Saoedi-Arabië kondigde vorige week de creatie van een staatsfonds van 2.000 miljard dollar aan. Het land wil zo investeringsruimte creëren om z’n afhankelijkheid van olie-inkomsten te verminderen.
Het nieuwe fonds vertoont gelijkenissen met ethische fondsen zoals dat van Noorwegen of met het fonds voor media-investeringen van Qatar. Hoe functioneren deze fondsen? Welke investeringskeuzes maken ze? En vormen ze een toekomstgarantie vormen voor een land?
Wat is een staatsfonds?
Het gaat om een investeringsfonds gecontroleerd door een land, waardoor de overheid de mogelijkheid krijgt aandelen en obligaties te verwerven. Een staatsfonds (Sovereign Wealth Fund of SWF) investeert meestal in buitenlandse activa maar zonder daar controle over te verwerven. Het doel is het realiseren van winsten op lange termijn. Een staatsfonds kan ook investeren in strategische ondernemingen in eigen land om zo de economische ontwikkeling te ondersteunen.
Sinds wanneer bestaan deze structuren?
Het eerste staatsfonds werd in 1953 opgericht toen het toenmalige Britse protectoraat Koeweit besloot z’n oliewinsten te beleggen via de Kuwait Investment Authority (KIA). Singapore richtte in 1974 Temasek op om in nationale ondernemingen te kunnen investeren. In 1981 werd een tweede fonds, met focus op buitenlandse investeringen, opgericht. Olie-exporterende landen hebben dankzij de hoge olieprijzen tussen 1990 en 2000 verschillende staatsfondsen kunnen oprichten.
Welke zijn de grootste staatsfondsen ter wereld?
Het grootste staatsfonds in beurswaarde is het Noorse fonds, dat gespijsd wordt met de inkomsten uit de verkoop van de petroleum die Noorwegen exploiteert in de Noordzee. Het beheert een portefeuille van 824 miljard dollar, omgerekend 143.000 euro per inwoner. Nummer twee is het Abu Dhabi-fonds (773 miljard dollar), gevolgd door een Chinees fonds (746 miljard dollar) en het Saoedische fonds SAMA (632 miljard dollar). Saoedi-Arabië kondigde vorige week aan dat het z’n tweede fonds (80 miljard dollar) dat oorspronkelijk gereserveerd was voor nationale investeringen zal hervormen om het een dekkingsgraad van 2.000 miljard dollar te laten bereiken binnen 20 jaar.
Wat zijn de doelstellingen van zo’n fonds?
Landen met grote voorraden fossiele brandstoffen (Saoedi-Arabië, Qatar, Dubai enz.) investeren met het oog op de toekomst. Hun natuurlijke bronnen zijn niet onuitputtelijk en hun doel is een deel van de nationale rijkdom te sparen voor toekomstige generaties. Andere landen, zoals China, hebben een groot overschot op hun handelsbalans. Ze investeren in het buitenland om te vermijden dat het overschot volledig in hun interne markt terechtkomt en zo leidt tot oververhitting van de economie. Op korte termijn kunnen de middelen in de fondsen ook gebruikt worden om de impact van prijsschommelingen van grondstoffen op de nationale economie af te zwakken.
Zijn hun investeringen risicoloos?
De rendementen zijn vaak gunstig (+ 8.4% jaarlijks voor het Abu Dhabi-fonds) maar sommige staatsfondsen hebben al steken laten vallen. Het Chinese fonds CIC verloor bijvoorbeeld 1,7 miljard dollar door investeringen in Amerikaanse financiële instellingen net voor de financiële crisis van 2008. Het Koeweitse fonds werd slachtoffer van erg slechte investeringen in de jaren ’80 in Spanje en verloor daarbij bijna 5 miljard dollar.
Wat is hun economische gewicht op wereldschaal?
De staatsfondsen controleren ongeveer 10% van de wereldwijde beurskapitalisatie, ofwel 7.000 miljard dollar. Het Noorse fonds alleen al controleert 1,3% van de globale beurskapitalisatie. De investeringen van deze fondsen in het Westen leiden soms tot kritische vragen over mogelijke niet-economische motieven. In 2006 koos Dubai ervoor z’n aandelen in Amerikaanse havens te verkopen enkele maanden na de aankoop ervan. Tijdens de financiële crisis van 2008 werden de fondsen echter geprezen omdat ze de enige waren die nog in financiële instellingen wilden investeren die door faillissement bedreigd werden (zo droeg Qatar bijvoorbeeld bij aan de redding van de Britse bank Barclays).
Zijn de fondsen onderworpen aan regels?
Het Internationale Muntfonds (IMF) stelde in 2008 een gedragscode voor. De zogenoemde ‘Santiago-principes’ voorzien in een transparantie van de activaportefeuilles, een constante dialoog met de internationale instellingen en een duidelijke scheiding tussen de fondsen en politieke machthebbers. Volgens een rapport door het Zwitserse studiebureau GeoEconomica beantwoordt het Noorse fonds aan al deze criteria. Het Qatarese fonds kreeg de laatste plaats in die rangschikking.
Waarom is het Noorse fonds ethisch?
Zijn investeringen worden begeleid door een ethische code die strikt wordt opgevolgd door het Noorse parlement. Het fonds mag niet investeren in ondernemingen die die worden gelinkt aan mensenrechtenschendingen, wapenhandel of milieuvervuiling. Vorig jaar heeft het daarom z’n investeringen in 73 ondernemingen verkocht, onder andere die in het Zuid-Koreaanse Daewoo. Die onderneming werd ervan beschuldigd tropisch woud te kappen in Indonesië en Maleisië om palmolie te produceren. Het beheer van het fonds valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van financiën maar de regering heeft niet de gewoonte tussen te komen in de beslissingen.
Waarom zet Qatar in op sport?
Het kleine emiraat bereidt zich voor op het einde van het fossiele brandstoffen-tijdperk maar investeert ook in activa die invloed in het Westen kunnen uitoefenen. Daarom koopt het statussymbolen zoals de Franse voetbalclub PSG of sponsort het sinds 2010 FC Barcelona (Qatar Foundation en vervolgens Qatar Airways). Deze ‘soft power’ wordt verder versterkt door de organisatie van grote sportieve evenementen zoals de Wereldbeker Voetbal in 2022 en een mogelijke kandidatuur voor de Olympische Spelen. Die strategie heeft het landje met 2 miljoen inwoners wereldwijde bekendheid opgeleverd.
Is China de grootste schuldeiser van de Verenigde Staten?
Volgens gegevens van de Amerikaanse schatkist die vorige zomer werden ingekeken door het persagentschap Bloomberg bezit China 1.480 miljard dollar in Amerikaanse obligaties. Daarmee zijn het land en z’n staatsfondsen de grootste schuldeisers van de VS. Deze investeringen staan erom bekend weinig risico’s te dragen maar ze leveren op lange termijn ook weinig winst op. Ze vormen een soort van spaarboekje voor de staatsfondsen. De Chinese fondsen diversifiëren de laatste jaren hun activa: ze bezitten delen van de zakenbank Morgan Stanley, van investeringsfonds Blackstone maar ook van het voormalig GDF-Suez (Energie) en van Total.