Een hoogmis van crisismanagement in de Wetstraat: woensdag komen de verschillende regeringen van het land samen, op het Overlegcomité, speciaal georganiseerd over energieprijzen. Het was Conner Rousseau (Vooruit) die het gaspedaal induwde, nadat premier De Croo (Open Vld) wel sprak over “tien lastige winters”, maar zelf niet meteen met oplossingen kwam. Maar de eerste minister zag meteen een kans, om de verantwoordelijkheid te collectiviseren, en ook de deelstaten, met N-VA en PS prominent aan de leiding daar, mee in het sop te trekken. Alleen, op die manier komt de achilleshiel van het federale energiebeleid ook op tafel: de kernuitstap. N-VA zal niet nalaten daar keihard op te hameren, zeker niet nu ook Open Vld en cd&v de verlenging van Doel 3 en Tihange 2 op tafel legden. Voor Groen en Ecolo lastige dossiers: minister Tinne Van der Straeten (Groen) ging in het offensief door een Europees en zelfs Belgische prijzenplafond op tafel te gooien. Dat laatste lijkt een complete utopie.

In het nieuws: Energie, energie, energie.

De details: Moeten Doel 3 en Tihange 2, door Groen de ‘scheurtjescentrales’ gedoopt, nu open blijven of niet?

• Vandaag bespreekt Alexander De Croo met de Noorse regering de gasbevoorrading. De premier zit met onder meer Elon Musk op een internationale energietop in Noorwegen, dat als olie- en gasland recordwinsten bijeen rijft ‘dankzij’ de Russisch-Oekraïense oorlog. Dat de Noren daarbij vooral naar het eigenbelang kijken, blijkt uit het nieuwste incident: ze willen hun elektriciteitsexport naar buurlanden Finland, Zweden en Denemarken verminderen, tot woede van die landen. Van solidariteit is weinig sprake.
• Echt cruciaal zijn die gesprekken niet. België zit in een veel minder afhankelijke rol: de Noren bevoorraden via Zeebrugge veel meer dan België alleen, aanvoer genoeg dus voor ons. En de Noren zijn geen lid van de EU, terwijl de echte discussie daar wordt gevoerd, over de energieaanpak.
• Alles draait daarbij rond het ingrijpen in de vrijgemaakte Europese energiemarkt, iets wat de liberale Belgische premier al sinds maart op de Europese agenda probeert te krijgen. Maar tot nu toe krijgen hij en zijn minister van Energie Van der Straeten weinig gehoor. Italië leek de enige echte bondgenoot, terwijl de Duitsers, Denen en Nederlanders huiverachtig staan tegenover fors ingrijpen in de markt. En ook de Europese Commissie was niet overtuigd.
• Twee landen, Spanje en Portugal, die relatief weinig verbonden zijn met de andere Europese energienetwerken, kregen wél een uitzondering van de Europese Commissie, en mochten hun eigen prijzenplafond invoeren.
• Het gevolg is spectaculair: de Spanjaarden betalen immers nu ongeveer 180 euro per megawattuur, in België zitten we al aan zo’n 400 euro per megawattuur. Een waanzinnige prijs nog steeds, want het is meer dan twintig keer van wat een paar jaar geleden een ‘normale prijs’ was.
• De keerzijde van die medaille: Spanje en Portugal passen de verschillen in de marktprijzen bij, voor de energieproducenten. Zo worden (fossiele) brandstoffen weer fors gesubsidieerd. En nog perverser: de Iberische landen zijn plots energie-exporteur geworden: Frankrijk, dat normaal stroom uitvoert, voert door de lage Spaanse prijs nu stroom in. De Spaanse belastingbetaler subsidieert dus Frans stroomgebruik.
• Toch is het Spaans-Portugese beleid voor De Croo en Van der Straeten het voorbeeld. Zij praatten vorige week met de Europese Commissie, en hopen via Tsjechië, nu Europees voorzitter, het dossier snel te kunnen agenderen. Helemaal gek is de redenering uiteraard niet: de Europese prijzen zijn een veelvoud van die in de VS of Azië, maar de vraag is of marktingrijpen, met mogelijks forse subsidiëringen, dan de oplossing zijn. Experten zijn zeer verdeeld, en waarschuwen voor te drieste oplossingen. De Europese Commissie aarzelt.
• Vooral de suggestie van het federale kabinet dat, als de EU niets zou doen, België dan zélf het prijzenplafond zou invoeren, lijkt daarbij onrealistisch: de Belgische energiemarkt is veel meer dan de Iberische verbonden met de rest van Europa. Dan zou België plots de energieconsumptie in de buurlanden gaan subsidiëren.
• Maar tegelijk zat er een flinke scheut populisme in de discussie: meteen rekende het kabinet Van der Straeten voor wat zo’n prijzenplafond zou opleveren. Die 770 euro per jaar aan ‘winst’ is meteen voorpaginanieuws voor de populaire kranten vanmorgen. Dat dergelijk bedrag echt rekenen is met een héél ruime foutenmarge, in politiek fictieland, doet er weinig toe blijkbaar.
• Ook De Croo zet er voorlopig volop op in op die plafonds, als ultieme reddingsboei. “We kunnen het niet blijven oplossen met energiecheques en het verlagen van de belastingen. We moeten het op Europees niveau aanpakken, dat is veruit de beste optie, maar als dat niet kan, moeten we naar andere opties kijken”, zo stelde hij dit weekend. Maar de kans dat er een Belgisch plafond komt, als Europa niets doet, lijkt tegelijk politiek en vooral praktisch erg klein.
• De PS wees al vorige week op de adder onder het gras: de subsidiëring van energie op die manier is een erg bot middel, want niet gericht op de zwaksten, en zelfs niet op België alleen. Het lijkt weinig waarschijnlijk dat zij miljarden willen vrijmaken voor zo’n aanpak, terwijl hun eigen eisenlijstje onaangeroerd blijft.
• Overigens beseft men bij Open Vld ook dat het complexe materie is. Vanmorgen stelde Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert nog dat “een prijzenplafond voor alleen België nooit gaat werken”. “Maar eventueel met een groep Europese landen, die wil”, zo stelde hij. En hij wees er ook op “dat je het kan doen, maar dan is het de belastingbetaler die moet bijbetalen“.

De essentie: De mantra van ‘prijzenplafonds’ zal moeten plaats maken voor een veel lastigere discussie voor Vivaldi, namelijk kernenergie.

• Dat Van der Straeten zo fors doorging op de reddingsboei van een prijzenplafond, kon niet verhinderen dat ze ondertussen wel ook uitgebreid moest antwoorden op vragen over telkens hetzelfde: kernenergie.
• Groen vervelde dit weekend tot… Groen, op hun ‘refresh’-weekend. Maar daarbij wijzigde ze wel hun baseline, (“meer dan groen”) en ook hun logo, dat plots ook wat paars, oranje, en blauw kleurde, een beetje zoals Vivaldi. In begeleidende interviews gaf het voorzittersduo aan “nog altijd niet wild enthousiast te zijn over kernenergie“, maar “we hebben het nu wel nodig”.
• Die groene bocht is de zoveelste in wat binnen Vivaldi een enorme lijdensweg is gebleken voor Ecolo en Groen, en een splijtzwam voor heel het kabinet. Want in 2020 onderhandelden Jean-Marc Nollet (Ecolo) en Meyrem Almaci (Groen) de federale regering met de overtuiging dat de kerncentrales nu eindelijk dicht zouden gaan, een eindpunt na twintig jaar groene worsteling.
• Alleen: de N-VA, die aan tafel al langer hadden gemerkt in 2020 dat de andere partijen veel minder warm liepen voor een kernuitstap, duwde van bij de start keihard op het dossier. Dat CO2-uitstotende gascentrales in de plaats zouden komen, was het perfecte argument voor de oppositie tegen Vivaldi. Niet toevallig gooide Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) de vergunningen voor nieuwe gascentrales in de prullenmand.
• Kwam daarbij dat de MR van Georges-Louis Bouchez zich helemaal niet aan het impliciete akkoord van Vivaldi in 2020 hield, en ging beuken op de kernuitstap. Tot eind 2021 hielden de Franstalige liberalen keihard het been stijf over de sluitingsvoorwaarden, waarbij Van der Straeten steeds verder in het defensief gedreven werd door MR-vicepremier Sophie Wilmès, in stilte geholpen door onder meer cd&v.
• Dat Open Vld daarbij aan de andere kant stond in het dossier, met De Croo die als vicepremier de sluiting in de Zweedse regering nog verdedigde, en voorzitter Egbert Lachaert (Open Vld) sprak over “een lijk dat niet meer te reanimeren was”, maakte het nog een tikje dramatischer. Want plots was er de Russische invasie, een energiecrisis als gevolg, en bleven Doel 4 en Tihange 3 toch open.
• Maar voor Bouchez houdt het niet op. Hij kondigde al aan, na de zomer, dat hij verder wil gaan: ook de andere kerncentrales moeten open blijven, zo duwde hij al op de zere plek. En kijk: met de sluiting van Doel 3 en Tihange 2 nu nakend, laait het debat helemaal op.
• Het personeel van de kerncentrales kwam immers in opstand tegen de eigen werkgever Engie (die in haar globale strategie helemaal geen kernenergie meer wil in de portefeuille), en gooide met een open brief aan Belga het debat open: “Niemand lijkt te beseffen dat we met de aanstaande sluiting van Doel 3 en Tihange 2 twee gigawatt aan CO2-arme elektriciteit liquideren. Een onbegrijpelijk scenario middenin een oorlogssituatie en energiebevoorradings- en financiële crisis.”
• Daarop verklaarde eerst Lachaert “dat de regering daar alle opties moet openhouden, en geen ontmantelingswerken mag toestaan voor die centrales”, waarna ook cd&v openlijk in een tweet liet weten “dat alle pistes moeten onderzocht worden. Punt”, waarbij voorzitter Sammy Mahdi (cd&v) zijn kenmerkende “punt” alweer van stal haalde, alsof zo de discussie daarmee dan ook gesloten was.
• Dat is ze allerminst. Want Van der Straeten zat dan wel in het defensief, ze beet van zich af: ze wimpelde het idee af om op die twee centrales nog in te zetten en bleef voor de VRT-camera’s praten over de “scheurtjescentrales”, een term die Groen handig op de twee reactoren kleefde, toen daar veiligheidsvragen over opdoken.
• Daarop reageerde de MR, met oud-minister van Energie Marie-Christine Marghem als stormram: “Ze liegt zonder ophouden. Er zijn helemaal geen scheurtjes. Ze stelt dat het FANC de levensduur tot 40 jaar heeft beperkt, maar dat klopt niet.”
• Feit is dat Vivaldi wel degelijk gevraagd heeft aan Engie, de uitbater van de kerncentrales, om minstens Tihange 3 deze winter ook te laten verder draaien. Maar de Fransen hebben geen enkele moeite gedaan om op die vraag in te gaan; de centrale lijkt niet klaar. In die zin heeft Engie al voor Vivaldi beslist. Maar het dossier blijft politiek wel verder etteren.

En nu? Het Overlegcomité zal dus moeilijk kernenergie kunnen vermijden als topic.

• Bij de N-VA konden ze afgelopen weekend wat geamuseerd toekijken, hoe Vivaldi zelf de hele discussie over kernenergie verder opengooide. Aan Franstalige kant is er de MR als bijna-lobbyist, aan Vlaamse kant vooral bochtenwerk van Open Vld en in minder mate cd&v. Maar met genoegen stellen Bart De Wever (N-VA) en co nu vast dat er alvast een wisselmeerderheid is in de Kamer om veel meer kerncentrales open te houden, én de wet op de kernuitstap terug te draaien.
• Dat De Croo dus het Overlegcomité samenriep, boezemt de N-VA niet bepaald veel angst in. “Het collectiviseren van de crisis is een beproefde techniek van hem, dat heeft de premier duidelijk wel geleerd uit de Covidcrisis. Maar dit is toch wel een binnenkopper. Want voor je begint over koud douchen of zwembaden minder verwarmen, kunnen we misschien gewoon die kernuitstap eens terugdraaien?”, klinkt het nu al op het N-VA-hoofdkwartier.
• Zo dreigen Groen en Ecolo nog verder te moeten gaan afwijken van hun initiële lijn, om eindelijk de kernuitstap te kunnen verwezenlijken: via het Overlegcomité zal het nucleaire dossier in elk geval verder binnensijpelen. Binnen Vivaldi zelf zijn er alvast ideeën. “Waarom zouden we niet, als Engie toch die centrales kwijt wil, en wij met een enorme crisis zitten, uiteindelijk alles in handen nemen? Is dat zo gek?”, zo opperde men al eerder deze zomer aan de Guldenvlieslaan, het MR-hoofdkwartier.

Ook opgemerkt: Vooruit-voorzitter Conner Rousseau forceerde de boel, om ook Vlaams wat druk te zetten.

• Afgelopen week verraste premier De Croo vriend en vijand, door het plots over “tien moeilijke winters” te hebben, alsof de zeven magere jaren zijn begonnen. Dat hij tegelijk daarbij geen concrete oplossingen aanreikte, en ook binnen de federale regering er voorlopig niets ligt, irriteerde de rode voorzitters aan de Keizerlaan, bij PS en Vooruit.
• Meteen legde de jonge Rousseau met een klap de agenda op tafel, door zaterdag voor het bijeenroepen van dat Overlegcomité te pleiten. “Wel opvallend, hoe snel de premier plots die oproep volgde“, zo merkte men droogjes op. “Nu ja, dan kan de Vlaamse regering ook uit haar pijp komen nu”, zo was ook het commentaar bij een socialistische topper.
• Want Vooruit zit natuurlijk Vlaams in oppositie, en daar leeft het gevoel dat de Vlaamse regering veel te laks blijft. Los van (federale) subsidies, moet er Vlaams misschien ook wel aan de vraagkant gesleuteld worden, door voor energiebesparing te pleiten.
• In dat opzicht circuleren in de Wetstraat de Duitse maatregelen als voorbeeld, die vanaf september ingaan:
  • Onder meer publieke gebouwen worden maar tot 19 graden verwarmd, met de gemeenschappelijke ruimtes zelfs niet meer.
  • Private zwembaden mogen geen energie meer van het net halen om te verwarmen.
  • Winkels mogen hun deuren niet meer permanent open houden.
  • Geen verlichting meer voor monumenten en publieke gebouwen.
  • Geen verlichting meer in vitrines en op reclameborden na 22 uur.
• Tegelijk lanceerde cd&v vanuit haar Kamerfractie én Vlaamse fractie ook nieuwe voorstellen: zo willen ze gezinnen die nu van een sociaal tarief genieten (1 op 5 gezinnen ondertussen) dat tarief laten inruilen voor het gratis plaatsen van zonnepanelen. Daarvoor zouden het Vlaamse en federale niveau wel moeten samenwerken: het sociaal tarief zit federaal, de zonnepanelen Vlaams. “Dat is een veel duurzamere oplossing dan energieverbruik subsidiëren”, zo stelt Kamerlid Leen Dierick in een persbericht.

Tenslotte: Dezelfde oude discussies doken dit weekend alweer op, voor Vivaldi.

• Tegelijk met het crisissfeertje in de Wetstraat, en de aankondiging van een Overlegcomité woensdag, kwamen zowat alle Vivaldi-partijen met hun stokpaardjes terug op het toneel.
• Meest opvallende: Vincent Van Peteghem (cd&v), die als minister van Financiën zijn fiscale hervormingsplannen voor de zomer op tafel legde, en die nu al afstoft. “Als we echt netto iets willen doen voor de mensen, is dit de beste manier”, zo bezwoer hij. Ook de socialisten dringen aan op zo’n fiscale hervorming, maar dan vooral om hun sociale plannen te financieren.
• Maar evengoed was er Ecolo, dat in Franstalig België dit weekend een offensief in de media voerde. Het sociaal tarief moet voor hen nog veel verder uitgebreid worden. En daarvoor moet er een forse taks op de overwinsten van de energiesector komen, zo stelden Nollet en Rajae Maouane (Ecolo) dit weekend.
• Niets nieuws dus, maar die overwinstbelasting levert wél spanning op binnen het kabinet: wie moet het dossier nu concreet trekken? Van Peteghem kaatste de bal handig terug naar de groenen: “Er is vandaag al een overwinstbelasting, de repartitiebijdrage van Engie, die betalen meer dan 1 miljard euro nu door hun superwinsten. Die bijdrage kan je verhogen en uitbreiden naar andere sectoren, maar dat is het werk van de minister van energie”; zo stelde hij fijntjes.
• Verder blijft de PS hameren op het dossier rond koopkracht, én de nettolonen. “Die laten stijgen is de beste manier om de gezinnen te bewapenen tegen de energiecrisis”, zo is te horen.
• De vakbonden zijn alvast klaar: op 21 september is er een eerste actiedag gepland, met een bijeenkomst op de Munt in Brussel. In november volgt dan een grote betoging, voor meer nettoloon.
• Het blijft maar zeer de vraag of die kakafonie van Vivaldi-eisen op het Overlegcomité belandt woensdag. Maar door zo’n momentum te creëren, zoals in de hoogdagen van de coronacrisis, is het verwachtingspatroon alvast flink aangescherpt: de Dorpsstraat verwacht nu actie van de Wetstraat.

Genoteerd: Diezelfde Wetstraat was weer massaal in Spa, voor een wedstrijdje Formule 1 in de VIP-sectie van het event.

• Crisis? Niets crisis, dit weekend in Spa-Francorchamps, waar meer dan 300.000 mensen samentroepten om de helden van de autosport te gaan bekijken, terwijl die door de Eau Rouge, de Raidaillon of de Blanchimont scheurden.
• Zoveel volk en glamour & glitz? Dan kan de Belgische politiek onmogelijk achterblijven, zo luidt de ongeschreven regel in de Wetstaat. Bovendien: de overheid is, via het Waals Gewest, de organisator én grote geldschieter van het hele evenement. Met de Nationale Loterij als sponsor, met ex-politicus Melchior Wathelet (Les Engagés) als voorzitter van de uitbater van het circuit ook, stromen de uitnodigingen voor het VIP-sectie richting politici binnen.
• Gespot dus: premier Alexander De Croo (Open Vld) met z’n gezin in de paddock, bij constructeur Mercedes, maar evengoed de onvermijdelijke Georges-Louis Bouchez (MR), een racefanaat, en oud-premier Charles Michel (MR), die even op de foto ging met de eveneens aanwezige Rode Duivel Kevin De Bruyne. Zo werd het een wel erg ‘blauw feestje’, want Waals minister Willy Borsus (MR) reikte na de race de prijs uit aan winnaar Max Verstappen.
• Overigens kon men feest vieren in Spa: het circuit dreigde geschrapt te worden van de kalender. Maar Wathelet begon aan een onwaarschijnlijk lobby-offensief, bij de F1-bazen, die hun oog hebben laten vallen op meer lucratieve races in Azië en de VS. Dat lukte, partieel toch: voor 2023 blijft de race gepland. Nog één jaar VIP-tickets gegarandeerd dus, voor de politici. Maar daarna wordt het opnieuw moeilijk, tenzij men ongetwijfeld opnieuw miljoenen belastinggeld pompt in de organisatie. 

Fake news: Neen, er zijn geen 50.000 privévluchten in België.

• Oeps, pijnlijk: de RTBF deed een factcheck op uitspraken van de Ecolo-vicepremier Georges Gilkinet. De ecologisten lanceerden afgelopen zomer een nieuw voorstel voor een extra belasting op privé-jets. Die maken dat de ecologische voetafdruk van de erg vermogenden bijzonder zwaar is, en dus willen Ecolo en Groen dat extra belasten, een discussie die ongetwijfeld nog terugkomt in het najaar. Vraag daarbij is of er veel is om te gaan belasten.
• Daarbij schermde Gilkinet ook met cijfers: hij stelde dat er in de vijf eerste maanden van dit jaar liefst 50.000 privévluchten waren vanuit de zes Belgische luchthavens. Dat zou een forse stijging zijn, want in heel 2021 samen vonden evenveel vluchten plaats. Toen waren er nog scherpe coronamaatregelen.
• Maar de RTBF ging de cijfers na, en die blijken helemaal niet te kloppen. Om te beginnen is er een pijnlijke rekenfout: Gilkinet telt het aantal vertrek én landingsbewegingen, het dubbele dus van het aantal vluchten. Bovendien rekent hij ook sportvliegtuigjes, professionele vluchten en medische vluchten mee met dat cijfer van ‘privéjets’. Conclusie van de openbare omroep: “Neen, fake news.”

Opvallend: De onderwijskoepels sturen nu zelf aan op een ‘soort onderwijspact’.

• Ben Weyts (N-VA) houdt als minister van Onderwijs deze week op woensdag, één dag voor het nieuwe schooljaar, een persmomentje in een internaat in Dendermonde: “Na een rondleiding zal de minister de internen een kamer toewijzen en zal hij de kamers mee helpen inrichten, zodat de leerlingen helemaal klaar zijn om de volgende ochtend aan het nieuwe schooljaar te beginnen”.
• Vraag is of Weyts zo makkelijk het nieuwe schooljaar zal starten, want de discussie over het lerarentekort laait elke dag op, in de media. Daarbij een opvallend pleidooi van zijn coalitiepartner Open Vld, die vorige week een “nieuw schoolpact” bepleitten, voor heel de onderwijssector.
• Dat is niet evident voor de Vlaamse regering, die op gespannen voet leeft met de Katholieke zuil, die het decreet op de eindtermen liet vernietigen door het Grondwettelijk Hof, nadat ze er eerst zelf wel mee ingestemd hadden. Van pacificatie is dus op dit moment niet veel sprake.
• Maar kijk: in een dubbelgesprek tussen de baas van het Gemeenschapsonderwijs, Koen Pelleriaux, en die van de Katholieke zuil, Lieven Boeve, komt het idee terug opsteken. Beiden vinden het “onbegrijpelijk dat lerarentekort niet hoger op politieke agenda staat”.
• “Er moet dringend een politieke context gecreëerd worden waarin alles ter ­sprake kan komen”, zo stelt Pelleriaux. En Boeve spreekt van “het onderwijs grondig herdenken en niet bij punten en komma’s blijven”. “Ik pleit voor een soort onderwijspact, waarin een aantal zaken herbekeken worden.” Afwachten of Weyts daarop in wil gaan: niets doen wordt alvast communicatief niet evident.  

Tenslotte (1): Zijn garnalen nu vissen?

• Belangrijk nieuws vanuit de kust: “De vis van het jaar” is zowaar de grijze garnaal geworden. Altijd een belangrijk moment voor de visserij, waar cd&v-minister Hilde Crevits mee bevoegd voor is. Zij erkent meteen het ‘probleem’: “Het is dit jaar geen vis maar een schaaldier”, zo stelt ze.
• “De gelukkige is deze keer de grijze garnaal, ook wel gekend als de ‘crevette’”. Een knipoogje naar haar eigen naam: als beginnend Parlementslid stelde ze zichzelf op een perslunch ooit voor als het gerecht tomaat-garnaal, maar dan een ‘tomate-Crevits’.

Tenslotte (2): Er zijn gewone stervelingen, én er zijn strafpleiters.

• U en ik kunnen, indien we met Justitie een geschil hebben, dat voor de rechtbank proberen uitvechten. Maar voor strafpleiters, en in het bijzonder Walter Van Steenbrugge, gelden blijkbaar bijzondere regels.
• De advocaat roept in een dossier zowaar de minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) te hulp. Hij heeft de minister een brief geschreven, zo laat Van Steenbrugge aan Belga weten. De minister moet volgens de strafpleiter zowaar een onderzoek instellen naar het parket in Brugge. Die wilde Van Steenbrugge als “lid van de criminele organisatie” voor de correctionele rechtbank brengen, maar de raadkamer ging daar niet op in, en stelde hem buiten vervolging.
• “Ik heb hem aangeschreven in zijn hoedanigheid van verantwoordelijke voor het vervolgingsbeleid en als tuchtoverste van de leden van de ambtenaren van het Openbaar Ministerie die op een schadeberokkende wijze de vervolging tegen mij, boven het hoofd van de onderzoeksrechter, hebben opgestart”, zo verwoordt hij het helder als een advocaat. En kijk: Van Steenbrugge eist meteen ook “een persoonlijk onderhoud met de minister”. We houden u op de hoogte hoe het afloopt.