Is een volmaakt gelukkig leven een utopie? Niet in het koninkrijkje Bhutan, diep verscholen in de onherbergzame Himalaya. Een land waar toerisme eerder bijdraagt tot het bruto nationaal geluksgevoel dan tot het bruto nationaal product.
Je moet er iets voor over hebben, om naar Bhutan te reizen. Neem nu de vlucht naar dit onbekende koninkrijk. Het vrij nieuwe Druk Air-toestel maakt een voelbare zwenk naar rechts om in de groene en smalle Paro-vallei te landen, al laag scherend boven wuivende rijstvelden, rijzige tempels en wapperende gebedsvlaggen. Het handjevol westerlingen op het vliegtuig knijpt de ogen toe.
‘Weet je dat Druk Air piloten van de beste op de wereld zijn?’ beweert een Bhutanees op het vliegtuig. ‘Hier landen is niet evident en in de Himalaya kan slecht weer zo de kop opsteken.’ De Bhutanese medepassagier, gekleed in de traditionele, verplichte klederdracht van zijn land, knikt en lacht breed wanneer hij het verhaal vertelt.
Diezelfde glimlach en datzelfde vertrouwen in het lot (en blijkbaar ook in de medemens aan het roer) zullen een rode draad zijn tijdens deze rondreis door Bhutan. Een land waar de pursuit of happiness, oftewel de zoektocht naar geluk, belangrijker is dan westers materialisme of ouderwets bezit.
Stel je ook een bijna 100% boeddhistisch land voor waar vreemde wetten en regeltjes er voor zorgen dat Bhutan een must visit is voor elke Westerling die droomt van het ultieme Shangri-La. Sommigen zullen erom lachen en andere keren begeesterd terug.
Nee tegen low-budget
Een uniek land zoals Bhutan binnenkomen doe je natuurlijk in stijl. De luchthaven van Paro is de mooiste toegangspoort tot een land met als bijnaam The Dragon Kingdom. Aan mysterie niets te kort. Of misschien is voor de bezoeker de benaming Alice in Wonderland meer toepasselijk. Vol verwondering binnenstappen in een onbekend land waar alles anders is en waar je van de ene verbazing in de andere valt.
Neem nu de luchthaven, een staaltje van traditionele, Bhutanese architectuur die er erg welkom uitziet. Een lang en laag gebouw met een typisch houten dak in pagodestijl, sneeuwwitte muren en prachtig beschilderd houtwerk als decoratie. Mannen en vrouwen in de stijlvolle, traditionele outfit (zit Dries van Noten hier voor iets tussen?) staan de pas aangekomen passagiers op te wachten.
‘Is deze tabak voor eigen consumptie?’ vraagt de vriendelijke douanebeambte bij het controleren van de handbagage. ‘Ja? Oké, het is goed voor een keer maar hou er volgende keer rekening mee dat tabak hier verboden is.’ Bijna elke westerling krijgt op de een of andere manier wel te horen dat roken in Bhutan niet mag, maar iedereen weet ook dat het voor toeristen getolereerd wordt. Zelfs de Bhutanezen springen creatief met het verbod om. Het is een mooi voorbeeld van de bizarre wetten en regeltjes die Bhutan zo uitzonderlijk maakt.
Maar begrijp het niet verkeerd, als bezoeker beteent dit enkel maar goed nieuws en maakt het reizen in Bhutan alleen maar apart en anders dan anders. Neem nu de regel dat een maximum van ongeveer 40.000 toeristen per jaar het land binnen mogen. Of ook het feit dat je als bezoeker altijd een toeristentaks van rond de 150 euro per dag en per persoon moet betalen. Low-budgetreizigers of rugzaktoeristen zijn hier niet welkom.
Kwaliteit, geen kwantiteit, is het motto van Bhutan. En dat reeds sinds 1974, toen het land na duizenden jaren van hermetisch isolement van de rest van de wereld zijn grenzen openstelde. Bhutan leerde uit de fouten van Tibet, dat nu bijna ten onder gaat aan het massatoerisme, en wil de bezoeker vooral een authentieke en onvergetelijke ervaring aanbieden. Het wil ook geen backpackbestemming zoals Nepal worden, waar iedereen zomaar op zijn eentje begint rond de hiken of bergen begint te beklimmen. Gecontroleerd toerisme heeft volgens Bhutan veel voordelen, zowel voor de toerist als voor de Bhutanees.
Hypnotiserende seances
Soms wordt het Drakenkoninkrijk met Zwitserland vergeleken. Omringd door bergen, onafhankelijk, schoon, zuiver en met grote buurlanden die vaak minder succesvol zijn. Het is dan ook verrassend dat een land zoals Bhutan, gesandwicht tussen reuzen China en India, gewoon zijn eigen ding doet en daar verduiveld goed in slaagt.
‘Wist je dat onze vorige koning vier vrouwen heeft? Vier zussen!’ vertelt onze gids Tashi. ‘Hij wilde de vijfde zus ook maar die zei neen.’ Polygamie is trouwens niet seksistisch in Bhutan. Zelfs vrouwen mogen er verschillende mannen op nahouden.
In de tempel van Chimmi Lhakhang nabij Phunaka vraagt een monnik die een paar weken in retraite is en niet mag spreken, aan Tashi of zijn gasten hier zijn omdat ze baby’s willen. Met handen en voeten communiceert de monnik, gekleed in typische rode gewaden, tot op het komische af. ‘Dit is een vruchtbaarheidstempel. Koppeltjes komen naar hier als ze problemen hebben om zwanger te worden’, legt Tashi uit.
Overal zitten monniken te mediteren. In de schaduw van een grote boom, onder pergola’s en binnen in de tempel in donkere, kille vertrekken waar het gezoem van hun gebed tot ver over de heuvels klinkt. Het stadje Phunaka is trouwens een absolute must-see voor elke reiziger.
De Zhong, het boeddhistische klooster, is een van de meest belangrijke spirituele hubs van Bhutan. Op het kruispunt waar de mannelijke Pho Chu en de vrouwelijke Mo Chu-rivieren elkaar ontmoeten, schittert de witte Zhong in al zijn grootsheid. Deze Zhong doet ook dienst als administratief centrum voor de regio, naast zijn religieuze functie.
Als bezoeker kan je met de gids dit klooster bezoeken en binnenkijken in de studieruimtes van de jonge monniken, waar ze in kleermakerszit en diep voorovergebogen aan het studeren zijn. Of wie geluk heeft, kan een seance meemaken die dient als oefening voor een feest of ceremonie. Monniken in uitzonderlijke gewaden en met riante hoofddeksels dansen in donkere en stoffige ruimtes op monotone, hypnotiserende tonen en draaien in het rond zodat hun rokken een wervelend tapijt van kleuren en beweging vormen.
Niemand kijkt op van een of twee niet-Bhutanezen die zo een seance bijwonen. Zolang je maar schoenen uitdoet en ingetogen in kleermakerszit naar deze magische opvoeringen kijkt. ‘Filmen, kijken of foto’s nemen mag’, zegt de gids. ‘Maar geen flash, natuurlijk. Maar dat spreekt voor zich, niet?’
Slapen in paleizen
In tegenstelling tot Tibet zijn er (nog) geen Amerikaanse hotelketens hier. Bhutan pakt het ook anders aan qua hotelinfrastructuur. Bijna geen internationale namen of buitenlandse investeerders die hier zomaar hun ding mogen doen.
Vroeger waren er enkel eenvoudige logiesmogelijkheden die door de overheid of Bhutanezen zelf gerund werden. Een paar jaar geleden liet het land wel een Indische hotelketen toe om één hotel in de hoofdstad Thimpu te bouwen en ging het een overeenkomst aan met een luxehotelgroep uit Singapore. Aman Resorts kreeg het akkoord om een handvol kleinschalige luxehotels te openen verspreid doorheen het land. Exclusief en kleinschalig. Net zoals Bhutan het wou.
Zelfs in de voormalige zomerresidentie van de koningin opende Aman Resort een hotel. Een paar luxesuites, een intieme spa, privégidsen die je overal mee naartoe nemen en uitzonderlijke vergezichten over de Phunaka-vallei vanaf het terras waar altijd een traditionele ‘bukhari’-stoof brandt. Je geraakt maar in deze zomerresidentie door een rivier over te steken waar gebedsvlagjes in de wind wapperen om dan met een golfcaddy naar het hotel zelf te worden gebracht.
Aman Resort heeft nog een paar andere hotels in Bhutan. Zoals in Paro zelf, aan de rand van de hoofdstad Thimpu en in Bumthang. Dit laatste hotel bevindt zich in de Choekhor Vallei en ligt vlak naast het Wangdichholing Palace, dat in 1857 als eerste paleis voor de koning van Bhutan werd gebouwd. Nog steeds leeft er een groepje monniken die je regelmatig door de tuin van het hotel ziet wandelen.
Als laatste is er een Amankora in de vallei van Gangtey in Centraal Bhutan op 3000 meter hoogte. Een van de enige plaatsen in de wereld waar je nog de Zwarthals Kraanvogel kunt spotten. Voor wie wat meer budget heeft, zijn deze Amankora Hotels een absolute aanrader om in Bhutan te logeren.
In Paro is er naast het Aman Resort ook Uma Paro. Deze Aziatische hotelketen kijkt vanuit de hoogte uit over het stadje en de luchthaven en in de verte bergpieken Mount Chomolhari met zijn 7,300 meter hoogte.
Leven in harmonie
Veel reizigers logeren hier om het als basis te gebruiken om de ontelbare Zhongs te bezoeken en een dagje Paro zelf te ontdekken. Jammer dat het er al iets gedateerd uitziet en de keuken niet top is. Paro zelf is klein, maar charmant: een lange straat met souvenirwinkeltjes, restaurants, bars en zelfs een karaokebar zorgen voor het nodige entertainment.
Bhutan was een van de laatste landen om tv en internet toe te laten. Pas in 1999 werd tv kijken en surfen legaal. ‘In een democratie hoort nu eenmaal de vrijheid om de kunnen communiceren met de wereld. Zeker in een land zoals Bhutan die fysiek zo afgesneden is van de rest van de wereld’, zei de toenmalige koning tegen zijn natie.
Deze democratie in Bhutan was er niet altijd. Het land evolueerde, dankzij een beslissing van de 4de koning Jigme Singye Wangchuck, van een absolute monarchie naar een democratie met in 2008 de eerste verkiezingen.
Al deze veranderingen waren in functie van het GNH, het Gross National Happiness systeem. Bhutan is het enige land in de wereld die het geluksgevoel van zijn inwoners meet en streeft naar meer geluk en welzijn. Gezondheid, vrijheid, onderwijs, werk, schone lucht, politieke stabiliteit en leven in perfecte harmonie met de natuur: al deze doelstellingen staan op de agenda van de regering en een speciale commissie zorgt voor de vertaling van deze principes in de maatschappij. Het klinkt utopisch maar het feit dat Bhutan het tenminste probeert, verdient al een pluim.
Gelukzalige pepers
Ooit schreef de hoofdredactrice van het Amerikaanse magazine Food & Wine, een van de meest gerenommeerde, internationale culinaire titels, dat Bhutan de slechtste keuken ter wereld heeft. ‘Bah! Ze eten daar complete chilipepers als groente!’
De Amerikaanse haalde resoluut haar neus op terwijl de Butanese keuken een avontuur is voor wie verzot is op pikant eten. Neem nu het gerecht ema datshi. Ema staat voor chili en datshi betekent kaas. Simple does it, zelfs in Bhutan. Bij het smeuïge stoofpotje wordt rode rijst geserveerd, een ander populair gerecht in dit uitzonderlijke, Aziatische landje.
hilipepers worden hier als groente beschouwd en niet als kruid. Bhutanezen eten ze dan ook dagelijks en in alle gerechten. Om het helemaal af te maken, serveren ze bij hun gerecht met complete chilipepers ook nog vaak een chilisalade en chilisausje.
Toeristen krijgen meestal een afgezwakte versie van de originele recepten of anders vallen er gewonden. In mijn geval, smaakt de ema datshi naar meer. De mond blussen kan met een smaakvol Red Panda-biertje dat in Bhutan zelf wordt gebrouwen. Drinken mogen de Bhutanezen wél en een pint pakken op zaterdagavond doen ze dan ook graag.
Om nog een keer op het rookverbod terug te komen: roken doen ze hier wel. Misschien geen gewone tabak, maar wel marihuana dat hier in groten getale zomaar langs de weg en in alle weides groeit.
Zijn de Bhutanezen daarom zo gelukkig? Misschien wel, of is er hier toch meer aan de hand waarom de inwoners zoveel vriendelijker zijn dan in de rest van de wereld? Slaagde de koning en zijn gevolg er effectief in om van zijn landje een gelukkiger plek op de wereld te maken? Het ziet er toch naar uit dat er nog hoop is. Voor diegenen die niet geloven in het Shangri-La is er dus goed nieuws. Als dat geen gelukzalig gevoel geeft.
Praktische info
De gemakkelijkste manier om naar Bhutan te reizen is vliegen op Kathmandu of Bangkok. Via India kan ook maar dan heb je, zelfs in transit, een visum nodig. Vanuit Brussel naar Kathmandu of Bangkok kan met Qatar Airways. Een heen en terug op Kathmandu kan vanaf 842 euro, taksen inbegrepen, Bangkok vanaf 769 euro, taksen inclusief. Vanaf deze steden gaat het dan verder met de nationale (en veilige) Bhutanese maatschappij Druk Air. Vanaf Kathmandu sta je in een groot uur in Bhutan, een indrukwekkende vlucht over de Himalaya inbegrepen. www.etihadairways.com
Wij reisden in Bhutan met de Vlaamse Himalaya-specialist MyHimalaya, dat het land binnenstebuiten kent. Zo kan zes dagen Bhutan al vanaf 1.450 euro, internationale vluchten niet inbegrepen. Hierin zit ook de speciale dagelijkse taks inbegrepen. Het visum wordt door de tour operator vooraf geregeld en betaald. www.myhimalaya.be
Reizen in Bhutan is absoluut veilig. Er is geen criminaliteit en er moeten ook geen speciale voorzorgsmaatregelen worden genomen qua gezondheid. Buiten de standaardinentingen natuurlijk, en de mogelijkheid op hoogteziekte voor wie hier gevoelig aan is. De gemiddelde hoogte in Bhutan is 2300 meter. Vergeet ook UV-bescherming, goede stapschoenen en de gepaste laagjes kledij niet.
De moesson begint normaal gezien midden juni en duurt tot rond midden september. De lente en het najaar zijn de beste periodes om naar Bhutan te reizen.
Iets ter plekke eten en drinken is vrij goedkoop. Eén euro is ongeveer 63 Bhutanese Ngultrum. In de hotels worden kredietkaarten aanvaard.
Meer te weten komen over het Gross National Happiness systeem: www.gnhc.gov.bt