“Is dit nog wel vol te houden?” Een hoge regeringsbron binnen de federale regering heeft vragen bij hoe het verder moet met het ondertussen infame krantencontract van Bpost. Vanmorgen viel de BMA, de concurrentiewaakhond, binnen bij DPG Media, de grootste uitgeverij van het land, en bij een andere distributeur. Ze voerden een onderzoek “op basis van het vermoeden dat de ondernemingen in kwestie mogelijks betrokken zijn bij afspraken of onderling afgestemde feitelijke gedragingen”, zo laat de BMA weten. Eerder was er al Dirk Tirez, de CEO van Bpost, die na een interne audit vriendelijk maar kordaat verzocht werd om tijdelijk een stap opzij te gaan. Bij een recent bedrijfsbezoek van Parlementsleden aan Bpost sprak de voorzitter van de raad van bestuur, Audrey Hanard, over “een bedrijf in volle crisis”. Het was Hanard die aandrong op een veel grondigere audit, nadat initieel de top van Bpost de zaak wilde begraven. Die interne audit is nog steeds aan de gang, maar daar komen nu de huiszoekingen bij. “Het ziet er bijzonder donker uit voor Tirez”, zo is binnen Vivaldi te horen.

In het nieuws: Huiszoekingen bij DPG Media en een distributeur.

De details: De waakhond van de Belgische Mededingingsautoriteit, die waakt over concurrentievervalsing, heeft zich vastgebeten in het dossier.

• Het gaat van kwaad naar erger, in het dossier van de krantenbedeling. Daarvoor schrijft de overheid sinds jaar en dag een concessie uit: overheidssteun om via een speciaal contract de papieren media, kranten en tijdschriften te laten bussen in België. Dat systeem kost handenvol belastinggeld: zo’n 175 miljoen euro per jaar, de laatste jaren.
• Dat contract valt altijd in de schoot van Bpost, ook al is er officieel een openbare aanbesteding: het overheidsbedrijf lijkt zowat de enige verdeler die in staat is om de taak van bedeling op zich te nemen. Geen toeval: de concessie wordt zodanig opgesteld, op maat, dat Bpost als enige kan winnen, om hen een steuntje in de rug te geven, en jobs te garanderen.
• Maar er is meer aan de hand: na vragen van N-VA-Kamerlid Michael Freilich over een interne audit bij Bpost, die dreigde in de doofpot te belanden, zette de CEO van dat overheidsbedrijf, Dirk Tirez, op 25 oktober plots een stap opzij.
• Wat bleek: bij de toewijzing van nieuwe concessie voor 2023 tot 2027, zou er sprake geweest zijn van “ongeoorloofde praktijken”, wat een interne audit van de dienst Compliance van Bpost leek aan te geven. Een reeks parlementaire vragen stak de lont aan het kruitvat, waarop het hoofd van de raad van bestuur, Audrey Hanard, van PS-signatuur, fors ingreep intern. Tirez moest “tijdelijk” aan de kant, en de interne audit van Bpost werd uitgediept.
• Dat onderzoek loopt nog steeds, initieel was het de bedoeling om “op enkele weken” klaar te zijn, maar onlangs gaf de bevoegde minister van Overheidsbedrijven in de Kamer, Petra De Sutter (Groen), aan dat het “6 tot 8 weken zal duren”.
• Alleen: daar komt nu een veel stevigere procedure bij. Want het auditoraat van de Belgische Mededingingsautoriteit, de BMA, is in gang geschoten. Ze voerden vanmorgen twee huiszoekingen uit, zo bevestigen ze: “Bij een onderneming actief in de distributie van gedrukte media en bij een persuitgever”.
• Daarbij schermen ze met “informatie die wijst op inbreuken van artikel 101 van het Verdrag van de Europese Unie”. Dat artikel verbiedt “handelingen of gedragingen waardoor de interne markt wordt verhinderd, beperkt of vervalst”. Met andere woorden: concurrentievervalsing.
• Concreet heeft de BMA het over:
  • “Het vermoeden dat de ondernemingen in kwestie mogelijks betrokken zijn bij afspraken of onderling afgestemde feitelijke gedragingen”.
  • “Daarnaast bestaat het vermoeden dat deze bedrijven concurrentiegevoelige informatie hebben uitgewisseld met betrekking tot de distributie van kranten en tijdschriften.”

• DPG Media-woordvoerster An Goovaerts bevestigde ondertussen de huiszoeking op het hoofdkantoor op het Mediaplein in Antwerpen. DPG Media is het bedrijf achter onder meer Dag Allemaal, VTM en Het Laatste Nieuws.

Waarom dit ertoe doet: De discussie over heel het krantencontract dreigt opengereten te worden.

• Het was hét dossier, waar bij de laatste begrotingsbespreking van Vivaldi in de cruciale onderhandelingsnacht uren over gediscussieerd werd: het krantencontract. Dat systeem, waarbij via Bpost elk jaar wel bijna 175 miljoen euro aan belastinggeld wordt gespendeerd, om op goedkope manier kranten en tijdschriften tot bij de abonnees te brengen, lag al veel langer zwaar onder vuur.
• De liberalen van Open Vld ijveren al een paar legislaturen voor het afschaffen van die steun: zeker de Vlaamse mediasector, met miljarden euro’s winsten én buitenlandse overnames over de laatste jaren, heeft zo’n jaarlijkse injectie helemaal niet nodig. De Franstalige liberalen verloren bovendien onder Georges-Louis Bouchez hun liefde voor de pers: plots sprong ook de MR op de kar.
• Dat zette de PS, die via Pierre-Yves Dermagne (PS) als minister van Werk het dossier beheert, zwaar onder druk: zij vreesden, onder druk van de vakbonden van Bpost, voor banenverlies. “Maar kranten worden hoe dan ook gebust, alleen door andere bedrijven dan. Dat kost netto geen banen”, argumenteerden de liberalen, maar de PS zwaaide met “een beter sociaal statuut” bij Bpost.
• Ook bij Groen en Ecolo, die de bevoegde minister leverden, wilden men niet zomaar het contract helemaal schrappen. Tegelijk lag en ligt het dossier ook daar wel gevoelig: men ondersteunt een ‘oude’, vervuilende distributietechniek, waarbij elke dag wel papier wordt weggegooid. Maar de ‘digitale kloof’, waarbij oudere lezers niet altijd kunnen overschakelen op een digitale nieuwsconsumptie, speelde ook als argument voor de groenen.
• Uiteindelijk kwam er een felbevochten compromis uit de bus: de concessie zou voor 2023-2027 zo’n 50 miljoen euro minder mogen kosten, per jaar. Meteen moest een nieuwe aanbesteding worden uitgeschreven: de FOD Economie, die het dossier regelt, heeft ondertussen bevestigd dat de huidige procedure geschrapt is.
• Maar heel die discussie binnen Vivaldi kwam er nog voor uitlekte dat er ernstige malversaties gebeurden met de aanbesteding. De huidige ontwikkelingen geven in elk geval aanleiding binnen de federale ploeg, om het systeem opnieuw in vraag te stellen: “Dit dossier ziet er donkerder en donkerder uit”, zo bevestigde vanmorgen een vicepremier.
• Bij een volgende begrotingsronde zou het wel eens kunnen dat de tegenstanders van het contract verder doorduwen: wie verdedigt straks nog het subsidiesysteem, dat elk jaar tientallen miljoenen kost, en blijkbaar doorgestoken kaart is?
• Daarbij bovendien bijzonder weinig optimisme voor de kansen van Tirez, om nog te kunnen terugkeren als CEO van het bedrijf. Hij zou rechtstreeks betrokken geweest zijn bij het dossier waar nu een onderzoek naar loopt, of zou op z’n minst op de hoogte moeten geweest zijn.
• Opvallend: tijdens een bezoek van een reeks Parlementsleden aan een sorteercentrum van Bpost, dook recent ook Hanard op, de voorzitter van de raad van bestuur. Zij wilde niet veel kwijt over het lopende onderzoek maar bevestigde wel aan de Kamerleden: “Het bedrijf verkeert vandaag in volle crisis”.
• Vanuit de oppositie blijft Freilich alvast druk zetten: “Het is goed dat de Belgische Mededingingsautoriteit het onderzoek serieus voert en nu is overgegaan tot stappen. De onderste steen moet in dit onverkwikkelijk dossier naar boven gehaald worden. De N-VA stelt al langer dat er een reukje is aan dat contract waar de belastingbetaler heel diep voor in de buidel moet tasten. Zo betalen wij hier meer dan het dubbele voor het bedelen van kranten dan in Nederland. Dit werkt marktverstorend en nodigt blijkbaar ook uit tot fraude en samenzweringen. Dat systeem, waar vooral de PS een voorstander van is, moet voor eens en voor altijd op de schop.”

Ondertussen: Een elegante oplossing voor de export van cruciaal nucleair materiaal naar het Verenigd Koninkrijk is er niet meer. Het zal langs de Kamer moeten.

• “Een bijzonder lastig dossier”, zo zuchten betrokkenen binnen Vivaldi. “Dit leidde in de kern al tot heftige woordenwisselingen, tussen de vicepremiers van MR en Ecolo. Maar een snelle uitweg lijkt er niet. Het lijkt erop dat we naar de Kamer zullen moeten.”
• De diplomatieke relaties tussen het Verenigd Koninkrijk en België staan op een kruispunt, waarbij men zich binnen de federale regering ernstig zorgen maakt over de potentiële gevolgen van een explosief militair dossier. Alles draait daarbij rond isostatische persen van het Antwerpse bedrijf EPSI, die worden gebruikt voor het onderhoud van nucleair materiaal. Het Britse leger wil zo’n pers kopen, onder meer om hun nucleaire onderzeeërs te onderhouden; de pers zelf is “uniek in de wereld”, zo omschreef een Belgische regeringsbron eerder.
• De persen konden jarenlang naar het VK en het Brits leger geëxporteerd worden zonder enig issue: binnen de EU gelden immers geen beperkingen. Maar sinds de Brexit is dat een heel ander verhaal: plots vallen de persen onder de zogenaamde ‘dual use’-goederen, zaken die zowel voor civiele als militaire doelen kunnen dienen, en daarvoor is een exportvergunning nodig.
• Die kwam er voor EPSI zonder veel problemen vanuit het Vlaamse niveau: het zijn de deelstaten die bevoegd zijn voor de export van wapens en andere ‘dual use’-producten.
• Maar er zit een addertje onder het gras: omdat het gaat over nucleair materiaal, is het federale niveau toch ook bevoegd. Zo moet ook de CANVEK, de Commissie voor Advies voor de niet-verspreiding van kernwapens, akkoord gaan met de verkoop. In die commissie zetelen heel wat federale ministers, en zo moet de facto ook de federale regering groen licht geven.
• “Voor Ecolo komen twee dossiers samen: wapenexport én het nucleaire. En dat is blijkbaar van het goede teveel, ze klappen dicht”, zo duidt een hoge bron op Buitenlandse Zaken.
• De groenen schermen daarbij met het wettelijk kader over die export, “omdat er een wet uit 1981 bestaat die zegt dat we geen nucleair materiaal kunnen verkopen aan landen die kernwapens hebben”, zo duidt een diplomatieke bron. 
• In de Kamer, vorige week, kon premier Alexander De Croo (Open Vld) niet anders dan dat bevestigen: “Deze commissie komt nog samen en zal haar oordeel geven. Dat is de reden waarom we die commissies hebben, om in eer en geweten en in lijn met de wet te beoordelen”.

De essentie: Een gewetensprobleem voor één regeringspartner, bij wapenexport: klinkt bekend in de Wetstraat.

• “Door het zo stevig te spelen, zit er niet veel anders op dan die wet te wijzigen, in de Kamer. We zullen dit toch op één of andere manier moeten regelen”, zo klinkt het vandaag binnen de federale ploeg.
• Meteen lijkt het zo dat Ecolo het voor zichzelf bijzonder lastig gemaakt heeft: wat initieel een discreet militair dossier was, is nu plots een kwestie geworden die langs alle Parlementsleden zal moeten lopen, om toch maar opgelost te worden.
• Het doet denken aan hoe de SP (de voorloper van Vooruit) en de Volksunie (een voorouder van N-VA) in de regering Martens IX worstelden met wapenexport naar Saoedi-Arabië, waardoor de regering viel. Of de uitvoer van FN Minimi-machinegeweren naar Nepal, in de regering Verhofstadt I, waar Agalev (vandaag Groen) enorm mee worstelde, maar toch de regering niet voor verliet. Wat initieel een technisch dossier lijkt, wordt zo een gewetenskwestie.
• Alleen: Saoedi-Arabië en Nepal zijn het VK niet. Dat land is een buurland, een volwaardige democratie bovendien, en bovenal een NAVO-partner van het eerste uur. Daar niet aan leveren zou een enorme blamage zijn. “Economisch een zware vergissing, maar vooral diplomatiek. Iedereen kijkt nu naar wat we gaan doen, het is ondenkbaar om deze export te blijven weigeren”, zo is binnen de federale ploeg te horen.
• Daarbij speelt mee dat België haar reputatie binnen de NAVO wil gaaf houden, maar net zo goed dat ook het Belgische kabinet geen akkefietjes wil. Bij het uitbreken van de oorlog in Oekraïne kwam de federale regering al fors onder druk om het defensiebudget te verhogen, nadat ongeveer alle NAVO-landen dat naar 2 procent van het bbp gebracht hadden. Ook daar bleef Ecolo tot op het laatst dwars liggen: uiteindelijk is er een pad richting 2 procent, over vele jaren uitgesmeerd, en met erg voluntaristische berekeningen over wat men meetelt als defensie-uitgaven.
• “Vergeet niet dat zowel de naam van Sophie Wilmès (MR), de oud-premier, als die van huidige premier De Croo al is gevallen, om straks Jens Stoltenberg op te volgen, die in september normaal gezien afzwaait als NAVO-baas”, zo duidt een regeringsbron.

The Big Picture: De druk uit het VK is er wel.

• De Britten zijn ondertussen niet te spreken over het dossier, dat onder meer The Times en Daily Express bereikte. Ze dreigden er al mee andere bestellingen van wapens bij FN Herstal te schrappen, ter waarde van zo’n 70 miljoen euro in eerste fase. Het bedrag van de totale bestelling aan machinegeweren, voor heel het Britse leger, ligt nog veel hoger.
• Maar er zou nog veel meer geld op het spel kunnen staan: de Indiase nieuwswebsite TFI Global linkt het dossier aan het AUKUS-pact, de deal die het Verenigd Koninkrijk, samen met de Verenigde Staten, sloten met Australië, voor acht nieuwe nucleair aangedreven onderzeeërs. De VS en het VK stalen dat contract van de Fransen: Australië had een deal met het Franse Naval Group voor de aankoop van ‘gewone’ onderzeeërs, op diesel, maar besloten dat last minute te annuleren, en gingen in de plaats daarvan een deal aan met de VS en het VK.
• De Britten kregen daarin een belangrijke rol, als bouwheer zowaar: defensieconcerns BAE Systems en Rolls Royce gingen aan het tekenen, en het grootste deel van de productie zal op Britse bodem plaatsvinden. 
• Nu de Britten hun isostatische pers niet krijgen, bestaat de kans dat dit zijn weerslag heeft op heel dat dossier. De Amerikanen, die al serieus aan het lobbyen zijn geslagen, kunnen zo ‘depanneren’. Zo werd in juni nog een wet gestemd waarmee de Amerikanen Australische officieren zouden opleiden om met nucleaire onderzeeërs te werken, terwijl het Australische leger net altijd met de Britten samenwerkten voor hun opleiding, zo schrijft The Diplomat. 

Gevolgd: Jan Jambon (N-VA) bouwt aan een ‘Noordstrategie’, met reisje naar de Baltische zee.

• Vlaanderen wil wat meer Viking zijn: ze hebben zowaar een ‘Noordstrategie’, waarbij Vlaanderen meer aansluiting moet vinden bij de Scandinavische landen, die met hun werkzaamheidsgraad, maar ook groene transitie en digitalisering voorop lopen. De achterliggende politieke gedachte is niet moeilijk: weg van het ‘Latijnse’ zuiden, met hoge schulden en hoge werkloosheid (lees: België), en dichter bij het Noorden (lees: Vlaanderen).
• Dat Jambon daarbij mag reizen, zal hem zeker niet moeilijk vallen: de minister-president is in zijn functie al veelvuldig op stap geweest. Een typische reflex die bij elke regeringsleider in dit land lijkt op te duiken: in het buitenland zijn de kleingeestige besognes van een coalitieregering thuis altijd net ietsje verder weg.
• En dus zit Jambon deze dagen in Estland en Finland. Dat eerste land is al langer een gids op vlak van digitalisering: ook De Croo liep in de vorige, Zweedse coalitie, waar hij minister van Digitalisering was, hoog op met dat land. De Estse premier, Kaja Kallas, is bovendien tegenwoordig een van de sterren van de liberale familie in Europa: ze is een oude bekende van De Croo. Kallas ontving met grote glimlach deze keer Jambon.
• Uiteraard was Oekraïne het dominante gespreksthema: de Baltische staten en ook Finland zijn als buurlanden van Rusland enorm betrokken bij die oorlog, en steunen samen met Polen als meest fervente EU-leden de Oekraïense zaak. Met de ferry trok Jambon vervolgens naar Finland, waar hij z’n reis verderzet.

Ook genoteerd: Bouchez belooft nu een ‘kerstcadeau’, aan de regering en de andere voorzitters.

• Gaat Georges-Louis Bouchez (MR) nu een maand zwijgen of niet? Hij is in elk geval bezig aan een heuse toer langs de Vlaamse tv-studio’s, en die houdt maar niet op. Na een paar keer Terzake, was er dit weekend alweer De Zevende Dag en gisterenavond zelf De Tafel van Vier.
• Daar kwam hij nog eens terug op de belofte van dit weekend: gaat hij dan echt eens “een maand lang zwijgen”, om zo aan te tonen, ironisch bedoeld “dat de federale regering dan echt plots veel beter zal werken”. Dat sprak hij wel uit in de studio’s van de VRT. Maar bij Gert Verhulst aan tafel nuanceerde hij alvast.
• “Neen, dat heb ik niet zo gezegd”, probeerde hij eerst, waarna hij toch het specifieker maakte. “Ik heb het beloofd, als kerstcadeau, niet voor nu”, zo stelde hij. Dat betekent dus concreet dat de maand stilte van de MR-voorzitter zou ingaan vanaf 24 december. Op zich werkbaar, de eerste week: dan neemt heel de Wetstraat pauze. Maar of die silent night dan één maand blijft duren? Zet er maar niet te veel geld op in.
• Overigens lijkt er van een kerstbestand binnen de blauwe familie nog altijd geen sprake, na de overstap van Alexia Bertrand van de MR naar Open Vld. Want het idee dat MR en Open Vld één lijst voor de Kamer in Brussel maken in 2024, waarbij Open Vld dan een zitje zou krijgen, wordt in kringen rond Bouchez toch stevig genuanceerd.
• “Wij hebben in peilingen nu al vier zetels, enkel met de MR. Waarom zouden wij dan plaats nummer drie of zelfs vier gaan afgeven aan de Open Vld? Daar zou je toch een beetje gek voor moeten zijn, om dat zomaar te doen? Dan gaan daar toch heel scherpe garanties moeten tegenover staan. Of het zal eerder een plekje zijn vanaf nummer vijf”, zo is te horen. 

Met bijdragen van Kasper Goossens.