Terwijl alle aandacht gevestigd is op Oekraïne, is Rusland ook aan de achterkant van de planeet oorlog aan het zoeken. De onderhandelingen tussen Rusland en Japan over wie nu de echte eigenaar van de Zuidelijke Koerillen is, werden afgebroken. Daarmee verklaart Japan de eilandengroep “een deel van Japan, maar bezet door de Russische Federatie”.
De Koerillen zijn een eilandengroep die zich uitstrekt over 1.300 kilometer, tussen het Japanse eiland Hokkaido in het zuiden en het Russisch schiereiland Kamtsjatka. 52 eilanden (en ontelbaar veel mini-eilandjes) zijn in handen van Rusland, de zuidelijkste vier horen bij Japan.
Tweede Wereldoorlog
Althans, officieel dan toch. In de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog veroverde de Sovjet-Unie die vier (Itoeroep, Koenasjir, Shikotan en Habomai) op de Japanners. Toen in 1951 het Vredesverdrag van San Francisco werd getekend, dat de vrede tussen Japan en de geallieerden vastlegde, werd daarin geschreven dat “Japan alle territoriale rechten op de Koerillen moest opgeven”. Anderzijds werd niet geschreven dat de Sovjet-Unie nu eigenaar zou worden, waardoor het geschil over de vier eilanden dus nog niet voorbij was.
Alsof dit nog niet moeilijk genoeg was, hadden beide landen ook een andere visie op welke eilanden nu wel of niet bij de Koerillen hoorden. Volgens Japan behoorden die vier er niet toe, waardoor ze niet onder het vredesverdrag vielen. Komt daar nog bovenop dat de Sovjet-Unie het verdrag van 1951 nooit ondertekende. Tot afgelopen week onderhandelden beide partijen (de Sovjet-Unie werd ondertussen de Russische Federatie) over wie nu de rechtmatige eigenaar was van de eilandjes, die samen zo’n 5.000 vierkante kilometer groot zijn, iets groter dan Kaapverdië.
Tanks en raketten
In de loop der jaren begon Rusland de eilanden ook te bewapenen. In 2011 kondigde de toenmalige Russische president Dmitri Medvedev (Vladimir Poetin was toen premier) aan luchtafweergeschut en andere wapens op de eilanden te plaatsen, “om de veiligheid van het land te vrijwaren als onderdeel van Rusland”. De 18e machinegeweerdivisie, die sinds 1978 op Itoeroep gestationeerd is, kreeg K-300P luchtafweergeschut, raketsystemen om schepen af te knallen en enkele bewapende drones. De afgelopen maanden werden zelfs enkele T-80 tanks naar het eiland verscheept.
Ook de wateren rond de eilandengroep wordt door Rusland nauw in de gaten gehouden. President Medvedev bestelde vier Mistral-schepen (200 meter lange landingsschepen) bij Frankrijk, maar door de Oekraïnecrisis die in 2014 uitbrak werd de deal geannuleerd. Frankrijk hield zelf twee schepen, de andere twee werden verkocht aan Egypte.
Naast de Mistrals moest ook de Pacifische vloot, met uitvalsbasis in Vladivostok, instaan voor de verdediging van de Koerillen. Dat deel van de Russische marine bestaat uit maar liefst 46 gevechtsschepen, aangevuld met onderzeeërs. De kruiser Varyag, die fungeert als commandoschip, werd in februari gespot in de Middellandse Zee.
Nu lijkt de situatie echter helemaal naar de vaantjes. Beide partijen stopten op 21 maart met praten over het dispuut, vier dagen later startte Rusland doodleuk een militaire oefening op de eilandengroep, met zo’n 3.000 soldaten en honderden voertuigen.
Waarom willen beide landen zo graag die vier eilanden behouden?
De vraag kan uiteraard gesteld worden waarom de twee grootmachten nu al 77 jaar lang ruziën om vier kleine eilandjes: alle Koerillen samen tellen zo’n 20.000 inwoners en 100 vulkanen, dus echt belangrijk lijkt dat niet. Wat er zich in de grond en op het water bevindt is des te interessanter.
De vulkaanachtige bodem is namelijk rijk aan mineralen en grondstoffen, zoals renium. Dat metaal wordt gebruik bij het fabriceren van vliegtuigmotoren (zo’n 70 procent van alle renium-productie wordt voor de luchtvaart ingezet). Rusland heeft eigen grondstoffen, met het Oekraïneconflict in het achterhoofd, bijzonder hard nodig om gevechtsvliegtuigen te bouwen.
Daarnaast kennen de eilanden ook een belangrijk strategisch belang. De straat tussen de eilanden Itoeroep en Koenasjir, is namelijk de enige zeestraat die doorheen het jaar ijsvrij blijft. Alle andere zeestraten tussen de Koerillen-eilanden vriezen dicht, en de Straat van Korea wordt langs beide kanten ingesloten door Westerse partners, Zuid-Korea en Japan. Daarom is het voor de Pacifische vloot uit Vladivostok (op de kaart links boven Japan) van belang dat die zeestraat tussen Itoeroep en Koenasjir in Russische handen blijft.
De situatie lijkt de relaties tussen Rusland en Japan, en bij uitbreiding het Westen, niet te verbeteren, integendeel zelfs. De Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergej Lavrov, gaf al aan dat Japan nu aan zet is, waarbij de enige optie lijkt de eilanden Itoeroep en Koenasjir op te geven. De eilandstaat mag wel op een toegift van Rusland rekenen: het krijgt Habomai en Shikotan cadeau, die in totaal maar 7 procent van het betwiste gebied omvatten. De kans dat Rusland de twee grootste eilanden opgeeft, lijkt echter bijzonder klein.
(lp)