“We moeten nu kalmeren, en best de rust van de zomervakantie laten komen”, klinkt het bij N-VA. “Een détente, om dan de zaak weer op gang te trekken”, is bij cd&v te horen. De Vlaamse regering zit alweer middenin een crisissfeer, nadat N-VA-minister Zuhal Demir fors aan de boom schudde, en met een eigen ministeriële instructie ingreep, in het stikstofdossier. Vrijdag weigerde minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) immers binnen de Vlaamse regering om het ontwerpdecreet, dat het stikstofakkoord van maart vertaalde in een wettekst, goed te keuren. Daarbij kookten de potjes helemaal over: minister-president Jan Jambon (N-VA) stelde dat Brouns dan maar ontslag moest aanbieden als minister, Brouns was ook bereid dat te doen. Daarop grepen collega-cd&v’ers Hilde Crevits en Benjamin Dalle in: beide ministers praatten gedurende lange tijd in op hun derde cd&v-collega. Uiteindelijk vormde cd&v front rond Brouns. Maar meer en meer blijkt dat de eigen partij zelf nog weinig greep heeft op de Limburger, die twee handen op één buik is met Boerenbond-baas Lode Ceyssens. Brouns kon niet instemmen, Demir ging vervolgens haar eigen weg. En toch lijkt een complete oorlog, of cd&v die voltallig de Vlaamse regering verlaat, uitgesloten: beide kampen preken nu verzoening.

In het nieuws: Brouns was bereid op te stappen, vrijdag.

De details: De minister van Landbouw, zelf van het landelijke Kinrooi, is niet bereid om zijn achterban en de Boerenbond te lossen. Maar zo loopt het hele stikstofdossier telkens weer muurvast. En dat terwijl men bij N-VA bloednerveus loopt over enkele concrete dossiers, zoals dat van de nieuwe kraker van Ineos, in de Antwerpse haven.

• “Die Lode, is dat een medewerker op het kabinet van Jo? Daar ging hij nu mee bellen, zag ik.” Toen Vlaams minister Lydia Peeters (Open Vld) vrijdag tijdens een pauze in de ministerraad tot bij haar collega’s kwam, moesten die even hard lachen, in een moment van ontspanning. “Die Lode, Lydia, dat zal toch waarschijnlijk eerder Lode Ceyssens zijn, de grote baas van de Boerenbond”, zo kreeg de Limburgse mee.
• Het is ondertussen een soort ‘running joke’ aan het Martelarenplein, waar de Vlaamse regering resideert: Brouns en Ceyssens, streekgenoten en kameraden, lijken wel een Siamese tweeling. De Vlaamse minister beweegt niet, als hij daarbij geen fiat heeft van de Boerenbond-baas.
• Eind vorige week kwam het daarbij opnieuw tot een heftige clash, binnen de Vlaamse regering, die iedereen overigens al dagen zag aankomen. Demir had moeten vaststellen dat in de aanloop naar haar ontwerpdecreet voor stikstof, dat juridisch de deal moest vertalen die in maart in de Vlaamse regering werd gesloten, men bij cd&v gewoon vertikte om volk te sturen naar de interkabinettenwerkgroepen (IKW’s), de voorbereidende vergaderingen tussen kabinetsmedewerkers. “Zo werden het wel makkelijke meetings”, klinkt het een beetje cynisch.
• En vrijdag kwam dan finaal de kat op de koord, tijdens de ministerraad, de laatste voor het zomerreces: cd&v’er Brouns weigerde het ontwerpdecreet van Demir goed te keuren. Daarbij riep hij in dat er nog steeds geen Milieueffectenrapport (MER) in gang gezet is door Demir, als argument om de zaak niet goed te keuren.
• Zo’n MER is nodig, om de twee ’toegevingen’ die cd&v verkreeg in maart te laten onderzoeken: daarbij was er de toegift om de uitstootnormen van landbouw en industrie naar elkaar te laten groeien én om boeren extern te laten salderen (rechten over te laten kopen). Maar, die twee versoepelingen komen er enkel als uit zo’n MER blijkt dat het haalbaar is, zo luidde het akkoord in maart.
• “Dat er geen enkel studiebureau zin heeft om zich daaraan te wagen, is nogal logisch. Iedereen weet dat cd&v al heeft staan roepen “dat die toegevingen er moeten komen”, er zit dus mega druk op dat dossier. En bovendien: iedereen die het wat volgt, weet ook dat de uitkomst al vastligt, het is gewoon onhaalbaar wat cd&v eist. Wie wil dan over wat geld komen meespelen in dat politiek theater? Niemand blijkbaar”, zo stelt een hoge regeringsbron over de reden waarom er geen enkel bureau op de offerte van die MER heeft ingetekend.
• Voor de N-VA, met Jan Jambon als minister-president op kop, was het vrijdag wel bijzonder onaangenaam om vast te stellen dat Brouns blokkeerde. Jambon zocht koortsachtig naar een compromis: wat als er een statement zou komen om aan te kondigen dat de finale stemming van ontwerpdecreet samen zou vallen met een mogelijk amendement met de twee versoepelingen voor cd&v, als de MER positief zou zijn? Opnieuw volgde een ‘njet’ van Brouns, op dat voorstel van Jambon.
• “Dat was niet de afspraak, om de MER nu plots te koppelen aan het ontwerpdecreet zelf. Jullie wisten dat dat ontwerpdecreet hoe dan ook die twee toegevingen nog niet zou bevatten. Als je dat als minister tegenhoudt in het geheel, hou je beter de eer aan jezelf en neem je ontslag“, zo stelde Jambon aan Brouns.
• De Limburger was bereid om daarin mee te gaan, en te sneuvelen op het altaar van stikstof, zo bevestigen verschillende hoge bronnen binnen de Vlaamse ploeg, inclusief bij cd&v zelf. “Om maar te zeggen hoe diep en ver het gaat voor Brouns hé”, stelt een betrokkene.
• Maar de collega-ministers van cd&v zagen zo’n scenario van een exit voor Brouns absoluut niet zitten. “Hilde Crevits en Benjamin Dalle hebben dan apart toch heel lang op Brouns ingepraat, om hem te overtuigen toch akkoord te gaan. Dat lukte niet, waarop dan de zaak bij de patstelling bleef, en het ontwerpdecreet niet goedgekeurd is.”

De essentie: Bij N-VA heeft men het gevoel “niet anders te kunnen”. Maar een oorlog wil men eigenlijk niet.

• Na het debacle van vrijdag zat men bij N-VA met de handen in het haar: dit dossier van stikstof wordt voor hen als een nachtmerrie gezien. Het zit niet in de core business, mensen verstaan het technische ook niet, maar het bedreigt wel onrechtstreeks heel de industriële sector in Vlaanderen, zo is de overtuiging.
• Het dossier van de nieuwe kraker van Ineos, in de petrochemie in Antwerpen, is symptomatisch voor de hele problematiek: het gaat om meer dan 1 miljard aan investeringen, waarvan het bedrijf op voorhand heel duidelijk heeft gesteld dat het stikstofprobleem moest opgelost worden. Nu ligt het dossier voor bij de Raad voor Vergunningsbetwisting, en wil men er alles aan doen om het juridisch te stutten.
• “Wij hadden al in maart aangegeven dat we, indien cd&v geen deal wilde, dan maar Demir op eigen houtje zouden laten beslissen, met een zogenaamde ‘ministeriële instructie‘. Men verplicht ons nu eigenlijk om dat te doen“, zo is bij een N-VA-minister te horen.
• Vrolijk wordt men bij de top van N-VA niet van de houding van cd&v en vooral Brouns. “Is het nu dus met Brouns, met Ceyssens en in het Parlement met Tine Rombouts (cd&v) dat wij finaal onderhandelen, namens cd&v? Want niemand fluit die mensen terug, niemand probeert nog een akkoord te honoreren. Wil men dan naar de kiezer met zo’n ‘ultiem verzet’ voor de boeren? Kijk eens naar Nederland en hoe het het CDA daar vergaan is met zo’n strategie. Bij het Vlaams Belang wrijven ze hun handen nogal in elkaar.”
• Nieuw was een scenario van een ‘njet’ van Brouns, en vervolgens dan de tegenzet van een “ministeriële instructie”, hoe dan ook niet: het stond in maart al zwart op wit in de pers te lezen dat de N-VA dit als ‘plan B’ zag, en het werd vrijdag ook luid en duidelijk zo aangekondigd door Demir op de ministerraad. “Indien jullie mij geen keuze laten, zal ik zelf het stikstof moeten aanpakken met zo’n ministeriële instructie.”
• Demir besliste daarom maandag zo’n instructie te nemen, die in de regels en normen scherper is dan wat eigenlijk in het ontwerpdecreet voorligt. Daarbij hield ze een persconferentie, in haar gekende, directe stijl:
  • “Garandeer ik dat alle vergunningen verleend worden? Nee. Het zwaard van Damocles blijft boven Vlaanderen hangen zolang er geen sluitend juridisch robuust decreet is.”
  • “Maar, weet één ding: de stikstofaanpak komt er. Wie iets anders beweert, liegt. De enige vraag die zich stelt is of het uit de politiek zal komen of uit een resem arresten.”
  • “Mijn uitgestoken hand blijft klaar voor het grijpen, maar er verder over praten heeft geen zin meer. De citroen is uitgeperst.”

En nu? Niemand die het weet, maar eerder toch een vredesbestand.

• Bij de Boerenbond schreeuwde men moord en brand, na de persconferentie van Demir. Voorzitter Ceyssens had het over een “donderslag bij heldere hemel“, rond die ministeriële instructie. Brouns had het over “spelletjes op kap van de boeren”.
• Het lijkt een mooi stukje theater, wetende dat de acties van Demir vrijdag al aangekondigd waren in de Vlaamse regering. De vraag blijft daarbij hoe hard Brouns het allemaal wil spelen. Dat hij de man is die in de cockpit zit, waarbij zijn partijvoorzitter, Sammy Mahdi of de vice-ministerpresident, Hilde Crevits, weinig greep op zijn koers hebben, is iedereen nu wel duidelijk.
• Tegelijk heeft Brouns zich ook wel heel vastgezet op die harde koers, en met hem zijn partij. Binnen cd&v vragen meerdere kopstukken zich af hoe hier nog uit te komen valt, zeker omdat op niveau van de voorzitters van de meerderheid gewoon elk overleg ontbreekt. Nochtans is ook bij de christendemocraten niet iedereen overtuigd van die keiharde houding.
• De enige echte optie die rest, normaal gezien, als Brouns niet alleen ontslag zou nemen, is dat cd&v dan uit protest de Vlaamse regering verlaat. “Maar dat gaan ze nooit doen, hun 150 man op de kabinetten opgeven”, is de analyse elders in de Vlaamse ploeg.
• Bij cd&v zelf houdt men het tegelijk opvallend rustig, nu het stof wat is gaan liggen. Uit het kamp van Brouns komt de boodschap om “nuchter te blijven”, en “richting een détente te gaan”. “Die instructie van Demir is vergaand, die straft Vlaamse ondernemers. Maar we moeten uiteindelijk toch de zaak binnen de Vlaamse regering weer in gang steken”, zo klinkt daar.
• En ook bij N-VA wil men ‘afkoelen’. “We gaan toch niet weer een plenaire kastijding van Jambon organiseren? Of een zoveelste confrontatie? Wij hebben die instructie moeten nemen om zoveel mogelijk beton te gieten, juridisch, als maar kan onder het stikstof. We moeten nu kalmeren, en best de rust van de zomervakantie laten komen”, zo is daar te horen.

Nog drie dagen: Ook federaal hangt een parfum de crise, lukt de fiscale hervorming nog?

• “De tabellen zijn nog fors aan het wijzigen. Dus het beweegt heel snel. Je kan niet zeggen dat de premier er niet alles aan doet.” Een regeringslid van Vivaldi blijft heel lichtjes optimistisch, dat er straks, voor de deadline van 21 juli, nu vrijdag, dan toch nog iets uit de bus valt, voor de fiscale hervorming. Daarbij wijzen verschillende bronnen, met name bij de eigen partij Open Vld, op “de wilskracht van Alexander De Croo (Open Vld) om er toch nog iets van te maken”.
• Is het tegen beter weten in? In elk geval veroorzaakte MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez maandag flink wat schade, alweer voor zijn eigen liberale familie. Want de facto zette hij Open Vld helemaal in haar blootje, door de fiscale hervorming waar De Croo zo aan sleurt af te branden als “niet liberaal genoeg”.
• Na zijn groots aangekondigd partijbureau aan de Guldenvlieslaan, kwam de MR-voorzitter uitpakken met de voorspelbare show: een aantal ‘rode lijnen’ voor de Franstalige liberalen waren niet gerespecteerd.
• Bouchez schoof daarbij zijn vicepremier David Clarinval (MR) naar voor als de nieuwe held: een slimme zet want Clarinval kreeg intern lof en bijval, “massaal veel”, zo was te horen bij verschillende blauwe bronnen. Plots steunt de partij weer als één man de ‘harde’ donkerblauwe lijn op fiscaal vlak, verpersoonlijkt door de wat goedlachse en rondere figuur van Clarinval, en niet de assertieve voorzitter Bouchez.
• Toch twijfelt niemand eraan dat het die laatste is die in werkelijkheid onderhandelt: hij laat niet na om te vertellen hoe hij constant via berichtjes zijn vicepremier aanstuurt, live, tijdens regeringsonderhandelingen.
• Maar kijk, plots kwam die Clarinval dus in de communicatie na het MR-partijbureau met zijn drie rode lijnen:
  • De MR ziet in het geheel “een belastingverhoging voor burgers, consumenten en bedrijven”. “Met de ene hand terugnemen wat met de andere hand wordt gegeven, is niet aanvaardbaar”: het moet dus netto net omlaag, de fiscale druk, zo vindt de MR.
  • Daarnaast blijft hun stokpaardje niet ingevuld: “Nog steeds zijn er geen concrete, geloofwaardige voorstellen om de werkgelegenheid te stimuleren, hetzij door jobs te creëren, hetzij door knelpuntberoepen te stimuleren.”
  • En tenslotte hun eigen achterban: “De voorstellen die op tafel liggen, laten zelfstandigen niet van dezelfde belastingvermindering genieten als andere werkenden. Dat kan niet.”
• De facto gaf Clarinval ook aan “niet meer te willen onderhandelen”, over die fiscale hervormingen. Bij de MR zeggen ze dat al langer: niet nu al eens, en dan nog eens bij de begrotingscontrole in oktober over de centen bikkelen. Want daar moet al een gat van 1 miljard euro in de begroting nog dichtgereden worden. “Beter alles in één keer dan doen”, is de redenering al een tijdje. “Non bis in idem: geen twee keer betalen.”
• Dat de MR met haar luide uitval het plots ook een heel pak makkelijker maakte voor Paul Magnette (PS) en zijn Franstalige socialisten, viel wel meer Vivaldisten tegelijk op: “Op die manier is niet zichtbaar dat ook de PS wel heel wat moeite heeft om nog veel toegevingen te doen. Bouchez zet zo Magnette ook in een zetel.”
• Feit is dat PS en Ecolo alle voorstellen over de arbeidsmarkthervorming ook al afgeschoten hebben, met enkel nog wat ‘flexi-jobs’ als minimale ingreep. De MR zet daar maximaal druk, maar wel op weinig subtiele manier.

En nu? Zeg nooit nooit, bij Vivaldi.

• De Croo moet in dat kluwen toch proberen nog iets te forceren. De MR blaft daarbij maar bijt nooit, zo weet iedereen. Ze komen “niet meer naar de onderhandelingen”, betekent de facto gewoon dat ze niet meer in de kern, met alle vicepremiers, willen praten. Billateraal kan dat wél nog. Op het eind van de rit kan Bouchez dan zeggen dat hij en Clarinval “keihard gevochten hebben”.
• Alleen komt voor de premier telkens dezelfde vaststelling terug: de vicepremiers in zijn kabinet ontbreken de ervaring én de politieke kracht om deals te maken, die hun partij ook bindt. “Het probleem is dat je in deze regering te weinig ervaring hebt. De mensen die een compromis kunnen zien of sluiten zijn te beperkt. Enkel Frank Vandenbroucke (Vooruit) en Vincent Van Quickenborne (Open Vld) hebben dat. En Petra De Sutter (Groen) is ook heel vaak constructief. Maar voor de rest? Dan stopt het”, zo zegt een lid van de kern.
• Voor De Croo staat wel wat op het spel: hij moest en zou zijn “drie akkoorden”, voor de zomer er door krijgen. Dat hij ondertussen “twee op drie” heeft gescoord, is niemand in Vivaldi ontgaan: ook al zijn het geen deals met een schoonheidsprijs, hij heeft iets “verkoopbaars”.
• Lukt de fiscale hervorming alsnog, in welke vorm of gewicht dan ook, dan zal het “tegen alle verwachtingen en obstakels in” zijn geweest: ook daar valt politiek wel garen uit te spinnen. Zeker als tegelijk de Vlaamse regering alweer krasselt: met dat beeld kunnen Vivaldisten wél aan de slag.