Een zwarte markt en illegale geldstromen zijn een onuitwisbaar deel van de menselijke maatschappij. Maar hoe groot is de parallele schaduweconomie?
Wie economie zegt, denkt aan strak gecontroleerde geldstromen, aan goederen en diensten die aan strenge productnormen moeten voldoen, en aan boekhoudingen waarin alles netjes geregistreerd staat. Maar zowel wat boven de toonbank verkocht wordt als wat eronder geslijt wordt behoort tot de economie.
Er bestaan echter verschillende soorten economieën. De reguliere economie is de handel in legale goederen en diensten die we allen elke dag tegenkomen. De informele economie, ook wel schaduweconomie genoemd, handelt ook in gewone goederen en diensten, maar de productie gebeurt clandestien. Dan gaat het vooral om transacties op de zwarte markt en zwartwerk.
Misgelopen belastingen
Volgens Friedrich Schneider, professor aan de Linz Universiteit van Oostenrijk loopt de Europese Unie jaarlijks maar liefst 454 miljard euro aan belastingen mis door de informele economie.
De verliezen variëren van 4,5 procent van de totale belastingsinkomsten in Oostenrijk tot 18,8 procent in Bulgarije.
Schneider bestudeert de zwarte economie in Europa al sinds 2003 aan de hand van onder meer de resultaten van enquêtes en contrasten tussen economische data. Bijvoorbeeld het verschil tussen wat gezinnen verdienen en wat ze sparen of uitgeven. Ook de hoeveelheid geld die in een economie circuleert en data over elektriciteitsverbruik gebruikt hij als indicaties.
Ongeveer een derde van de misgelopen belastingeninkomsten is te wijten aan ondernemingen die met cash werken en minder winst aangeven dan ze werkelijk maken. Zwartwerk, voornamelijk in de horeca, de schoonmaakindustrie en de bouwsector, is goed voor de rest.
In ontwikkelingslanden is de schaduweconomie vaak groter dan de reguliere economie, volgens de OESO. De landbouw niet mee gerekend, zou die er zelfs goed zijn voor de meeste banen.
Hoe zit het bij ons?
Volgens een recente studie van het IMF, gebaseerd op het werk van Schneider, bedroeg het aandeel van de informele economie in België zo’n 15 procent in 2018. Dat is bijna het dubbele van de acht procent die voor Nederland berekend werd. De Belgische schaduweconomie verloor de afgelopen jaren aan belang – het systeem van de dienstencheques zorgde voor minder zwartwerk bij poetsdiensten – maar het blijft een stuk prominenter dan die in de buurlanden.
Volgens professor Schneider is de informele economie eigen aan de mensheid: ‘Met doordacht beleid zou men misschien 20 tot 30 procent van de schadoweconomie kunnen opkuisen, maar nooit meer dan dat.’
En dan is er nog de criminele economie. In de schaduweconomie is de productie en de arbeidsregeling strikt genomen niet wettelijk, maar de goederen en diensten die geproduceerd worden zijn meestal wel legaal.
Criminele economie
De criminele economie produceert goederen en diensten die illegaal zijn, denk aan namaaksigaretten en gedwongen prostitutie. Dat is uiteraard een gesloten circuit, maar we kunnen wel een idee krijgen van de grootte van de criminele transacties in Europa, door te kijken naar de misdaadcijfers van Eurojust. Dat in Den Haag gevestigde Europese agentschap verzorgt de samenwerking tussen politiediensten van tientallen Europese landen.
Met de hulp van Eurojust stopten landen vorig jaar illegale drugshandel ter waarde van 2,8 miljard euro. Er werd voor 2 miljard aan criminele deviezen bevroren.
Het volume drugs dat door Eurojust-diensten in beslag genomen werd vorig jaar bedroeg:
- 788 133 kilo synthetische drugs. Dat is vergelijkbaar met het grootste containerschip ter wereld, volledig volgepropt.
- 28 585 kilo cocaïne
- 9 224 kilo heroïne
- 41 283 kilo cannabis.