Wat als informateur Johan Vande Lanotte (sp.a) de PS en N-VA op één of andere manier rond één tafel krijgt? Dat is in elk geval voorlopig zijn opdracht. Lukt die, dan is de kans zeer groot dat hij een Bourgondische coalitie in de stijgers zet. Zowel bij sp.a als Open Vld zijn stemmen die voor zo’n scenario pleiten.

Misschien wel het meeste interessante partijbureau, op de maandag vlak na de verkiezingen, was dat van de sp.a. Want op de Grasmarkt kwamen de Vlaamse socialisten samen om de schade op te meten na een nederlaag.

Die zat wat vreemd in elkaar: de campagne was niet slecht geweest en zeker voorzitter John Crombez had de meubels gered, met een opvallend goede persoonlijke score. Met 6,9 procent haalde hij veruit de hoogste penetratiegraad van zijn partij, én meteen ook de beste persoonlijk score van West-Vlaanderen op de Kamerlijst van alle partijen. Conclusie: de voorzitter werd niet openlijk in vraag gesteld. De sollicitatie vanuit Leuven was vervolgens ook te zwak om de positie van de Oostendenaar te bedreigen: Mo Ridouani wordt voorlopig geen opvolger van Crombez.

Onrust bij de sp.a over Bourgondische coalitie

Neen, de interessante discussie ging over coalitievorming. Want intern kreeg Crombez een duidelijk signaal: “Geen Bourgondische avonturen”, zo gaven verschillende rode spelers inter mee. Bij sp.a leeft er toch wat onrust, na 2018 en de coalitie met de N-VA in Antwerpen. Een deel van de partij, waaronder Crombez, steunde dergelijke alliantie, een ander deel blijft het heel moeilijk hebben met een coalitie waar N-VA de plak in zwaait. Interne signalen, onder meer van Johan Vande Lanotte, die een opvallend interview gaf over N-VA en Theo Francken en eventuele samenwerking met hen, zetten de zaken op scherp. En in de campagne hadden net iets te veel militanten opmerkingen gekregen over zo’n mogelijke coalitie met N-VA, waarop sommigen intern Crombez wilden terugfluiten.

De wiskunde was echter het stevigste argument: N-VA, Open Vld en sp.a hebben op Vlaams niveau een te krappe meerderheid, zo was te horen die ochtend op het sp.a-partijbureau. Want zo’n Bourgondische coalitie heeft slechts twee zetels op overschot. Op de nacht van de verkiezingen leek dat eerst zelfs één zetel, maar de sp.a telt twaalf plus één zetel: ook de ene gekozene van lijst One van Pascal Smet in Brussel is uiteraard een zitje voor de Vlaamse socialisten.

Maar kijk: het opvallendste dat Tom Meeuws (sp.a), schepen in Antwerpen in coalitie met N-VA, gisteren in Terzake kwam vertellen, was dat voor hem zo’n Bourgondische coalitie wel degelijk mogelijk is. “Als we een akkoord kunnen sluiten dat zo goed en solide is als dat in Antwerpen, waarom zouden we het dan niet doen?”, stelde de immer flamboyante Meeuws. De partijtop blijft voorlopig bij de lijn van het partijbureau meteen na de verkiezingen en sust: “Twee zetels, da’s te krap.”

Vande Lanotte komt los van z’n partij

En toch. Wat veel waarnemers opmerken: als informateur is Vande Lanotte in elk geval al behoorlijk los gekomen van een deel van zijn partij. Het is ook duidelijk dat zijn goede banden met Bart De Wever (N-VA) nu kunnen renderen: de twee vertrouwen elkaar. Ze groeiden naar elkaar in 2010 bij communautaire onderhandelingen, en hielden contact. Dat maakt dat bij N-VA men absoluut voorstander was van een stevige rol voor de Oostendenaar, wat men ook op het Paleis zou laten hebben verstaan.

De grote vraag die Vande Lanotte moet oplossen: kan hij PS en N-VA door één deur krijgen? Communautair lijkt het water en vuur. Maar tegelijk is de PS wel de enige Franstalige partij die openlijk pleitte voor een nieuwe financieringswet, en ook de partij die altijd een regionalistische reflex heeft gehad. Als het communautaire model van de N-VA in stapjes wordt doorgevoerd, neemt de regionale macht van de PS ook weer wat toe.

Technisch gezien kan dat ook, zo beweren insiders: voor vele brokken van een nieuwe staatshervorming, onder meer stukken van een nieuwe financieringswet, is slechts een gewone meerderheid nodig, geen tweederde. Dus een solide coalitie federaal, met een gewone meerderheid, zou kunnen volstaan om de N-VA “een vette vis” te geven communautair.

“Met Ecolo? Een nachtmerrie”

En dan komt zo’n Bourgondische formule toch wel stevig in beeld. Want federaal volstaan de socialisten, liberalen en N-VA om een meerderheid in de Kamer te vormen. In Wallonië volstaat paars, PS en MR. En met het afhaken van de PTB kan er eigenlijk ook moeilijk nog veel anders: de PS kan nooit meer rond de MR.

De Franstalige liberalen zijn zo’n scenario niet ongenegen: een Bourgondische coalitie, met N-VA dan federaal, is in elk geval rechtser dan een ‘paars-groen aangevuld met CD&V’-verhaal. Dat laatste is het enige werkbare alternatief, moest Bourgondisch mislukken. Want op Ecolo zit de MR eigenlijk niet te wachten: dat is mogelijk linkser dan de PS.

Zeker bij de Vlaamse liberalen is dat ook de analyse: honderd keer liever een coalitie mét de N-VA, waarin Open Vld in het midden van het bed ligt, in plaats van helemaal rechts in een linkse coalitie met PS én Ecolo. Bovendien zien de liberalen dat ook graag op Vlaams niveau gebeuren: dan zijn ze niet de junior partner, maar de tweede partij, voor de kleinere sp.a. Plus: een oude rekening met CD&V wordt dan vereffend. “Met Ecolo? Dat is voor ons een nachtmerrie”, zo is bij een topper te horen.

Ook sociaaleconomisch een deal vinden

Alleen, daarvoor moeten N-VA en PS elkaar niet alleen communautair maar ook sociaaleconomisch vinden. Dat wordt aartsmoeilijk. Twee rode lijnen voor de N-VA maar ook Open Vld zijn bijvoorbeeld een begroting in evenwicht én geen nieuwe belastingen. Maar die gaan al lijnrecht in tegen wat de PS wil. Dat wordt dus water en vuur verzoenen. Ironisch genoeg is een nieuwe financieringswet daarbij mogelijk zelfs een oplossing, eerder dan een probleem.

Hoe dan ook blijft één vaststelling overeind: zowel Bart De Wever (N-VA) als Elio Di Rupo (PS) geven het voorlopig alle kansen. Beiden winnen tijd, en wachten met op regionaal niveau beslissingen nemen over coalities. Zo blijven alle opties open en kan Vande Lanotte zijn ding doen. Al zijn insiders niet echt optimistisch over z’n kansen. “10 procent, dat moet het ongeveer zijn”, zo is te horen.