Uit onderzoek blijkt dat landen wereldwijd hun bevolkingen zien krimpen tegen 2050. Om de demografische achteruitgang tegen te gaan, voeren steeds meer landen beleid om vrouwen aan te moedigen kinderen te krijgen, maar deze geboortebeleidmaatregelen lijken nooit te werken.

Het was een woordkeuze die niet zou misstaan in een Napoleontische oproep tot de wapens: Réarmement démographique. Toen de Franse president Emmanuel Macron vorig jaar opriep tot een “demografische herbewapening”, onderstreepte dat de urgentie die hij ziet in het bestrijden van de dalende geboortecijfers.

In zijn toespraak waarschuwde Macron voor de “plaag” van een natie die niet genoeg kinderen krijgt, en de noodzaak om dit te bestrijden met beter betaalde ouderschapsverlof en andere sociale programma’s.

Het demografische vraagstuk is niet nieuw. Het Franse geboortecijfer daalt al sinds 2014 en de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen zwanger worden stijgt, mede door de opkomst van vrouwen op de arbeidsmarkt en contraceptieve technieken.

Hoogste geboortecijfer van Europa

Macrons alarmerende toon is des te opvallender omdat het Franse geboortecijfer met ongeveer 1,66 kinderen per vrouw nog altijd tot de hoogste van Europa behoort. Uit cijfers die in maart 2024 in Duitsland werden gepubliceerd, blijkt dat het gemiddelde daar is gedaald tot 1,36 kinderen per vrouw, het laagste niveau sinds 2009.

Maar wereldwijd kampen landen met een dalende demografie, waarbij een vergrijzende bevolking de welvaart en productiviteit afremt. In delen van Oost-Azië is het probleem bijzonder nijpend. Zowel Zuid-Korea als Japan noteerden de afgelopen jaren recordlage geboortecijfers. Zuid-Korea telde in 2023 230.000 geboorten, een daling van 8 procent tot 0,72 per vrouw, terwijl het aantal geboorten in Japan met 5,1 procent daalde tot 758.631.

Uit een staatsenquête in Iran bleek dat mensen ondanks felle aanmoediging door religieuze autoriteiten terughoudend zijn om kinderen te krijgen. Sociologe Shahla Kazemipur vertelde aan de Teheraanse krant Ham Mihan dat de daling te maken heeft met veranderingen als “sociale media, geletterdheid, werkende vrouwen … zelfs huisvrouwen willen niet meer dan twee kinderen.”

Bevolkingskrimp is inderdaad een mondiaal probleem: de helft van alle landen zit al onder de drempel om de bevolkingsomvang op peil te houden, aldus The Lancet. Onderzoek van het Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) stelt dat driekwart van alle landen tegen 2050 zal krimpen. Overheden nemen wereldwijd maatregelen om het geboortecijfer te verhogen, direct en indirect. Toch blijken deze maatregelen steeds vaker weinig tot geen effect te hebben en soms zelfs het tegenovergestelde te bereiken.

Betalen om kinderen te krijgen?

De vorige regering in Polen probeerde het dalende geboortecijfer te keren met wetten die vrouwen simpelweg “betaalden” om kinderen te krijgen. Maar zoals de in Warschau gevestigde Gazeta Wyborcza meldde, viel de uitkering samen met een drastische anti-abortuswet die ingevoerd werd in 2020.

Het resultaat: nóg lagere geboortecijfers, wat volgens sommigen te verklaren is als een vorm van protest door vrouwen: geen kinderen krijgen is een subtiele, sociale beweging voor vrouwen die zich niet willen schikken naar opgelegde genderrollen. Vrouwen voelen zich niet veilig om kinderen te krijgen in een patriarchaal land met zulke wetten; financiële steun kan dat niet compenseren.

Vergelijkbare gevallen zijn er in Azië. Zuid-Koreaanse vrouwen vermijden het moederschap als protest tegen maatschappelijke normen, waardoor het geboortecijfer daar al sinds 2001 onder de 1,3-grens blijft.

De regering in Seoel voerde maatregelen in zoals pensioenen voor ouders als stimulans om kinderen te krijgen. In totaal investeerde de Zuid-Koreaanse overheid 379 biljoen won (236,25 miljard euro) verspreid over 16 jaar in initiatieven om het geboortecijfer te verhogen, waaronder directe betalingen aan gezinnen. Opnieuw zonder succes: Zuid-Korea heeft het laagste geboortecijfer ter wereld en bereikte in 2020 een death cross, met meer sterfgevallen dan geboorten.

Ook in 2023 stond Zuid-Korea weer onderaan de vruchtbaarheidsranglijst, terwijl het land zich blijft afvragen waarom vrouwen geen kinderen krijgen. Veel Zuid-Koreaanse vrouwen voelen dat de overheid hun behoeften niet hoort, maar geld over de balk gooit zonder structurele problemen aan te pakken.

Concreet kiezen vrouwen ervoor geen kinderen te krijgen om een betere werk-privébalans na te streven, gezien de genderongelijkheid en de competitieve opvoedcultuur in Korea. Ze vragen om meer dan alleen financiële prikkels.

Politieke controle over vrouwenlichamen

China staat net iets hoger dan Zuid-Korea op de vruchtbaarheidsranglijst. In het post-geboorteplanningsbeleid veranderde China het “eenkindbeleid” in het “driekindbeleid”, waarbij voorlichting en financiering voor anticonceptie afnamen en vruchtbaarheid werd gestimuleerd via uitkeringen. Maar de mogelijkheid om tot drie kinderen te krijgen en het gebrek aan seksuele voorlichting leidden tot veel tienerzwangerschappen en dus abortussen, aldus het Chinese digitale medium The Initium. De overheidsdrang tot meer geboorten heeft de bevolkingskrimp niet gekeerd: in 2024 kromp de Chinese bevolking voor het derde jaar op rij, volgens officiële cijfers.

Recent kondigde China op 28 juli 2025 de eerste nationale subsidie aan om het geboortecijfer te verhogen. Ouders krijgen 3.600 yuan (438 euro) per kind onder de drie jaar als tegemoetkoming in de kosten.

Iran hoefde zich niet druk te maken om tienerzwangerschappen, want de staat begon jonge studenten aan te moedigen om ouders te worden in mei 2023. Volgens het Perzischtalige digitale medium Kayhan-London konden zwangere studenten rekenen op hogere cijfers en werden hun docenten beloond, als onderdeel van het Iraanse demografische dictaat.

Groeicijfers zijn topprioriteit

Volgens een recent rapport willen Iraanse mannen nog steeds dat vrouwen het huishouden runnen, en de overheid steunt hen daarin. Er worden grote bedragen uitgegeven om geboorten bij getrouwde stellen te stimuleren. Het regime kijkt zelfs weg als gezinnen hun minderjarige dochters uithuwelijken. Dit wordt maatschappelijk afgekeurd: slechts iets meer dan 3 procent van de ondervraagden noemt negen tot vijftien jaar een geschikte huwelijksleeftijd voor meisjes.

Groeicijfers zijn topprioriteit voor Opperste Leider Ayatollah Ali Khamenei, maar dat gebeurt in een context van strenge beperkingen op het lichaam van Iraanse vrouwen, van de hoofddoekplicht tot de voortdurende strijd tegen abortusrechten. Conservatief politicus Ghulamhussein Haddad-Adel, voormalig parlementsvoorzitter, pleitte onlangs voor een ministerie van bevolkingsgroei. Het grootste obstakel blijft geld: miljoenen Iraniërs wonen in kleine woningen en kunnen nauwelijks rondkomen, laat staan een kind opvoeden tot het kan gaan werken.

Of de motivatie nu religieus of economisch is, overheden blijven ingrijpen. Frankrijk spreekt van “herbewapening”, Zuid-Korea roept de “nationale noodtoestand” uit, en Japan plant “ongekende maatregelen” nu het geboortecijfer voor het achtste jaar op rij een dieptepunt bereikt.

Toch zegt Philip Cohen, socioloog aan de Universiteit van Maryland en gespecialiseerd in demografische trends, dat overheidsbeleid rond “gezinsplanning” hooguit ineffectief is. “Alles wat je doet om geboortecijfers te beïnvloeden, heeft waarschijnlijk negatieve bijwerkingen,” aldus Cohen. “En de baten zijn waarschijnlijk heel klein.”

De immigratiefactor

Latijns-Amerika kent een eigen demografisch verhaal. In het midden van de twintigste eeuw hadden veel landen in de regio hoge geboortecijfers, met grote gezinnen als norm. Oorzaken waren culturele normen, beperkte toegang tot anticonceptie en minder ontwikkelde gezinsplanning.

Programma’s die gratis of goedkope anticonceptie zoals implantaten aanbieden, hebben geleid tot een forse daling van het aantal zwangerschappen in Argentinië, Chili en Uruguay. Dat is een positieve indicator van sociale ontwikkeling, maar veroorzaakt nu vergelijkbare demografische uitdagingen als in Europa en Azië: een krimpende beroepsbevolking en druk op pensioenen.

In september kondigde Uruguay de oprichting aan van een Commissie van Experts in Bevolkingsbeleid (Comisión de Expertos en Política Poblacional) om de daling te keren, en werd een nieuwe migratiegolf besproken. Hoewel dat niet genoeg was om onder de “ultra-lage vruchtbaarheid” van 1,3 kinderen per vrouw uit te komen, zag het land de bevolking groeien door immigratie eind 2023.

Laagste geboortecijfer in tien jaar

In Chili zag de overheid al dat de migrantenpopulatie de jeugd van het land aanvult en het geboortecijfer opkrikt. Door de positieve impact van migratie te erkennen, paste de Chileense overheid haar beleid aan om integratie te vergemakkelijken, met inclusieve onderwijsprogramma’s, werkgelegenheidskansen en toegang tot zorg voor migranten en hun gezinnen.

Maar de laatste jaren heeft de verstrenging van het migratiebeleid, bedoeld om illegale instroom te reguleren, ertoe geleid dat Chili in 2023 het laagste geboortecijfer in tien jaar rapporteerde. Zonder eerdere migratiegolven, die de beroeps- en vruchtbare leeftijdsgroep versterkten, goed voor meer dan 33 procent van de bevolkingsgroei tussen 2010 en 2020, was het cijfer nog lager geweest.

Ook in Frankrijk is immigratie een veelbesproken onderwerp, dat overlapt met Macrons aankondiging over vruchtbaarheid. De strengere immigratiewetten lijken haaks te staan op de “oorlog” tegen demografische krimp.

Volgens sommigen slaat Frankrijk een weg in die een achteruitgang betekent van politieke en sociale verworvenheden. Franse feministische organisaties riepen direct “blijf van onze baarmoeders af” na Macrons vruchtbaarheidsplan, dat wordt gezien als een knipoog naar rechtse kiezers.

Duidelijk is dat de nieuwe “bewapening” meer over economisch beleid dan over sociale realiteit gaat, en dat de Fransen nog lang niet overtuigd zijn.

© Worldcrunch