Noord-Korea: verwarring en verwondering

Het meest gesloten land ter wereld is voor vrijwel elke bezoeker toegankelijk. De enige voorwaarde: je moet je aan hun regels houden. Altijd en overal. Dat betekent een constante combinatie van achterdocht en verwondering.

‘Een man ligt naast zijn vrouw in bed. Ze hebben een leuke avond gehad, een drankje op, en nu stuurt de man aan op een gepaste afsluiting. ‘Sorry’, zegt zijn vrouw, ‘maar dat gaat niet. Ik heb morgen een afspraak bij de gynaecoloog.’ Ietwat teleurgesteld draait de man zich om, maar al snel herpakt hij zich. ‘Heb je morgen ook een afspraak bij de mondhygiënist?”

Twintig westerse toeristen kijken elkaar stomverbaasd aan. Deze grap is zojuist verteld door een Noord-Koreaanse gids. Een vrouw, bovendien. Het is het eerste dat ze de groep toeristen vertelt nadat ze door de douane zijn en voet op Noord-Koreaanse bodem hebben gezet.

De opluchting die uit de reactie van de toeristen spreekt, is begrijpelijk. De gewone Noord-Koreaan is ook maar een mens. Dat wordt vaak vergeten. Zodra het over Noord-Korea gaat, worden de wenkbrauwen gefronst, en wordt er gerefereerd aan hongersnood, een nucleair wapenprogramma en een totalitair regime, waarin de leider extreem verheerlijkt wordt.

Grondige briefing

De briefing die iedereen krijgt voor je naar het land afreist, stelt je ook al niet direct gerust. Vicky Mohieddeen, gids van het Britse reisagentschap Koryo Tours, vertelt de dag voor vertrek op hun kantoor in Peking wat er van bezoekers verwacht wordt. Maar vooral wat er niet mag.

‘Als je foto’s maakt, vraag altijd eerst toestemming aan je gids. Standbeelden of afbeeldingen van de leiders moeten altijd in hun geheel op de foto staan. Geen foto’s van soldaten of militaire doeleinden. Ook niet van bouwplaatsen of werkzaamheden.’

‘Koop je de krant, en staat Kim Jong-un op de voorpagina, dan mag de vouw niet door zijn afbeelding. Kim Jong-un staat trouwens vrijwel altijd op de voorpagina.’

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

‘Buiten je hotel is er altijd een gids bij je. Alleen op pad gaan is onmogelijk. Snij geen politieke onderwerpen aan bij de gidsen. Refereer dus niet aan strafkampen, gevangenissen of nucleaire wapens. Doe je het toch, krijg je geen of een leeg antwoord. En het enige dat je ermee creëert is een ongemakkelijke situatie.’

‘Preek niet het woord van God, bid niet voor het eten, bedank mensen niet met ‘God bless you’ en neem geen bijbels mee het land in. Dat laatste klinkt gek, maar het is wel eens gebeurd. Een Amerikaan liet bewust een bijbel achter op het toilet van een restaurant. Hij werd opgepakt en kon tot vijftien jaar gevangenisstraf krijgen. Na zes maanden is hij vrijgelaten. En iedereen kent het verhaal van de Amerikaanse student die ervan beschuldigd werd een propagandavlag meegenomen te hebben.’

Ze loopt de rest van de lijst door. ‘Als je porno op je computer hebt staan, of pikante foto’s op je telefoon: verwijder ze. Films die de spot drijven met het land: niet meenemen. De check bij de douane is grondig. Telefoons, laptops, externe harde schijven: ze worden allemaal bekeken. Ken je mensen in Noord-Korea, direct of indirect, hou het voor je. Neem geen Amerikaanse of Zuid-Koreaanse vlaggen mee of kledingstukken met afbeeldingen in die categorie. Extra tip aan Amerikanen: ze refereren vaak negatief over jullie en jullie land. Ga daar niet op in, maar blijf kalm.’

Ze sluit af met meer zalvende woorden. ‘Laat je niet afschrikken door al deze informatie. Dit is waarschijnlijk de veiligste trip die je ooit gaat maken. Niemand wil hier dat er iets mis gaat, de Noord-Koreanen voorop. Als jij hen respecteert, hebben zij respect voor jou. Wil je in dit land problemen krijgen, dan moet je ze echt zelf opzoeken. Doe dat wijselijk niet, trouwens. Nog een laatste opmerking: wij kennen het land als Noord-Korea, maar de inwoners waarderen het zeer als je het hebt over de DPRK, de Democratic People’s Republic of Korea. Of gewoon Korea.’

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

Mister Chong

Vicky heeft niets te veel gezegd. De controle bij de douane is serieus. Een douanier bekijkt de inhoud van mijn laptop en externe harde schijf. Hij is vooral geïnteresseerd in films. ‘You have porno?‘, vraagt hij. Ik schud glimlachend van nee, maar begin toch een beetje te zweten als hij toevallig een aflevering van Californication aanklikt die ik ooit heb gedownload. Hij screent een paar scenes. Gelukkig gedraagt Hank Moody zich.

En dan ben ik binnen. Dat betekent dat ik de komende dagen helemaal niets zelf kan beslissen, net als de negentien andere reizigers in mijn groep. Een reis naar Noord-Korea bestaat uit een vast programma, samengesteld door: Noord-Korea. Veel musea, standbeelden en officiële locaties, zoals het geboortehuis van Kim Il-sung of de DMZ, de demilitarized zone tussen Noord- en Zuid-Korea. Maar we zullen ook scenes uit het dagelijks leven gaan zien. Een pretpark, de supermarkt, dat soort dingen.

We hebben – naast Vicky – drie gidsen en een chauffeur. Allen Koreanen. Gids zijn is een goede baan in dit land. Door de fooien die ze krijgen na elke trip hebben ze het relatief goed. En omdat ze het hele jaar door buitenlanders ontmoeten, krijgen ze meer mee van de wereld dan de gemiddelde Noord-Koreaan.

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

De leiding ligt in handen van mister Chong, die een jaar of veertig is. Hij spreekt prima Engels en vertelt alles wat hij weet over elk gebouw, standbeeld en plein. De andere twee, Ms. Ra en Mr. Ju, zijn jonger en hebben een minder prominente rol. Ra beantwoordt veel individuele vragen. Ju lijkt vooral mee te zijn om de groep bij elkaar te houden. Zodra iemand treuzelt of een paar stappen opzij doet voor een foto, komt hij in actie. ‘Opletten, de gids is belangrijke informatie aan het vertellen.’ Hij zegt het beleefd, en met een glimlach, maar tegenspraak duldt hij niet.

Eerste stop is de Juche-toren, die voor de zeventigste verjaardag van Kim Il-sung is gebouwd. Vanaf de top (170 meter) is het uitzicht over Pyongyang grandioos. Op het Kim Il-sung plein, aan de andere kant van de rivier, wordt er geoefend voor de militaire parade die later in het jaar zal plaatsvinden. Schuin erachter steekt de 330 meter hoge spitse punt van het Ruygyong hotel de lucht in. Met de bouw werd in 1987 begonnen, maar door geldgebrek is het nog steeds niet af.

Ook het Rungrado 1 Mei stadion is duidelijk te zien. Met 150.000 stoelen het grootste stadion ter wereld. Hier worden de beroemde Mass Games gehouden. Daarna bezoeken we de International Pyongyang Book Store, die voor 90% gevuld is met het oeuvre van Kim Il-sung. We sluiten af met een ritje met de metro. Chong: ‘De metro is een van de Grote Creaties van Korea.’

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

Twee opgebaarde leiders

Verreweg het belangrijkste onderdeel van elke reis naar Noord-Korea is een bezoek aan het Kumsunsanpaleis van de Zon. Daar liggen Kim Il-sung en Kim Jong-il allebei opgebaard. Het paleis is voor elke Noord-Koreaan heilig, de ultieme plek om respect te tonen voor hun leiders. Dat moet in gepaste kleding. De mannen het liefst in pak, anders in lange broek, overhemd en das. De vrouwen in gesloten schoenen en jurk of rok. De enige lange broek die ik bij me heb is een spijkerbroek met gaten erin.

Als ik ’s ochtends de lobby van het hotel binnen loop, reageert gids Chong geschokt. ‘No, no, no, no‘, stamelt hij. ‘Dit kan echt niet, zo kun je niet naar binnen. En waar is je das?’ Chong is serieus. We hebben een probleem. Een medereiziger schiet te hulp. Met geleende broek en das wordt de situatie opgelost.

In de bus op weg naar het paleis volgt weer een briefing, waarin Chong duidelijk maakt wat de regels zijn. ‘Laat al je spullen in de bus. Camera’s kunnen niet naar binnen, net als telefoons, simkaarten of geheugenkaarten. Je portemonnee mag mee, maar die wordt helemaal gecheckt. Het best is om met lege zakken naar binnen te gaan.’ Hij oogt gespannen. Vandaag, juist vandaag, mag er niks mis gaan. Hij geeft nog meer instructies, met name over hoe we ons moeten gedragen in het bijzijn van de twee dode leiders.

Dan lopen we naar binnen. Na de veiligheidscheck stappen we in een lange gang op een loopband, zoals op een vliegveld. Aan beide muren hangen grote foto’s van Kim Il-sung, Kim Jong-il en Kim Jong-un. Sommige zijn duidelijk gefotoshopt. Er zijn er in totaal 200, vertelt Chong. De meesten van Kim Il-sung.

Aan het eind van de loopbaan slaan we een hoek om, en staan we voor de ingang van een enorme hal. Alles is van marmer. De vloer, de pilaren en de muren. Dromerig licht vult de ruimte. Helemaal aan het einde, een meter of vijftig verder, staan twee gigantische wassen beelden van Kim Il-sung en Kim Jong-il tegen een achtergrond van lichtblauwe en oranje lucht. In rijen van vier lopen we er naar toe. Recht voor de beelden buigen we, en lopen de zaal uit.

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

We stappen een lift in naar boven. Een verdieping hoger komen we uit in een grote hal met een brede trap. Ook hier is alles van marmer. Bij enkele pilaren staan gewapende militairen strak in de houding. We volgen gids Chong, slaan twee hoeken om en komen uit bij een windtunnel van een meter of drie, waar we doorheen moeten.

Aan de andere kant verandert de sfeer meteen. Het is hier koeler, en donkerder. Donkerrood licht schijnt door de deuropening naar buiten. Dit is de zaal waar Kim Il-sung ligt opgebaard.

We staan opnieuw in rijen van vier, klaar om eer te betonen aan de man die officieel nog steeds president van Noord-Korea is. Opeens zegt Ling, een vrouw uit Hongkong: ‘Ik ga dus mooi niet voor die man buigen. Na alles wat hij zijn land en volk heeft aangedaan, daar doe ik niet aan mee.’ Nick, een Australiër die achter haar staat, hoort het aan. ‘Fantastisch’, fluistert hij, ‘fantastisch. Dit is hét moment om met je principes aan te komen. Hypocriet.’

We lopen naar binnen. De ruimte is hoog, waarschijnlijk een meter of twintig. En donker. Het enige licht is de donkerrode gloed die van bovenaf naar beneden valt. Het is doodstil. Voor ons ligt Kim Il-sung in een glazen kist, helder belicht. Hij ligt hier sinds zijn dood in 1994. Onder een rode deken, met zijn hoofd op een kussen. We staan voor het voeteneind van de kist, en buigen. Met de klok mee lopen we om de kist heen en buigen nog twee keer. Niet bij zijn hoofd, wel aan beide zijden. Ling en haar principes buigen gewoon mee.

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

Vuurwerk

Na de rouwzaal komen we in een grote kamer waar alle medailles en diploma’s van de leider zijn uitgestald. Het zijn er honderden. Nationale eretitels, ordes uit onder andere Mali, Senegal en Niger, eredoctoraten van universiteiten uit Zuid-Amerika en het Midden Oosten en ereburgerschappen en sleutels van steden in Ecuador of Peru. Daarna volgt een museum waar de presidentiële vloot is uitgestald. Een zwarte Mercedes, een treincoupé en een bescheiden jacht. Bij elk voertuig hangt een grote foto van de leider, die voor datzelfde voertuig staat.

Als we alles van Kim Il-sung hebben gezien, volgen we een verdieping lager precies hetzelfde traject. Rouwzaal, pronkkamer, museum. Maar deze keer van Kim Jong-il. Er is maar een klein aantal verschillen. Kim Jong-il reisde een stuk minder dan zijn voorganger. Slechts naar 18 landen, waar Kim Il-sung er maar liefst 106 bezocht. Vliegangst, is de onofficiële lezing, die door geen Noord-Koreaan bevestigd wordt. Hij reisde wel een stuk luxueuzer. En moderner. Op het bureau in zijn treincoupé staat een MacBook Pro van Apple. De laptop oogt behoorlijk nieuw.

Eenmaal buiten, in de brandende zon, ontspant iedereen. De bedrukte sfeer van binnen ligt achter ons. Met name Chong oogt opgelucht. Alles is goed gegaan. De rest van de dag staat volgepland met plezier. Een tramritje door Pyongyang en een voorstelling van het acrobatencircus. ’s Avonds is er op het Kim Il-sung plein een Mass Dance, vanwege Bevrijdingsdag. De dag dat Japan capituleerde. Duizenden danspaartjes bewegen synchroon over het plein. Halverwege de show worden toeristen uitgenodigd om mee te dansen. Boven het plein wordt vuurwerk afgestoken.

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

Een Koreaan met humor

De wisselwerking tussen gidsen en bezoekers wordt met de dag informeler en meer ontspannen. Er ontstaan persoonlijke gesprekken, er worden grapjes gemaakt en ’s avonds wordt er gedronken. Ook Chong ontspant meer en meer, tot de dag voor vertrek. We lopen in het Moranbong-park in Pyongyang, wanneer hij zich één op één tot Craig richt, een jolige Nieuw-Zeelander die vanaf de eerste dag al geintjes uithaalt.

‘We hebben een probleem’, zegt Chong. ‘Op je visum staat een verkeerde datum. Als we dat niet kunnen oplossen, moet je een dag langer in het land blijven.’ Hij roept Vicky erbij, en legt de situatie uit. Later op de dag zal hij kijken naar een oplossing. Craig sputtert tegen. Hij heeft een vlucht die hij moet halen. Afspraken. Bovenal wil hij veilig weer naar huis. Noord-Korea bezoeken is leuk, maar hier vastzitten is een ander verhaal.

We werken de rest van het programma van die dag af. Craig wordt stiller en stiller. Tijdens het eten roept Chong hem. Ze moeten naar het hotel om te kijken naar een oplossing. Craig ziet het niet zitten en kijkt hulpeloos. Chong richt zich tot de groep. ‘Voor iedereen was het vandaag 16 augustus, de dag na Bevrijdingsdag in Korea. Behalve voor één iemand. Want voor Craig was het vandaag 1 april.’

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

Praktische Info voor je reis naar Noord-Korea

Een reis naar Noord-Korea kan alleen met door de overheid goedgekeurde reisorganisaties. De meest ervaren is het Britse Koryo Tours, gevestigd in Peking. Zij bieden het hele jaar door verschillende reizen met verschillende thema’s aan. Goodbye ging mee op de Liberation Day Tour, rondom de Noord-Koreaanse bevrijdingsdag. Inbegrepen in de reis: vijf overnachtingen, alle maaltijden, het vervoer per trein van en naar Pyongyang (vanuit Peking) en begeleiding van gidsen. Veel meer informatie vind je via www.koryogroup.com.

Reis je naar Noord-Korea en staat een bezoek aan Amerika daarna ook nog op je wensenlijst? Let dan op, want dan kom je sinds augustus 2019 niet meer in aanmerking voor een ESTA. Je hebt dan een normaal visum nodig om de VS binnen te komen, en die procedure duurt langer (en is duurder). Meer informatie is te vinden via esta.cbp.dhs.gov.

Noord-Korea: verwarring en verwondering
Bas van Oort

De Noord-Koreaanse keuken

Ondanks dat je zelf geen invloed of keuze hebt in je maaltijden, wordt er toch geprobeerd voor de nodige variatie te zorgen in restaurantbezoek. Belangrijke gemeenschappelijke deler: overal wordt de traditionele, Noord-Koreaanse keuken geserveerd. Die heeft uiteraard veel weg van de Aziatische keuken, maar dan een stuk minder modern.

Een klassiek Noord-Koreaans gerecht is naengmyeon, een soort donkere noodles. Ook kimchi wordt veel gegeten; Ontzettend populair – maar vooral bij speciale gelegenheden – is hond. Dat wordt trouwens niet hondenvlees genoemd, maar zoet vlees. Noord-Koreanen brouwen ook hun eigen bier, Taedonggang, en dat is prima te drinken.

4 bijzondere momenten voor een bezoek aan Noord-Korea

Vrijheidsdag

Elk jaar viert Noord-Korea op 15 augustus dat ze bevrijd werden van Japan. Dat gaat gepaard met festiviteiten, maar hoe die eruit zien is vooraf niet te zeggen. De kans is groot dat er een mass dance plaatsvindt op het Kim-Il Sung plein en er ’s avonds vuurwerk boven Pyongyang is.

Marathon van Pyongyang

In april vindt de marathon van Pyongyang plaats, en voor bezoekers is het mogelijk die te lopen. Volgens reisorganisatie Koryo Tours is de marathon het evenement waarbij de meeste interactie plaatsvindt tussen toeristen en Noord-Koreanen. En door het parcours van ruim 42 kilometer zie je meteen veel van Pyongyang en omgeving.

Militaire parades & Mass Games

De meest in het oog springende evenementen in Noord-Korea zijn de militaire parades en de Mass Games. Die laatste vonden in 2018 en 2019 plaats in het Rungrado May Day Stadium, het grootste stadion ter wereld. Of en wanneer er opnieuw Mass Games worden georganiseerd, is verre van zeker. Geïnteresseerden kunnen het best met enige regelmaat de websites van reisorganisaties in de gaten houden.

Vuurwerk en skiën

In de zomer is Noord-Korea warm en is de luchtvochtigheid hoog, maar het land kent ontzettend koude winters. Dat biedt een totaal andere reiservaring. Skiën is mogelijk voor winterse bezoekers, en soms worden er ook eindejaarsreizen aangeboden.