Patrick Dewael (Open Vld) duwde zondag op handige wijze door: een volwaardige doorstart van de regering Wilmès II, met een vertrouwensstemming, is het de facto begin van een Vivaldi-coalitie. CD&V kon moeilijk anders dan instemmen, PS en de groenen betaalden door onvoorwaardelijke steun aan te bieden.

In het nieuws: Vandaag trekt formateur Sophie Wilmès (MR) naar de Kamer, om er een regeerverklaring te gaan afleggen. Het wordt een triomf voor de MR, die hun boegbeeld Wilmès kunnen uitspelen, ‘het land gaan redden’, en de premier nu de zaak ‘in handen’ kunnen laten nemen.

De details: De regering Wilmès, een restkabinet in lopende zaken, vervelt dus tot een heuse regering, met een vertrouwensstemming in de Kamer.

• Het gaat om een minderheidskabinet, Wilmès II, dat met dezelfde ploeg verderdoet, en dat dus op zichzelf maar 38 zetels bezit. De drie regeringspartijen MR, Open Vld en CD&V leven daardoor compleet boven hun stand.
• Het aantal ministers blijft zelfs gewoon gelijk. Zondagavond nog had Joachim Coens (CD&V) gevraagd om dat aantal te verminderen: maar blijkbaar bedacht hij zich, want gisteren klonk het ‘dat het niet opportuun was om nu het kabinet te veranderen’.
• Die kleinere regering zag premier Wilmes ook expliciet niet zitten, zo stellen regeringsbronnen. Het gaat daarbij wel degelijk om de posten: bij MR heeft men geen enkele zin om mensen ‘ongelukkig‘ te maken.
• Zo blijven onder meer Phillipe De Backer (Open Vld) en Nathalie Muylle (CD&V) op post, net als een hele stoet aan onbekende MR-ministers (wie ze alle zeven spontaan kan opsommen zonder spieken krijgt ‘felicitaties van de jury’ van deze nieuwsbrief).
• Zo behouden MR, maar ook Open Vld en CD&V veel meer ministers dan waar ze in een ‘normale’ coalitie recht op zouden hebben. Zeker MR spant de kroon: zij hebben en houden alle Franstalige ministers én de premier. En ze hadden al de Europees Commissaris.
• Toch zal deze regering het volle vertrouwen krijgen van de Kamer. Want de PS, Ecolo, Groen, sp.a, cdH en DéFI steunen allen vanuit de oppositie deze regering, en stemmen straks mee. Daarna heeft deze regering volheid van bevoegdheid.
• Vandaag is er dus de regeerverklaring, daarna volgt het debat in de Kamer. Dat kan nu al gescript worden: zowat alle partijen zullen tussenkomsten van steun doen, en willen onderstrepen dat zij ‘verantwoordelijkheid nemen’ en ‘vertrouwen hebben’ om de crisis aan te pakken.
• Daarna volgt dan de stemming. Vanaf dan heeft het land dus weer een volwaardige regering: meteen kan de regering dus veel meer gaan doen, en volop beslissingen nemen. Alleen voor wetsontwerpen moet ze naar de Kamer, en ook voor de begroting moet ze langs. Al de rest kan en mag.
• Nog prettig nieuws voor MR, Open Vld en CD&V: doordat eindelijk een nieuwe ploeg de eed aflegt, en het allemaal hun ministers zijn, mag een hele stoet opvolgers op de lijsten nu naar de Kamer. Zo komt bij CD&V bijvoorbeeld Sammy Mahdi in de Kamer, als opvolger van Koen Geens, die vicepremier blijft. Vers bloed dus, voor MR loopt het op tot zes nieuwe gezichten, voor CD&V zijn het twee mensen, net zoals voor Open Vld.

Hoe hebben de liberalen dat in godsnaam klaargespeeld? Die vraag stellen velen zich in de Wetstraat, want het is bijna pijnlijk, de manier waarop zij het spel gewonnen hebben.

• De rol van Patrick Dewael (Open Vld) lijkt cruciaal in heel het pokerspel. Is de oude vos iedereen te slim af geweest? Er zijn genoeg aanwijzingen om toch in die richting te denken.
• Op het moment dat zondag Paul Magnette (PS) de boel opblaast, live op RTL, en daarna gretig z’n plan op tafel gooit om steun te verlenen, samen met de groenen, aan de huidige regering, is Dewael niet op de hoogte.
• Maar het moet gezegd: in de uren nadien grijpt hij het aanbod aan met twee handen, en neemt de regie over. En zo wordt het plan van de ‘volmachten’ voor de regering in lopende zaken van Wilmès, waar iedereen, inclusief N-VA, kon achter staan, plots een heuse nieuwe regering. Met dank aan Dewael.
• Die greep het momentum aan, om fors door te duwen op een alliantie die in wezen de constructie was waar Laruelle en hij al weken op werkten: Vivaldi.
• Want dezelfde breuklijn dook weer op zondag en ook gisteren: de ‘Vivaldisten’, MR, Open Vld, PS, Ecolo, en Groen, aangevuld met de cruciale steun van cdH en DéFI, wilden wel degelijk Wilmès meteen ook volle bevoegdheid mét hun steun geven, terwijl N-VA daarvan niet wilde weten, en CD&V en sp.a aarzelden.
• De redenering is simpel: eens de regering Wilmès II het vertrouwen krijgt in de Kamer, zit ze in het zadel. En dan krijg je die niet zomaar weg, dan moet er de facto een motie van wantrouwen volgen (met verkiezingen als gevolg) ofwel een constructieve motie van wantrouwen, waarbij meteen een nieuwe coalitie moet worden gestemd.
• Maar voor de Vivaldi-partijen PS, Ecolo en Groen was het zondag het moment om te springen, en ze deden daarbij MR, Open Vld maar vooral ook CD&V een aanbod dat quasi niet te weigeren viel. De context van de coronacrisis woog daarbij loodzwaar. En de PS en de groenen wilden alles uit de kast halen om één ding te voorkomen: dat de restregering weer ‘Zweeds’ werd. Hun steun was gekoppeld aan slechts één voorwaarde, dat N-VA niet in de regering kwam.
• Meteen was het spel gewonnen voor de liberalen. En de PS en de groenen? Die kregen hun ‘droomcoalitie‘, ook al zaten ze er dan wel niet in.

Waarom dit van belang is? Dewael duwde fors door: de Kamervoorzitter rook de kans om meteen de regering ook de volle kracht te geven. Dat kan verstrekkende gevolgen hebben straks, na zes maanden.

• Op de vergadering zondagmiddag was duidelijk geen consensus over het idee om echt een Wilmès II, een nieuwe, volwaardige regering, te maken.
• Zo stelde Bart De Wever (N-VA) expliciet dat Wilmès ‘geen formatrice‘ kon worden: hij had duidelijk verstaan dat het enkel om volmachten ging, waarover de regering in lopende zaken zou beschikken.
• Als laatste vraag stelde ook Conner Rousseau (sp.a) zondag aan tafel duidelijk ‘of de regering na afloop van die zes maanden opnieuw in lopende zaken zal gaan?’ Daarop kwam een affirmatief antwoord.
• Vervolgens liep Dewael naar zijn persconferentie en verklaarde daar wel degelijk dat er een vertrouwensstemming zou komen, en dat het dus een regering in volle bevoegdheid zou zijn. En dat Wilmès formateur zou worden.
• Voor CD&V, sp.a en N-VA werd meteen maandag duidelijk dat de gevolgen verstrekkend zijn: eens gestemd, krijg je een regering dus zeer moeilijk weg. En die regering hangt vast aan Vivaldi-steun, net de coalitie die CD&V en sp.a eigenlijk niet wilden maken.
• Bij sp.a kwam professor Grondwettelijk Recht Johan Vande Lanotte op de proppen om duidelijk te maken dat zo’n vertrouwensstemming helemaal niet nodig was om de huidige regering Wilmès volmachten te geven.
• De sp.a voelde geen enkele zin om het bod van PS en de groenen zomaar te volgen, en straks lijdzaam te moeten toezien hoe die regering zowat alles kan goedkeuren waar ze zin in heeft. ‘De verlenging van de levensduur van de kerncentrales bijvoorbeeld, gaan we dat moeten slikken?’, zo was te horen.
• En ook bij CD&V ging het licht aan onder juristen: na zes maanden is er geen enkel drukkingsmiddel meer om toch maar een coalitie te maken met een meerderheid in beide landsdelen, laat staan om dan een staatshervorming te forceren, de grote droom van Koen Geens (CD&V). Maar bij de christendemocraten was er ook de wortel: opnieuw zes maanden jobzekerheid en de kans om onder meer met Pieter De Crem (CD&V) als minister van Binnenlandse Zaken de crisis aan te pakken.
• Bij N-VA voelde men de bui al lang hangen. Al maandagmorgen besliste De Wever om z’n kat te sturen naar verder overleg rond de steun aan de regering Wilmès, dat om 17 uur maandag op de Lambermont gepland was. Een tweede vernedering in 24 uur was niet aan hem besteed.
• Want sluwe vos Dewael had één ding goed gezien: politiek, dat is zetels tellen. De sp.a was helemaal niet nodig om een meerderheid te halen in de Kamer. Zolang CD&V maar zou instemmen (en in ruil mee in de winst van een doorstart van Wilmès delen), zat hij gebeiteld.
• ‘Wat hangt dit met haken en ogen aan elkaar’, zo klonk het commentaar in de loop van de dag ontzet, zelfs in regeringskringen. Maar het zal de Kamervoorzitter worst wezen: hij zag z’n kans.

Hoe het dan uitpakte: Alweer winst voor de liberalen.

• Via Le Soir liet Georges-Louis Bouchez (MR) het volgende weten over een vertrouwensstemming: ‘Ik ben formeel. Gisteren hebben alle voorzitters hun akkoord gegeven.’ Het leek een zoveelste eigen interpretatie van de werkelijkheid door Bouchez, waarbij de rest van de Wetstraat met verstomming stond te kijken. ‘De voorzitter van MR leeft echt in z’n eigen universum’, zo stelde een onderhandelaar.
• Maar ook Dewael voerde de forcing. Bij het binnengaan op de Lambermont, waar premier Wilmès de partijvoorzitters bij zich riep, verklaarde hij ferm ‘dat er een vertrouwensstemming komt’.
• Er volgde binnen een urenlange discussie, waarbij sp.a en ook CD&V, dat cruciaal was in deze discussie, garanties vroegen. Die kwamen er uiteindelijk, zo is te horen in kringen rond de CD&V-voorzitter:
  • ‘In de regeerverklaring zal Wilmès de procedure duidelijk omschrijven. Dus er zal geen grijze zone zijn.’
  • ‘In die verklaring staat duidelijk dat na zes maanden opnieuw het vertrouwen moet gevraagd worden, en dat er met een beperkt programma wordt geregeerd.’
  • ‘Enkel de coronamaatregelen zitten in volle bevoegdheid, voor de rest blijft deze regering in lopende zaken.’
  • ‘We zitten nu in een situatie waarbij we geen keuze hebben: je moet gewoon door nu.’
  • ‘Je moet ook kunnen tellen: met 38 zetels kan je sowieso niet eeuwig blijven regeren.’
• Uiteindelijk gingen CD&V en sp.a dus akkoord en konden Dewael en de MR andermaal triomferen.

Wat dit nu betekent: Een regeerverklaring, waarin de regering verklaart dat ze maar zes maanden zal regeren, en maar met bevoegdheden op één bepaald domein, én dan een vertrouwensstemming in de Kamer?

• Deze oplossing moet pijn aan de ogen doen voor elke grondwetspecialist. Want juridisch is het natuurlijk onzin: nergens in de Grondwet zijn dit soort oplossingen een mogelijkheid. Eens de regering het vertrouwen heeft, blijft ze dat hebben tot het volgens de procedures in de Grondwet opgezegd wordt. En nergens kan je een regering maar ‘voor een bepaald domein’ bevoegd verklaren: eens de eed is afgelegd, kan ze over alles beslissen.
• Dat onderscheid tussen de wettelijke en politieke realiteit leek voor Dewael geen probleem: ‘Nood breekt wet’, zo stelde hij in Terzake over die bezwaren.
• Maar binnen zes maanden wordt dit hoe dan ook heel interessant om te volgen. De terugvalbasis is in elk geval dan de Grondwet, en niet een papiertje dat de premier heeft afgelezen op 17 maart in de Kamer. Met andere woorden: dan geldt zo’n regeerverklaring helemaal niet als juridisch bindend.
• Bovendien hoef je geen glazen bol te hebben om te weten dat binnen zes maanden de gevolgen van deze crisis nu zwaar zullen doorwegen: de economische crisis is nog maar pas begonnen en belooft zeer lang en diep te worden. Ga je dan op dat moment wel weg als kabinet?
• Voor de MR, Open Vld en CD&V geldt in de regering ondertussen: ‘J’y suis, j’y reste‘, een onwaarschijnlijke zet in tijden van crisis, waarvan het toch niet moeilijk is om vast te stellen dat sommigen toch wel heel handig gebruikgemaakt hebben van de hoogste nood.

Einde van een periode: Zo valt wel het doek over negen maanden van onafgebroken onderhandelingen om een regering te vormen. Met de stemmen van een Vivaldi-coalitie krijgt België dan een nieuwe federale regering, een onuitgegeven minderheidskabinet, met 38 zetels in de Kamer. Of die regering ooit nog weggaat, is allerminst duidelijk. Meest logische scenario is in elk geval dat de partijen die nu het vertrouwen stemmen, en steun geven in de Kamer, straks vroeg of laat toetreden tot dat kabinet, en een heuse Vivaldi vormen. Ondertussen geven PS en de groenen een regering met negen liberale ministers en een liberale premier het groen licht.

Om te bekijken: Twee speeches, quasi op dezelfde momenten op primetime, twee staatshoofden, België en Frankrijk:

• Vanuit het Paleis hield de koning een televisietoespraak. Filip benadrukte de eenheid en kracht van het land. Hij probeerde daarbij wel wat pomp and circumstance in z’n speech te steken: ‘Deze beproeving zal ons sterker maken’ en ook ‘onze houding daarin is essentieel en kan levens redden’.
• Maar was het licht kapot op het Paleis? Het was er donker en het oogde vreemd. En ook een deftige teleprompter leek niet voorradig: de koning keek daardoor raar en wat onwennig in de lens. Hoe dan ook: overtuigend was het niet.
• Daartegenover stond de Franse president Emmanuel Macron. Het is natuurlijk niet helemaal fair, die vergelijking: de ene is een toppoliticus die verkiezingen wint, de ander door geboorte op de troon gekomen. Maar het verschil was frappant.
• Als staatsman, als leider, als daadkrachtige beslisser, sprak Macron de natie toe. ‘De wereld is in oorlog’. En meteen pakte hij uit met straffe, doortastende maatregelen: het soort leiderschap dat je nodig hebt in crisistijd.
• Als het regent in Parijs, druppelt het in Brussel: het is niet bepaald moeilijk te voorspellen wat de impact van de speech van Macron op België zal zijn. In Franstalig België stemt men massaal af op TF1 en is een dergelijke speech bijna belangrijker dan de regeerverklaring van Wilmès straks.
• De druk om dat soort maatregelen dus hier ook te nemen is vanuit Franstalig België groot. En omdat in Vlaanderen ook N-VA en Bart De Wever aandringen op strengere maatregelen, zal dat pakket er snel komen.

De onvermijdelijke economische storm: Ondertussen gaat het van kwaad naar erger:

• Na haar gestuntel van vorige week, waarbij de voorzitter van de Europese Centrale Bank Christine Lagarde verklaarde dat ze er niet was ‘om spreads te dichten’, en zo de euro in gevaar bracht, komt er nu de onvermijdelijke andere boodschap.
• Mario Centeno, de voorzitter van de eurogroep, en Lagarde beloofden gisteren er ‘alles aan te doen wat nodig is, en meer’ om de eurozone te redden en bijeen te houden.
• De ministers van Financiën van de eurozone, waarbij Alexander De Croo (Open Vld), kondigden een steunpakket aan van 180 miljard euro.
• Maar het is nu al duidelijk. De begroting wordt een regelrechte ramp. ING verlaagde gisteren alle groeivooruitzichten, wereldwijd, maar ook in België. Hier zitten we nu op een contractie, of krimp in de economie, van 0,8 procent.
• ‘Wil je dan wel in die regering zitten, dat gaat nog heel lastig worden’, zo stelde een hoge bron bij N-VA. De vraag is dus ook wel of zo’n wankel minderheidskabinet de zaak aankan, eens het nog veel erger wordt allemaal. Maar dat het erger wordt, leidt geen twijfel.

Wat komt er op die nieuwe regering Wilmès II af? Het is niet om vrolijk van te worden:

• Hele sectoren als de horeca, het onderwijs, maar ook de retail, zijn zo goed als aan het stilvallen. Als er straks nog zwaardere maatregelen komen, komt de economie nagenoeg tot stilstand.
• Op de beurs is ondertussen een ware slachtpartij bezig. Dat is niet zonder gevolgen voor de reële economie. Massa’s consumenten verliezen hun vermogen, of delen ervan. Maar de lage aandelenkoersen gaan geweldige druk zetten op grote bedrijven die stevige leningen hebben afgesloten. Hun onderliggende waarde kan die grote bedragen waarvoor ze geleend hebben niet langer dragen. Dat leidt tot gevaarlijke situaties, waarbij gigantische ondernemingen virtueel failliet zijn.
• De luchtvaartsector zit in enorme problemen, en zal een gigantisch noodpakket nodig hebben, wil het kunnen overleven. Maar het is heus niet de enige sector. Biergigant AB InBev kijkt door het de facto stilvallen van het sociaal leven richting de afgrond: niemand kan nog op café, en dit voor afzienbare tijd.
• Het aantal bedrijven dat beroep zal moeten doen op tijdelijke werkloosheid is gigantisch: ook dat gaat een enorme druk zetten op de sociale zekerheid, en uiteindelijk op de staatskas.
• Maar vooral kleine zelfstandigen worden getroffen: zij kunnen niet zomaar terugvallen op die werkloosheid, want ze hebben geen vast contract. Voor veel freelancers breekt een lastige periode aan.

En nu: De vraag is of in die woelige tijd die aanbreekt, deze formule van een minderheidsregering (met beperkte bevoegdheden) wel de duurzaamste oplossing is. De winst op korte termijn, zeker voor de liberalen, van deze aanpak rond Wilmès II, ten koste van een stabiele, brede coalitie op lange termijn, lijkt alvast niet van die aard om de kritiek straks te doen verstommen.