Alle dossiers voor de opvolgers van de F-16’s moeten vandaag binnen zijn. De Amerikanen met de F-35 en de Europeanen met de Eurofighter zijn de twee deelnemers die nog overblijven, met daarnaast nog de Fransen ‘buiten competitie’. Die kandidatuur wordt waarschijnlijk ook bekeken, want niemand wil Emmanuel Macron voor het hoofd stoten. Maar het is uiteindelijk Defensie die beslist en dus lijkt de F-35 maakt veruit het meeste kans te maken.

3,6 miljard euro, dat is belachelijk grote bedrag om nieuwe gevechtsvliegtuigen te kopen. Daarbij komt er de komende veertig jaar nog 10,9 miljard euro door onderhoud en gebruikskosten. De eindrekening komt dan op zo’n 15 miljard euro, er gaat dus veel belastinggeld naar militaire technologie, maar net zoals de toekomst aan de zelfrijdende auto’s is, lijken drones in de toekomst veel goedkoper en beter dan bemande vluchten om militaire gevechten te houden.

Vandaag ronden de regering Michel en minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) het aankoopdossier af, dus alle offertes moeten binnen zijn. Het gaat om 34 vliegtuigen en tegen het midden van 2018 zal de regering samen met de militairen een beslissing maken. Oorspronkelijk waren er vijf ‘bieders’ bij de offerte, vijf producenten die mochten meedoen met ‘hun’ toestel. De Franse Dassault (Rafale F3R) en het Zweedse Saab (JAS 39 Gripen) waren technisch wel veel minder straf dan de andere drie, de Amerikanen van Boeing (F-18 Super Hornet) en Lockheed Martin (F-35 Lightning II) en het Britse BAE Systems (Eurofighter Typhoon).

Fransen wringen zich er ook tussen

De Gripen en de Super Hornet hebben ondertussen al definitief afgehaakt en zullen dus niets indienen. Officieel zullen de Fransen ook niet meedoen, maar ze dienen buiten de procedure wel een kandidatuur in voor de Rafale. De Fransen vinden namelijk dat de offerte te veel op Amerikaanse maat geschreven is.

Bronnen binnen Defensie wijzen erop dat de Amerikaanse F-35 de beste kaarten heeft, ook omdat de Nederlanders hem al kochten, wat belangrijk is voor samenwerking. Het is helemaal de ‘nieuwste generatie’, met alles erop en eraan, terwijl andere toestellen toch eerder een ‘upgrade’ zijn. Plus: de toestellen kunnen kernwapens dragen, tactische wapens van de Amerikanen die nu in Kleine Brogel en Florennes liggen. Maar het prijskaartje is gigantisch, en het toestel controversieel. Zelfs de Amerikaanse president Donald Trump tweette al hoe belachelijk veel geld de F-35 kost.

Vier grote criteria tellen voor de aankoop:

• de prijs van het toestel (dit criterium telt voor 33 procent), dit is niet enkel de aankoopprijs, maar ook wat het toestel gedurende z’n hele leven gaat kosten. Opvallend is dat daar te horen valt dat de F-35 over heel de levensduur van het toestel misschien niet het duurst is.
• de operationaliteit: wat doen de bondgenoten? Welke andere landen gebruiken die toestellen ook, zodat ze qua prijs en updates de komende jaren niet te duur worden. Dat is heel moeilijk om te voorspellen, maar wel cruciaal. “Je moet ook een toestel kiezen dat uiteindelijk veel gebruikt gaat worden”, zo lichten experts toe. Voor de Amerikaanse toestellen speelt het Amerikaanse leger een duidelijke rol: die gaan genoeg gebruikt worden. Maar de vraag is of de Fransen met hun Rafale en de Britten met hun Eurofighter genoeg up to date blijven om echt werkbaar te blijven. Nederland heeft al gekozen voor de F-35’s. De vraag is onder meer wat de Duitsers gaan doen.
• de ‘toekomstige features’: wat gaat dat toestel over tien, twintig jaar kunnen? Kan het ook totaal nieuwe wapensystemen meenemen, of zelfs kernwapens? Dat laatste is geen vereiste voor de Belgische aankoop, maar destijds zijn de F-16’s wel om die reden ook gekocht. Op de basissen in Kleine Brogel en Florennes, waar de F-16’s staan, liggen Amerikaanse kernbommen.
• en uiteindelijk ook de economische compensatie. Want ook dat gaat een grote rol spelen: welke producent geeft het meeste ‘terug’ aan de Belgische bedrijven, door hier onderdelen te laten maken, of onderhoud te voorzien? Als je hier zwaar op inzet, kom je automatisch bij een Europees toestel uit. Want de Amerikanen doen hooguit wat ‘onderhoud’ in België, terwijl de Europese producenten ook echt productie in België kunnen brengen.

Coalitiepartners willen Europees, N-VA neigt naar F-35

Vandeput liet heel de tijd nooit echt in z’n kaarten kijken, maar zijn partijgenoten laten duidelijk vallen dat ze voor de F-35 gaan. Maar de coalitiepartners Open Vld en CD&V zien dat toch anders. Die economische compensaties zijn niet onbelangrijk.

“En waarom zoveel geld geven aan die Amerikanen, want binnen twintig jaar gaat de luchtmacht toch grotendeels op basis van drones gebeuren”, was de opmerking van zowel Veli Yüksel (CD&V) als bij Tim Vandenput (Open Vld).