniestuk in de New York Times, met de weinig verhullende titel: “Wie de Iraanse bom wil stoppen, moet Iran bombarderen.”
Trump zet Amerikaanse dollar in als zijn belangrijkste diplomatiek wapen
China en Rusland overlegden en leggen de schuld bij Washington, maar de EU heeft daartoe veel minder reden. De spanningen met Iran duren nu al decennia, maar de EU heeft altijd nagelaten om globale strategische belangen na te streven. Dat zou kunnen mits het voeren van een duidelijke handelspolitiek en het inzetten van de euro als drukkingsmiddel. Maar dat is nooit gebeurd.
Trump gebruikt de Amerikaanse dollar daarentegen wel als zijn belangrijkste diplomatiek wapen, meer dan eender welk Amerikaans president dat voor hem heeft gedaan.
Bedrijven die met Iran handel blijven voeren worden door de VS afgesloten van het door de dollar gedomineerde internationale betalingssysteem. Ook vandaag verrekent men volgens de BIS (Bank for International Settlements) nog altijd ruim tweederde van de internationale handel in dollars. Ook globale reserves worden voor eenzelfde percentage in dollar aangehouden.
Voor de Europeanen betekent dit dat ze vroeg of laat met een Amerikaanse bank als correspondent te maken zullen krijgen. Tenzij ze met koffers vol dollars gaan rondzeulen. Het is net daar dat Washington Teheran wil doodknijpen. De Amerikanen sluiten iedereen die de sancties niet respecteert van het door de Amerikaanse dollar gedomineerde betaalsysteem af. Want dat is net wat die sancties beogen.
Ééngemaakte kapitaalmarkt, ondersteund door euro-obligaties
Zolang de EU weigert een grote ééngemaakte kapitaalmarkt te creëren en die te ondersteunen met euro-obligaties, is weinig mogelijk. Er is namelijk geen manier om effectieve mechanismen te ontwikkelen die Europese bedrijven kunnen compenseren wanneer Amerikaanse sancties dreigen.
Tenslotte zijn er nog de grote handelstekorten van de VS. Hoe meer geld het land moet aan anderen, hoe groter zijn geopolitieke impact. Dat lijkt in de Europese hoofdsteden maar niet door te dringen. De EU voert al jaren een handelssurplus met de VS. Dat maakt ons net afhankelijk van de welwillendheid van vreemden. Of zoals Europa-kenner Wolfgang Munchau het verwoordt: “Succes, wanneer die vreemden Trump, Poetin of Xi heten.”
Vele EU-leiders zouden tot veel bereid zijn om Donald Trump te dwarsbomen. Maar hoe zeer men in Parijs, Londen en Berlijn de commerciële opportuniteiten voor handel met Iran ook koestert, het loslaten van een bondgenootschap, ten voordele van een brutaal regime dat zijn mensen onderdrukt en andere volkeren terroriseert, is daar niet bij. Voor de EU zit er weinig anders op dan opnieuw te buigen voor Washington. En dat heeft het enkel aan zichzelf te wijten.
