Wie de politieke actualiteit de laatste weken wat volgde, kon wel al weten dat de Europese Unie en Wit-Rusland niet de beste vrienden zijn. Ondertussen beschuldigde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko van “een hybride-aanval” uit te voeren. Maar hoe startte het hele conflict?
Wit-Rusland werd in 1991 een onafhankelijk land, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Toen in 1994 de eerste democratische parlementsverkiezingen (en tevens de laatste) werden georganiseerd, viel de naam Loekasjenko als winnaar uit de bus. Sindsdien zit hij al 25 jaar ononderbroken op de presidentiële stoel.
Al snel weg van de democratie
Hoewel de allereerste verkiezingen in Wit-Rusland democratisch waren, ging het daarna snel bergaf met het land. Loekasjenko groeide steeds meer uit tot de absolute leider, en had de macht om gelijk wie buitenspel te zetten. De verdwijning van vier belangrijke oppositieleden en -voorstanders leverde hem al in 2004 een gele kaart van Europa op. Wit-Rusland kreeg sindsdien een wapenembargo, verbod op de uitvoer van enkele goederen en een reisverbod voor enkele vooraanstaanden opgelegd. De echte sancties volgden pas in de zomer van 2020.
Ook de meest recente presidentsverkiezingen werden door zowat elke onafhankelijke verkiezingswatcher als “frauduleus” bestempeld. Loekasjenko won met meer dan 80 procent, zijn voornaamste tegenstander Svetlana Tichanovskaja moest het met nog geen tien procent doen. De bevolking, die vooraf aan de verkiezingen al demonstreerde, pikte dit niet langer.
In de maanden die volgde op de verkiezingen trokken meer dan een half miljoen Wit-Russen de straten op, waar ze werden geconfronteerd met de steeds harder ingrijpende ordetroepen van Loekasjenko. Toen de regering ook een ‘license to kill’ uitschreef voor zijn troepen, ging de situatie van kwaad naar erger. In totaal werden meer dan 30.000 demonstranten, met of zonder geldige reden, gearresteerd en opgesloten. Duizenden, grotendeels vreedzame demonstranten, verlieten de slagvelden die de Wit-Russische straten waren geworden, getekend door het geweld. Rubberkogels, traangas, wapenstokken en waterkanonnen werden door de politie ingezet om de protesten terug van de straat te jagen. Minstens vier mensen vonden de dood door politiegeweld.
Eerste sancties
De hardhandige onderdrukking van de betogingen leverde het Loekasjenko-regime de eerste EU-sancties op. De Unie stelde 40 mensen verantwoordelijk, en legde hun een reisverbod en een bevriezing van tegoeden op.
Toch schrikt dit Loekasjenko niet af, integendeel. Op 23 mei 2021 werd Ryanair-vlucht 4978 door een Wit-Russische MiG-29-straaljager gedwongen om te landen in Minsk. De reden was zogezegd een bommelding, waardoor de vlucht tussen Athene en de Litouwse hoofdstad Vilnius moest worden gecontroleerd. De echte reden zat echter gewoon in een vliegtuigstoeltje: Roman Protasevitsj.
Protasevitsj was een Wit-Russische journalist en activist, bekend wegens zijn Telegramkanaal Nexta, één van de belangrijkste bronnen van informatie over de protesten in 2020. Het kanaal werd later ook gebruikt om protesten te coördineren. Kort hierna besliste Protasevitsj te emigreren uit zijn thuisland, uit schrik voor vervolging.
Bijkomende sancties
Die kwam er uiteindelijk toch: Protasevitsj werd samen met zijn vriendin van het vliegtuig geplukt door de Wit-Russische politie. Welke wetten het koppel had overtreden, werd nooit meegedeeld. Ondertussen werden ze onder huisarrest geplaatst.
Hierop werden alle Wit-Russische luchtvaartmaatschappijen verboden om te landen in de Europese Unie. Nog eens 78 personen en acht instellingen werden op EU’s zwarte lijst geplaatst. Met de recente hybride-aanval van Wit-Rusland, waarbij het migranten laat overvliegen om Europa in te sturen, is de maat vol voor Europa.
Hoewel er al heel wat sancties lopen tegen de voormalige Sovjetstaat, lijkt dit weinig impact te hebben. Loekasjenko gaat verder zijn zin doen, zoals hij de afgelopen 25 jaar al deed. Economische sancties zijn jammer, maar de grootste afnemers van de Wit-Russische economie bevinden zich toch meer naar het oosten. En ook daar bevindt zich de reden waarom Loekasjenko geen militaire sancties vreest: Rusland.
(bzg)
