In het Europees Parlement heeft Ursula von der Leyen woensdag haar eerste State of the Union-speech gehouden. De Europese commissievoorzitter deed haar visie uit de doeken voor de uitweg uit de diepste crisis van de Unie sinds mensenheugenis. ‘Mensen willen weg uit deze coronawereld, weg uit deze fragiliteit en onzekerheid. Ze zijn klaar voor verandering en om vooruit te gaan.’
De coronapandemie stond uiteraard centraal in de eerste State of the Union van von der Leyen, die sinds vorig najaar de Commissie leidt. ‘Een virus duizend keer kleiner dan een zandkorrel’ heeft blootgelegd hoe ‘fragiel’ het leven, de planeet, gezondheidssystemen, economische modellen en waardegemeenschappen zijn, stelde von der Leyen.
De Europese gedachte was ver weg bij de uitbraak van de pandemie op het continent, maar ‘we hebben angst en verdeeldheid tussen de lidstaten omgezet in vertrouwen in onze Unie’, prees von der Leyen het historische akkoord van de staatshoofden en regeringsleiders over een herstelplan van 750 miljard euro. Het biedt de kans op ‘een nieuwe vitaliteit’ en ook om zelf de verandering vorm te geven, in plaats van die te ondergaan door ‘rampen’ of ‘dictaten van anderen in de wereld’.
Herstelfonds
von der Leyen wil het herstelfonds grotendeels oriënteren op de prioriteiten die ze bij haar aantreden had aangestipt. De transitie naar een klimaatneutrale economie via de zogenaamde European Green Deal, in eerste instantie. Ze stelt voor de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 niet met 40, maar ‘minstens 55 procent’ in te dijken. ‘Onze economie en industrie kan dit aan’, betoogde ze. De Duitse neemt zich voor minstens 30 procent van het fonds te financieren met groene obligaties. En minstens 37 procent van de uitgaven moet kaderen in de Green Deal.
Ook digitalisering blijft een speerpunt. ‘Europa moet het voortouw nemen, anders zullen we de anderen moeten volgen, die de standaarden voor ons zullen opstellen’, zei von der Leyen, die onder meer de oprichting van een Europese cloud, nieuwe regelgeving rondom artificiële intelligentie en massale investeringen in netwerkinfrastructuur en supercomputers in het vooruitzicht stelde. Minstens 20 procent van het herstelfonds zal naar digitale investeringen gaan, beloofde ze.
Meer bevoegdheden voor Europa
De coronapandemie doet de Europese instellingen echter ook nieuwe horizonten verkennen. Het sluiten van de grenzen, de exportbeperkingen en het ontbreken van strategische stocks hebben voor von der Leyen duidelijk gemaakt dat het Europese niveau op dat vlak meer bevoegdheden moet krijgen. Daarover moet volgens haar een breed debat gevoerd worden in de aanstaande conferentie over de toekomst van Europa.
Intussen breekt von der Leyen al een lans voor de versterking van de bestaande agentschappen ECDC (preventie en controle) en EMA (medicijnen) en de oprichting van een Europees biomedisch research- en ontwikkelingsagentschap naar het voorbeeld van het Amerikaanse BARDA. Ook maande ze de parlementsleden aan om het gesnoei van de lidstaten in het EU4Health terug te draaien.
Aalst carnaval
In de strijd tegen het coronavirus blijft de Commissie ook volop de internationale kaart trekken. Samen met het Italiaanse G20-voorzitterschap wil ze volgend jaar een wereldgezondheidstop organiseren, en von der Leyen viel ook opnieuw uit naar het ‘vaccin-nationalisme dat levens in gevaar brengt’.
Veel aandacht besteedde von der Leyen tenslotte aan de verdediging van een Europa van diversiteit en menselijke waarden, en aan de strijd tegen racisme en discriminatie. Zonder het carnaval van Aalst bij naam te noemen laakte ze ‘antisemitische carnavalskostuums die openlijk paraderen in onze straten‘. Ook de LGBTQ-vrije zones in Polen kregen ervan langs. ‘Dat zijn zones die vrij zijn van menselijkheid en geen plaats hebben in onze Unie.’
Migratie
De brand in het vluchtelingenkamp op het Griekse eiland Lesbos was volgens von der Leyen dan weer ‘een pijnlijke herinnering’ aan de nood aan een Europees asiel- en migratiebeleid. Een delicaat debat, dat de voorbije jaren tot bittere ruzies over de opvang van op zee geredde migranten en de verdeling van de behandeling van asielaanvragen heeft geleid. Maar migratie blijft ‘een Europese uitdaging’ en heel Europa ‘moet zijn deel doen’, zei de christendemocrate.
Volgende week presenteert de Commissie haar langverwachte migratiepact. De vermaledijde Dublinregels worden geschrapt, die bepalen dat mensen op de vlucht enkel asiel kunnen aanvragen in het land waarlangs ze de EU binnenkomen. Maar er zal ‘een nieuw sterk solidariteitsmechanisme’ op tafel worden gelegd, en ‘gemeenschappelijke structuren voor asiel en terugkeer’, blikte von der Leyen vooruit. Het is hoe dan ook een geladen debat dat, net als de eveneens nakende discussie over de rechtsstaat, snel barsten kan slaan in de herstelde eenheid rond het economisch herstelplan.