Gaan we dit najaar naar een reeks nationale autoloze zondagen? De crisismaatregel van eind 1973, begin 1974 gaat weer over de tongen na het rapport van de expertencommissie koopkracht en concurrentiekracht aan de federale regering.

De tankkaarten inperken voor privégebruik, de snelheid op de snelweg verlagen naar 100 kilometer per uur en autoloze zondagen invoeren. Dat zijn wellicht de drie meest besproken voorstellen van die economische expertengroep.

De meest gehoorde kritiek is dat het om vrijheidbeperkende maatregelen gaat waarvan het directe effect op de koopkracht van de individuele consument onbestaand is. Meer nog: de tankkaart inperken is een verlaging van de koopkracht. De experten mikken evenwel op een indirect effect: door de energieconsumptie te milderen, zouden de prijzen moet dalen voor iedereen.

Met het voorstel om autoloze zondagen in te voeren, lijken de jaren zeventig helemaal terug. Een verschil: terwijl het nu vooral draait om aardgas uit Rusland, werd de onrust toen veroorzaakt door de slinkende olietoevoer uit het Midden-Oosten. Een opmerkelijke gelijkenis: ook toen dwong een energiecrisis de westerse wereld om hun afhankelijkheid van buitenlandse mogendheden helemaal te herbekijken.

Jom Kippoer

In de jaren zeventig was de directe oorzaak van de onrust eveneens een oorlog, al bleek die uiteindelijk veel korter te duren dan de huidige oorlog in Oekraïne. De Jom Kippoeroorlog tussen Syrië plus Egypte en Israël vond tussen 6 en 25 oktober 1973 plaats. Midden die oorlog voerden enkele Arabische landen een olieboycot in naar verscheidene westerse landen, als vergelding voor hun steun aan Israël.

Maar ook de ontwaarding van de dollar, na het loslaten van de goudstandaard door president Nixon twee jaar eerder, speelde een rol. De olieproducerende landen zagen daardoor hun inkomsten – olie wordt grotendeels in dollar verhandeld – in waarde afnemen. Het oliekartel OPEC besloot daarom de olieprijzen fors te verhogen, met een verviervoudiging van de olieprijs op een jaar tijd als resultaat.

Dat werd voor de gewone Belgische burger snel heel tastbaar. Op zondag 18 november 1973 verbood de regering Leburton alle autoverkeer behalve noodzakelijke diensten, om de vraag naar benzine en diesel te dempen. Niet alleen in de stadscentra, maar nationaal, dus ook op de snelwegen. Dat is dus niet te vergelijken met de jaarlijkse autovrije zondagen die we kennen in sommige grote steden. De impact op de bewegingsvrijheid en de economie is veel groter.

Buurlanden

Eind 1973, begin 1974 vonden er in totaal zes autoloze zondagen plaats in België. Dat was overigens niet de eerste keer. Ook in 1956, naar aanleiding van de Suezcrisis, werden er zondagen zonder autoverkeer ingevoerd.

Nederland, dat rechtstreeks geviseerd werd door de olieboycot, voerde eveneens autoloze zondagen in, tussen 4 november 1973 tot 6 januari 1974. “We zullen ons blijvend moeten instellen op een levensgedrag met een zuiniger gebruik van grondstoffen en energie”, zo verklaarde minister-president Joop den Uyl in een tv-toespraak. Bijna vijftig jaar later klinken die woorden actueler dan ooit.

Vandaag staan de Belgische denkpistes evenmin los van hoe de buurlanden tegen de energiecrisis aankijken. Ook in Duitsland gaan er stemmen op om autoloze zondagen zoals in 1973 in te voeren, en zelfs het Internationaal Energie Agentschap (IEA) stelt het voor, zij het alleen voor de stadscentra.

(ns)