Toen de stad Valencia begin negentiger jaren van vorige eeuw aan haar ereburger Santiago Calatrava vroeg om een Ciudad des Artes (Stad voor Kunsten & Wetenschappen) te ontwerpen, was er van een financiële crisis nog geen sprake. Twintig jaar later is de stadskas leeg. En velen leggen de schuld bij deze wereldvermaarde architect, wiens naam steeds vaker opduikt wanneer – na zijn passage – al weer een stad tegen het faillissement aankijkt.Op de website calatravatelaclava.com (vrij vertaald: Calatrava heeft je goed beet) wordt het parcours van de bekendste Valenciaan genadeloos onderuit gehaald. Gebudgetteerd op 300 miljoen euro, kostte de Ciudad des Artes (foto onderaan) uiteindelijk het driedubbele. De architect zelf factureerde 94 miljoen euro voor zijn diensten. Vanuit Zwitserland welteverstaan, opdat er geen btw op verschuldigd zou zijn. Over de kwaliteit van zijn werk is men allesbehalve enthousiast. Wat moet je met een opera die 150 zitplaatsen heeft, maar waarvan een groot deel een belemmerd uitzicht bieden? Of met een wetenschapsmuseum dat nooduitgangen, noch liften voor gehandicapten heeft. Geen nood, Calatrava liet deze kleine gebreken herstellen en stuurde daarvoor nog eens een factuur…Calatrava is ook bij ons geen onbekende. Hij ontwierp het treinstation van Luik-Guillemins. Filip Canfyn, directeur stadsplanning en ontwikkeling van de stad Kortrijk, schreef daar in 2009 het volgende over:
‘En natuurlijk moest het grapje viermaal meer dan gebudgetteerd kosten (le sirop de Liège!). Als de Flamins potverteren met het Antwerpse justitiepaleis van showman Richard Rogers, dan houden ze hier hun Luikse wafel ook niet meer! Tot overmaat van ramp werd over de schaal, de context en de kwaliteit van de architectuur niet veel nagedacht. Het vervolgscenario kennen we dus ook. Deze ramp van gênant want onbetaalbaar materialisme wordt verkocht met “en nu wachten op het Bilbao-effect”. Sinds Gehry zijn Guggenheim in Baskenland zette, worden alle miskleunen, budgetoverschrijdingen, megalomane aanslagen op steden en andere misdaden tegen de menselijkheid van internationale ontwerpsterren geëxcuseerd, ja, zelfs verantwoord als de beste city marketing, als de efficiëntste investering. Dit stinkt nochtans als een Hervekaas.’
De toon was gezet. Toch weerhield de Luikse megalomanie er premier-burgemeester Di Rupo niet van om Calatrava te contracteren om het station van zijn Bergen (Mons) te ontwerpen:
‘De kost van de bouw van het nieuwe treinstation van Bergen (Mons), de stad van ex-burgemeester en huidig premier Elio Di Rupo, overtreft ruimschoots die van het nieuwe station Tiburtina van Rome. Per passagier wordt zo’n 17.532 euro geïnvesteerd, in Rome is dat amper 2.429 euro. De totale kost van het station – waarvan de bouw in juli is aangevat – is op 150 miljoen euro gebudgetteerd. Bronnen dichtbij het dossier spreken al van 190 miljoen, aldus de krant L’Echo, terwijl het in 2007 nog over 37 miljoen euro ging.’
Calatrava’s bouwwerken hebben een aantal zaken gemeen: de kosten lopen een pak hoger op dan oorspronkelijk gebudgetteerd (Calatrava zelf factureert 12% op het eindbestek), er zijn aanzienlijke vertragingen voor de oplevering ervan, het onderhoud is disproportioneel duur en rechtszaken zijn de regel, niet de uitzondering:De gemeente Haarlemmermeer (Amsterdam) daagde Calatrava vorige maand voor de rechter. De brug die hij er ontwierp kostte in plaats van maximaal 20 miljoen euro, uiteindelijk 50 miljoen euro. Dit komt ook door de onverwachte en langdurige reparaties die de brug nodig heeft gehad.De lokale gemeenteraad besliste tot dagvaardiging, nadat een Spaanse rechter in juni van dit jaar bepaalde dat de architect 3,4 miljoen euro schadevergoeding moest betalen wegens ontwerpfouten in de tribune van het Palacio de Congresos in het Spaanse Oviedo.Calatrava is ook in rechtszaken verwikkeld in Venetië, waar hij een brug bouwde, en het Spaanse Alava, waar hij een wijnmakerij ontwierp voor de familie Domecq.
In Italië wordt Calatrava zelfs door het Rekenhof aangeklaagd wegens het toebrengen van “schade” aan de openbare schatkist. De kosten voor het onderhoud aan de brug in Venetië zijn zo disproportioneel dat het Rekenhof spreekt van ‘een structurele en chronische disfunctie van de brug.’
Ook in Bilbao, waar hij een brug en een luchthaven ontwierp, regent het klachten. Opdat de Zubizuri-brug geen verlichtingspalen nodig zou hebben werd de brug met transparante tegels gebouwd en van onderuit verlicht. Die glazen tegels breken met de regelmaat van de klok (600 in 10 jaar, met een kostenpost van 300.000 euro voor de gemeente) en worden glad bij regenweer. Al meer dan 50 burgers rapporteerden fysieke letsels, been- en heupbreuken inbegrepen.
De luchthaven van Bilbao had op zijn beurt geen aankomsthal. Wie de bagagecontrole voorbij was, bevond zich plots op straat. Het luchthavenbeheer bouwde dan maar zelf een glazen beschutting om de passagiers voor guur weer te behoeden.’Het probleem is dat Calatrava boven de klant staat en naar niemand luistert,’ zegt Jesus Cañada Merin in de New York Times. Merin is voorzitter van de architectenvereniging van Bilbao.Calatrava zelf laat het niet aan zijn hart komen. In een interview met Architectural Record magazine vorig jaar verwees hij naar de steden Dallas en Dublin, waar hij keer op keer meer werk krijgt aangeboden. ‘Kijk naar Luik, waar ik een station bouwde en nu opnieuw werk krijg aangeboden van dezelfde klant,’ aldus de Spaanse sterarchitect. De heisa over zijn werk in Valencia deed de architect af als ‘politieke manoeuvres van communisten.’Toch dreigt alweer een nieuwe rechtszaak. Calatrava is verantwoordelijk voor de bouw van het PATH-station nabij Ground Zero in New York. Dat zou in 2015 open gaan, maar is nu al 6 jaar over tijd en gaat 4 miljard dollar kosten, eerder dan de gebudgetteerde 2 miljard. Critici van het project noemen dat bedrag ‘gewoonweg ongeloofwaardig’.