De cijfers van de laatste maanden spreken boekdelen. In de boeken-, film-,TV- en in de gameswereld zijn de megasuccessen allemaal producties die ons doen wegvluchten uit de realiteit en ons even respijt geven van de dagelijkse sleur. Creatievelingen met een grote inbeeldingskracht floreren dan ook als nooit tevoren en de kijkers, lezers of gamers vallen massaal voor deze ingebeelde verhalen, zelfs als ze van een echte prins komen. De vraag stelt zich of dit escapisme niet uit de hand is gelopen.

Het is wat ironisch dat alleen de leerling-tovenaar Harry Potter, van meesterschrijver J.K. Rowling, een sterkere lancering kende dan ‘Spare‘, het verhaal van de verstoten Harry, de hertog van Sussex. Het zijn beiden sprookjes met kastelen, slechteriken, vechtersbazen en in het midden een miskende held. Beiden zijn ook verhalen uit werelden waar we heel ver vanaf staan, die niets te maken hebben met de dagelijkse realiteit en sleur van het leven. Terwijl J.K. Rowling ons binnenleidde in Zweinstein, brengt Prins Harry ons het reilen en zeilen van het kasteel van Windsor, een al even bizarre en onrealistische wereld .

Escapisme verkoopt

De entertainment industrie, en reken daar vandaag ook maar een deel van de boekenwereld bij, weet meer dan ooit vandaag dat een vlucht uit de eigen realiteit garant staat voor de hoogste inkomsten.

• In de boekenwereld zijn de best verkochte boeken over de laatste 50 jaar epische verhalen. 500 miljoen boeken vlogen de deur uit van de halfbloedprins en 150 miljoen exemplaren van de saga van de Lord of The Rings van J.R.R. Tolkien.
• In de filmwereld verslaat de virtuele wereld van Avatar alle bestaande records, maar ook de Marvel successen met Iron Man en de X-men breken records.
• De gameswereld is één aaneenschakeling van irreële landschappen en verhalen waarin je bovendien dikwijls zelf de held kan spelen in je eigen verhaal. Overwatch, God of War Ragnarok of Call of Duty blijven maar groeien.
• Op Netflix scoren vandaag ook de meest bizarre plots zoals Stranger Things. Hoewel opgenomen in een reële context, handelt het vooral over ervaringen uit een andere wereld. Deze cultserie breekt vandaag alle records op Netflix.
• Zelfs in de businesswereld lijkt het erop dat we over een aantal jaren allemaal zullen meelopen in een metaverse waar we een personage vertolken en niet meer fysiek hoeven in contact te komen met de wereld rondom ons.

Een diep menselijke drang

Het is duidelijk dat de drang om weg te vluchten uit de bestaande realiteit bij een heel groot deel van de bevolking nog nooit zo groot is geweest. Deze behoefte heeft natuurlijk een diep psychologische reden en is van alle tijden, sinds het ontstaan van het menselijk ras. Ook de Grieken koesterden hun mythes.

De reden daarachter is echter vrij complex en werd geformuleerd door de Noorse filosoof Peter Wessel Zapffe in zijn boek ‘De laatste Messias‘ in de jaren 30. Hij ontwikkelde de theorie van het ‘overontwikkelde’ menselijk brein, een gevolg van het feit dat wij als enige wezen ‘teveel’ bewustzijn hebben. Dieren hebben een zeer simpele lijst van prioriteiten die zich omzeggens beperkt tot de dagelijkse behoeften.

Ons menselijk brein is echter zo ontwikkeld dat we een begrip hebben van onszelf en dat we onszelf kunnen ontwikkelen. We zijn ons bewust van leven en dood en komen bijna altijd tot de conclusie dat het leven echt geen geschenk is. Zoals Yuval Noah Harari het treffend zegt “de mens heeft niet het vermogen om gelukkig te zijn”. We spenderen dan ook de meeste tijd om te proberen ‘niet mens’ te zijn, door weg te vluchten, een echte paradox.

Zapffe gaf 4 technieken aan hoe we dit als ras dan ook doen:

•  via isolatie waar we alle negatieve en bewuste gedachten trachten te bannen en ons terug te trekken uit ons eigen bewustzijn.
• via sublimatie door weg te vluchten in hogere vormen van activiteiten zoals kunst, poëzie en literatuur.
• via ankering waar we referentiepunten zoeken en muren bouwen rond ideeën en daarnaar leven zoals religie.
• via afleiding door permanent op zoek te gaan naar nieuwe indrukken en ervaringen.

De markt blijft maar groeien

Het is die drang naar afleiding maar ook de drang naar isolatie, weg van de dagelijkse miserie, die aan de bron zit van al die successen.  Dit geeft dan ook aan dat verhalenvertellers die virtuele werelden creëren een alsmaar grotere toekomst hebben. Er zijn altijd maar meer mensen met mentale klachten in de wereld, die een grote angst hebben voor de toekomst.

Het is alleszins betreurenswaardig dat we de connectie met de realiteit grotendeels zijn verloren en dat schermen vandaag ons dit tijdelijk geluk moeten bezorgen. Je kan moeilijk de zombificatie van de maatschappij negeren vandaag, met een alsmaar groeiende verslaving aan onze schermen.

Xavier Verellen is auteur en ondernemer (www.qelviq.com)