Indien niet snel de nodige beschermende maatregelen worden genomen, dreigt het regenwoud van de Amazone onomkeerbaar in een savanne te zullen veranderen.

Een quasi ondoordringbaar bosgebied dreigt daarbij door een open grasland te zullen worden vervangen. Dat zegt een studie van wetenschappers aan het Stockholm Resilience Centre, gebaseerd op een reeks computersimulaties.

De onderzoekers zeggen dat de klimaatverandering ongetwijfeld belangrijke bijdrage tot die evolutie volgt, maar ze benadrukken dat er ook moet worden gewezen naar de massale houtkap die in het gebied is opgezet.

Omslagpunt

‘Een groot deel van het Amazonewoud staat op het punt zijn bijzondere karakter te verliezen,’ zeggen de onderzoekers. ‘Door de klimaatverandering kan het dichte regenwoud snel in een open savanne, een open grasvlakte met weinig bomen, veranderen.’

‘Regenwouden zijn bijzonder gevoelig voor veranderingen in regenval en vochtigheid. Branden en langdurige droogte kunnen ertoe leiden dat grote oppervlaktes bomen verloren gaan. Het was bekend dat in het Amazonegebied dergelijke veranderingen mogelijk waren, maar geopperd werd dat die omschakeling nog vele decennia in de toekomst lag.’

Het nieuwe onderzoek suggereert echter dat dit omslagpunt veel dichterbij zou kunnen liggen dan eerder werd gedacht. ‘Maar liefst 40 procent van het bestaande Amazone-regenwoud bevindt zich nu op een punt waarop een savanne zou kunnen ontstaan,’ voert onderzoeksleider Arie Staal aan.

‘Een definitieve verandering zou weliswaar nog tientallen jaren op zich kunnen laten wachten, maar eenmaal het proces op gang is gekomen, blijkt het bijzonder moeilijk nog in te grijpen.’

Vorig jaar werd de Braziliaanse president Jair Bolsonaro al gewaarschuwd dat de voortdurende vernietiging van het Amazonewoud door branden en houtkap de dreiging van savanne-vorming steeds reëler maakte. Dit jaar moesten in de Amazone bovendien het grootste aantal branden in een decennium worden gemeld. Tegenover vorig jaar is het aantal brandhaarden in de regio met 60 procent gestegen.

Biodiversiteit

Arie Staal verduidelijkte dat regenwouden met een specifiek neerslagsysteem werken. ‘Deze regio’s creëren hun eigen regenval,’ benadrukte hij. ‘Het dichte bladerdak van het regenwoud geeft immers onder invloed van de warmte grote hoeveelheden waterdamp af. Dit zorgt windafwaarts voor regenval.’

‘Door de grotere neerslag neemt echter ook het brandgevaar af. Wanneer er echter steeds meer bomen verdwijnen, dreigt dit proces te worden verstoord. Naarmate grote delen regenwoud verdwijnen, zal ook de regenval in de regio verder afnemen. Daardoor stijgt het brandgevaar, wat op zijn beurt nog meer bosgebieden kan doen verdwijnen.’

‘Op die manier dreigt een onophoudelijke cyclus tot stand te komen,’ waarschuwt Staal. ‘Het is ook heel onwaarschijnlijk dat het systeem in staat zou zijn die situatie om te keren en het regenwoud de kans zou geven opnieuw aan te groeien.’

‘Dit kan ook bijzonder zware gevolgen hebben voor de biodiversiteit. Het regenwoud herbergt immers veel meer soorten dieren en planten dan de savanne.’