Europa houdt de adem in, nu een tweede golf van Covid-besmettingen het oude continent overspoelt. Ierland en Wales gaan als eerste opnieuw in lockdown, en overal in West-Europa zijn serieuze verstrengingen opgelegd. Dat dreigt het prille economische herstel, na de crash in het voorjaar, serieus te bedreigen. Men maakt zich op voor een ‘double-dip recessie’, met opnieuw een krimp, na een eerdere krimp. ‘We moeten hier ernstig rekening mee houden, een V-herstel zoals in China zal het niet worden’, is in regeringskringen te horen. Dat heeft uiteraard grote impact op de staatskas: voor een tweede keer dreigt de crisis de overheid erg veel geld te kosten.

In het nieuws: Overal in Europa schieten de cijfers door het dak.

De details: Dat dreigt het prille Europese economische herstel te fnuiken.

• ‘Dicht bij een tsunami’, zo noemde Frank Vandenbroucke (Vooruit), de federale minister van Volksgezondheid, de situatie van de Covid-besmettingen, gisterenochtend op RTL. Hij omschreef de situatie in Wallonië en Brussel als ‘bij de slechtste en daarom het meest gevaarlijke van heel Europa’. ‘We zijn de meest getroffen regio van heel Europa, dicht bij een tsunami, waarbij wij niet meer kunnen controleren wat er gebeurt. Vandaag kunnen we dat nog wel, maar met grote moeilijkheden en stress.’
• Harde woorden, die meteen buiten België weerklank kregen. Want de internationale pers nam de doemboodschap over, onder meer in The Guardian, maar ook de BBC, Politico.eu en Politiken, dat in België straks een tsunami dreigt. Het werd Vandenbroucke binnen de regering niet meteen in dank afgenomen: de negatieve boodschap naar België zuigen.
• Maar dit land staat niet alleen. Overal in Europa gaat men naar alarmerende toestanden. Om de golf in te dijken, neemt men nu overal maatregelen.
  • In Ierland en ook in Wales is men al naar een heuse lockdown overgegaan, al blijft het onderwijs wel open.
  • In Duitsland, Spanje, Italië, de UK, Frankrijk, Zwitserland en België verstrengde men de regels de afgelopen dagen. In Frankrijk komt er avondklok in de tien grootste en meest getroffen steden. Zwitserland werd strikter over het verplicht dragen van mondmaskers.
• Daarmee is de reactie van de beleidsmakers op die tweede golf onherroepelijk in volle gang. Die is bedoeld om overal de besmettingen in te dijken en te zorgen dat de medische afweer, de ziekenhuizen en woonzorgcentra, net niet overspoeld worden met een zogenaamde ’tsunami’: geen ziekenhuisbedden meer op de gang, zoals bij de eerste golf te zien was in Lombardije of in Madrid. Een ruwe, complete lockdown, komt er nergens meer: anders dan in het voorjaar geen algemene maatregelen, maar meer gerichte ingrepen.
• Alleen, de gevolgen voor de economie in Europa zijn navenant: ook die partiële maatregelen knagen nu fel aan het vertrouwen van consumenten. En hele sectoren zoals toerisme of de horeca dreigen kopje-onder te gaan.
• Dat was in het voorjaar heel fel te zien in de cijfers. In het eerste kwartaal van 2020 dipte de economie in de eurozone met 3,6 procent, om in Q2 van 2020 af te glijden naar een ongeziene krimp van 12,1 procent.
• Voor Q3, juli, augustus en september is dat, waren de voorspellingen algemeen erg optimistisch: men ging uit van een groeispurt in de zomer en herfst van 9,5 procent. Die zou dan veel goedmaken, van de grote schade in Q2. In het laatste kwartaal van 2020 zou de groei dan rond de 3 procent liggen. Voor 2021 voorspelde men tot nu toe een stevige groei, na het rampjaar 2020: toch cijfers tot 5 procent en meer groei voor de eurozone (waarmee de schade van 2020 wel nog niet goedgemaakt zou zijn).
• Daarmee zou het herstel een soort V-vorm krijgen: een korte crash en een stevig herstel. Dat is het herstel dat we nu al in China zien: daar is men volop weer in de zwarte cijfers, met een groei die opnieuw boven de vijf procent zit.
• Maar de tweede golf haalt dat V-scenario nu helemaal onderuit. Een heel pak economisten is erg pessimistisch over Q4, verschillenden zien dat kwartaal opnieuw in de rode cijfers gaan: een zogenaamde ‘double-dip’, in plaats van een ‘V’ wordt het dus een ‘W’, twee contracties na elkaar.
• ‘We houden geen rekening meer met een V-herstel, dat was onze hoop in het voorjaar. Maar het zal iets anders worden, waarbij we nu zo veel mogelijk moeten vermijden dat we terug in een recessie zouden gaan dit jaar’, zo predikt men realisme aan de top van de regering De Croo.
• Daar ging men bij de opmaak van de begrotingstabellen voor de komende jaren hoe dan ook niet uit van rozengeur en maneschijn: eigenlijk werden zowel 2020 als 2021 als ‘verloren’ beschouwd. En was men er zich volop van bewust dat voorspellingen maken in de zomer van 2020 weinig nut had.
• Dat lijkt nu de juiste benadering geweest, pas vanaf 2022 zou er dan gewerkt worden aan een begroting in evenwicht, volgens het regeerakkoord. Dat laatste haalt men overigens in geen lichtjaren, zeker niet aan het eind van de legislatuur in 2024. Maar dat was ook niet het plan: deze regering loopt niet over van financiële ambitie. De vraag zal eerder zijn hoe het in godsnaam ooit allemaal betaald wordt, en daar zal in 2022 dus toch een antwoord op moeten komen.
• Maar dat neemt niet weg dat nu toch de meer pessimistische scenario’s dreigen, en dat blijft geen aangenaam nieuws voor de federale ploeg, en bij uitbreiding voor alle beleidsmakers: een double-dip zal straks wegen op elke begrotingsopmaak. Want een nieuwe recessie betekent simpelweg dat de inkomsten uit belastingen drastisch dreigen terug te vallen, terwijl de uitgaven, zeker in de sociale zekerheid, verder omhoogschieten.

The big picture: Europa weegt meer dan ooit door in het financiële plaatje.

• De pandemie toont ondertussen op ongeziene manier aan wat het nut is van een monetaire, financiële en bancaire unie in Europa. Immers: de EU zet voor het herstel van het economisch vertrouwen de grote kanonnen in, met een gigantisch herstelplan van de Europese Commissie van 750 miljard euro dat klaarligt.
• Alleen, Europa zou Europa niet zijn, als daarover in het Europees Parlement niet nog volop gedebatteerd wordt: het zal zeker tot 2021 duren voor dat herstelgeld echt wordt ingezet.
• Tegelijk is er de Europese Centrale Bank, die maar geld bijdrukt, en tegelijk obligaties van de eurolanden blijft opkopen. Dat houdt de druk op de rente, die laag blijft, en geeft de eurolidstaten ademruimte. Al raakt heel het systeem zo wel opgeblazen, met heel veel geld in omloop.
• De vraag is hoe de eurozone straks die double-dip gaat verwerken: zeker in landen als Italië, Portugal en Frankrijk weegt de toerismesector fors door. En die kraan is helemaal dicht, op dit moment. Ook daar moet de EU vroeg of laat als ‘redder’ naar boven komen, onder meer door de grenzen open te blijven houden.
• Maar nooit zalven zonder slaan: een bijzonder vervelend Europees dossier zweeft boven de eurozone, de brexit. Dat gaat hoe dan ook opnieuw economische groei kosten. Een studie van de KU Leuven becijferde het volgende:
  • Bij een zachte brexit kost het 0,58 procent van het bbp voor België, en 0,38 voor heel de EU. Omgerekend gaat dat om 10.000 banen in België, die verloren gaan.
  • Maar bij een harde brexit, gaat die hele grap België liefst 2,35 procent van het bbp kosten en heel de EU zal dan 1,54 procent moeten inleveren. In dit scenario gaat het om 42.000 banen voor België, een drama dus.
• Conclusie: met de tweede golf volop in beweging én dat brexitdossier lijkt er dus een ‘perfect storm‘ op te steken in Q4 van 2020. Dat zou wel eens bijzonder verstrekkende gevolgen kunnen hebben voor de staatskas, en de komende regeerperiode van De Croo I.

De harde cijfers: Niets om vrolijk van te worden. Zeker niet omdat de testcapaciteit tegen de limiet zit.

• De cijfers die meest gevolgd moeten worden, zijn die van de ziekenhuisopnames en vooral het aantal personen op intensieve zorgen. Dat stijgt maar verder, tot 446 bedden op intensieve, waarbij 209 mensen beademd worden. Elke dag komen er nu zo’n 260 mensen bij in de ziekenhuizen, terwijl er gisteren maar een dikke 50 het ziekenhuis weer verlieten. In totaal zijn er nu 2.774 mensen gehospitaliseerd.
• Het totaal aantal besmettingen klimt door naar gemiddeld 8.422 nieuwe gevallen per dag. Maar belangrijker daar: het cijfer van de positiviteitsratio, dat zit op een erg hoge 15,3 procent. Dat wijst op een veel bredere besmetting van de bevolking, en het feit dat er dus eigenlijk te weinig getest wordt.
• Daar knelt ook meteen het schoentje: er is eigenlijk maar testcapaciteit voor 60.000 testen per dag. En dus als er richting de 70.000 testen per dag gegaan wordt, moeten te veel mensen te lang wachten, en vervalt het nut van de testen: dan kan niet op tijd ingegrepen worden.
• Meteen kwam men dus met het pijnlijke signaal dat niet meer iedereen zomaar getest kan worden: bij gebrek aan symptomen, maar met een mogelijke besmetting, moet men gewoon tien dagen in quarantaine. Niet bepaald een efficiënte maatregel.

Opvallend: De nieuwe coronacommissaris komt uitgerekend nu met z’n mediaoffensief, en pakt zo de volle laag.

• Pedro Facon, topambtenaar en voormalige blauwe kabinetschef, die door het Vivaldi-kabinet is aangeduid als de ‘grote coronabaas’, wachtte een tijdje met communicatie, na de aanstelling van de regering.
• Nu komt hij naar buiten, in zowat elke krant, en uiteindelijk ook op Radio 1. Maar dat doet hij dus in volle tweede golf, met bovendien het nieuws van een beperkte testcapaciteit in z’n nek: geen ideale start, want meteen in het defensief.
• Facon moest dus meteen vol aan de bak om uit te leggen waarom die testcapaciteit er niet is. ‘We hebben plannen om tegen het eind van het jaar tot 100.000 PCR-testen per dag te doen en bovendien ook andere testen zoals sneltesten te doen’, zo duidde Facon. Maar ondertussen moest hij dus wel omstandig uitleggen waarom niet meer dan 60.000 testen per dag kunnen: ‘Als je meer doet, ontstaat er vertraging, en na 48 uur is de test waardeloos: dan kan de contacttracing niet snel genoeg op gang komen.’
• En ook over de ondertussen al beruchte barometer, het instrument dat de burger zou moeten toelaten om op simpele manier de crisis te volgen, en ook ‘gemotiveerd te blijven’, kreeg Facon toch kritische vragen: waarom was die nu nog niet klaar? ‘Wanneer we alles klaar hebben, zullen we communiceren‘, zo stelde hij op Radio 1.
• Overigens sprong microbioloog Herman Goossens ook nog eens in die discussie van de testen, door meteen de hele sport- en cultuursector aan de schandpaal te nagelen. Hij had het over ‘misbruik’ van de coronatesten: ‘Er zijn een aantal labo’s die testen gebruiken voor zaken die niet ten dienste staan van de volksgezondheid, bijvoorbeeld testen in de cultuursector en testen in de sportwereld. Ik vind dat op dit ogenblik onaanvaardbaar, dat is prima later als we die capaciteit weer hebben.’
• Nogal forse uitspraken dus, ‘misbruik’ zowaar, die heel de clash tussen de medische aanpak en de economische (en bij uitbreiding sociale) consequenties van de pandemie perfect onderstrepen: voor sommige experts zijn die duidelijk niet van tel.

Zoals voorspeld: Het onderwijs gaat naar ‘code oranje’, maar blijft open.

• Het lijkt erop alsof Ben Weyts (N-VA), de minister van Onderwijs, z’n slag heeft thuisgehaald. Althans communicatief. Want al dagen ijverde die ervoor om heel het lager en vooral middelbaar onderwijs open te houden. Dat leverde forse kritiek op van de vakbonden, die vonden dat er naar ‘code oranje’ moest worden overgegaan, wat meteen zou betekenen dat de bovenste twee graden van het secundair maar halftijds meer les zouden krijgen.
• Na een marathonvergadering regelt men het nu als volgt: die ‘code oranje’ komt er, maar wat die code inhoudt, wijzigt eigenlijk. Want ook in die code blijven ‘alle scholen in Vlaanderen open’, zo stelde Weyts.
• Weyts drukte er vanmorgen nog eens op dat hij dat wil ‘om pedagogische redenen’, ‘het beste onderwijs is altijd door leerkrachten in de klas zelf‘. Daarnaast voerde hij nog eens z’n argument aan dat het veiliger is in de klas, want ‘binnen de gecontroleerde muren van de scholen is het beter het virus onder controle te houden dan daarbuiten’. En tenslotte stelde hij dat ‘bij sluiting de meest kwetsbare leerlingen het eerste slachtoffer zijn’.
• Toch zit er wat nuance op de deal die Weyts sloot met de onderwijssector en de bonden: scholen mogen nu wel zelf beslissen om tot afstandsonderwijs over te gaan in de twee hoogste graden van het secundair. Alleen moeten ze garanderen ‘alle betrokken leerlingen ook effectief te bereiken’. De deur is dus wel open voor scholen zelf, om weer leerlingen thuis te laten.
• Daarnaast betekent code oranje een heleboel strengere regels: geen buitenschoolse activiteiten meer en vaste plaatsen in de refter in het lager onderwijs. En wisselende speeltijden, ook vaste plaatsten in het middelbaar, en sport binnen enkel als er anderhalve meter tussen de leerlingen is. Daarnaast zijn mondmaskers op de speelplaats nu verplicht, als de afstandsregels niet kunnen gevolgd worden.

Politieke vernieuwing (1): Kristof Calvo (Groen) maakt z’n rentree, op Facebook.

• In een lange post komt Calvo, fractieleider van Groen in de Kamer, terug op het feit dat hij geen minister is geworden, en z’n teleurstelling daarover. Hij is aan zee geweest, ‘uitwaaien aan onze Belgische kust heeft wel deugd gedaan: ‘Blue mind’ heet dit fenomeen, ontdekte ik. Het is de positieve impact van de zee op onze gedachten en gevoelens.’
• ”Kristof, je wou het te graag‘, zei iemand mij de dag na de beslissing over de ministers. Wellicht klopt dat. Thuis heb ik het zo meegekregen: je moet ambitieus zijn in het leven, hard werken en dan hoef je die ambitie ook niet weg te steken. Maar in de politiek gelden wellicht andere spelregels dan ten huize Calvo’, zo stelt de fractieleider.
• Hij duidt ook waarom hij zo graag minister wilde zijn: ‘Om iets te kunnen opbouwen in plaats van te moeten bekritiseren. Om over partijgrenzen te werken zonder te veel taboes. Om de talrijke overeenkomsten tussen partijen en politici in de verf te zetten in plaats van vooral bezig te moeten zijn met de kleine verschillen.’
• Maar nu heeft hij naar eigen zeggen de knop omgedraaid, en gaat opnieuw vol voor z’n job als parlementair: ‘De regering heeft de handen vol met de gezondheidscrisis en de sociale en economische gevolgen. Dat schept ruimte voor de volksvertegenwoordiging om grote hervormingen in handen te nemen: de fiscaliteit van de toekomst, de plannen rond politieke vernieuwing en de institutionele toekomst van België. Het parlement moet minder praatbarak en meer denktank worden. Het moet uiteraard controleren, maar vooral meer inspireren.’
• Daarbij zal Calvo dus vooral moeten kijken naar de CD&V-ministers, als hij ‘met het parlement hervormingen in handen wil nemen’: Financiën zit bij Vincent Van Peteghem (CD&V) en Annelies Verlinden (CD&V) heeft de bevoegdheid van Politieke Vernieuwing.

Politieke vernieuwing (2): Jong CD&V’ers willen zowaar de Senaat redden.

• Waar zijn de tijden van CD&V met hun ‘wonderbureau’, een groepje bovengetalenteerde christendemocraten, die de koers van het land voor jaren zouden uittekenen? Vandaag doen twee Jong CD&V’ers, in een opiniestuk in Knack, een gooi naar hun eigen claim to fame. Robin De Cubber en Dennis Fransen pleitten immers zowaar voor een ‘opwaardering’ van de Senaat.
• Die praatbarak, met weinig tot geen bevoegdheden meer, kost de belastingbetaler jaarlijks 44 miljoen euro. Maar, politici die hun eigen postjes afschaffen, het blijft een zeldzaamheid. En dus bestaat de Senaat nog steeds.
• Nu willen de Jong CD&V’ers er dus zowaar weer iets van maken, want alles komt terug: ‘De Senaat moet weer initiatieven kunnen nemen tot het aannemen en bereiken van een draagvlak voor samenwerkingsakkoorden en gezamenlijke wetgeving. Ook lijkt de Senaat het orgaan bij uitstek om gemengde verdragen goed te keuren, waarbij de gemeenschappen en gewesten de nodige garanties krijgen’. En nog meer: ‘Als ontmoetingskamer tussen gemeenschappen en gewesten moet de Senaat vervolgens ook de inbreng van de deelstaten in toekomstige grondwetsherzieningen waarborgen.’
• Vraag is hoe enthousiast de moederpartij is over die rol voor de Senaat. CD&V drong hard aan in de Vivaldi-onderhandelingen om enkel bevoegdheden naar de deelstaten te laten gaan bij een staatshervorming. Maar dat lukte niet: ook een versterking van het federale niveau ligt nu op tafel.