Er prijken weer twee nieuwe namen op de Europese sanctielijsten: die van vader Viktor en zoon Oleksandr Janoekovitsj. De eerstgenoemde was van 2010 tot 2014 president van Oekraïne, een periode waarin zijn zoon ongekend rijk werd dankzij banden met de kliek van zijn vader.

Die vrienden vergaarden hun fortuin op hun beurt weer dankzij de wijdverbreide corruptie tijdens de regeerperiode van Janoekovitsj. Iets waar de toenmalige president zich zelf ook schuldig aan maakte. Het bekendste voorbeeld daarvan is dat hij zich het landgoed Mezhyhirya toe-eigende, daarover later meer. 

Want corruptie en zelfverrijking zijn niet de belangrijkste redenen voor zijn plek op de Europese sanctielijst. Die dankt de 72-jarige Janoekovitsj aan het ondermijnen en bedreigen van de soevereiniteit van de Oekraïense staat en de stabiliteit in het land, schrijft de Europese Raad. 

Beschermd door rebellen

Zijn 49-jarige zoon Viktor steunt daarnaast ook nog pro-Russische gevechtsgroepen in de Donbas-regio. Dat is een wisselwerking, want deze troepen beschermen ook de zakelijke belangen van de familie. In de tijd dat zijn vader president was, kreeg Viktor bouw-, mijnbouw- en energiebedrijven in bezit.

Het vastgoed van het familie-imperium in Donetsk wordt beschermd door het Oplot Bataljon, een beruchte groep separatisten die al sinds 2015 op de sanctielijst staat. Vanwege zijn banden met deze rebellen is Janoekovitsj betrokken bij acties die Oekraïne destabiliseren. 

Beide mannen zijn ook geboren in de Donetskregio, waar nu zo hard wordt gevochten tussen Rusland en Oekraïne. Janoekovitsj zijn politieke carrière begon hier ook, hij was onder meer gouverneur van de regio. 

Aan deze tijd dankt hij vermoedelijk ook zijn vriendschap met de rijkste man van Oekraïne, de oligarch Rinat Achmetov. Die speelt nog steeds een belangrijke rol in het land, vandaar zijn bijnaam ‘Koning van de Donbas’. 

Ondanks dat Janoekovitsj als clown wordt gezien vanwege klungelige optredens, gebrekkige kennis van het Oekraïens en beschuldigingen van plagiaat schopte hij het toch tot premier in 2002. 

Verkiezingsfraude

In 2004 deed hij ook een gooi naar het presidentschap, maar dat lukte niet nadat hij betrapt werd op verkiezingsfraude. Hij haalde ook het nieuws met een hele overdreven reactie nadat hij werd bekogeld met een ei tijdens een bijeenkomst.

Tijdens de verkiezingscampagne werd zijn tegenstander Joestsjenko onder verdachte omstandigheden vergiftigd. De daaropvolgende protesten leidden de Oranje Revolutie in. Maar Janoekovitsj probeerde het nog eens. In 2010, en vooral bij gebrek aan beter won hij de verkiezingen dan wel, zegt Chris Colijn, expert Oost-Europa van de buitenlandredacteur van RTL Nieuws.

Corrupte bovenlaag

“Tijdens zijn presidentschap groeide hij uit tot symbool van de corrupte bovenlaag en het ‘oude Oekraïne’, die nog nauwe banden onderhoudt met Rusland”, zegt Colijn. Meest in het oog springende wapenfeit was de annexatie van het landgoed Mezhyhirya. 

Dat was altijd in handen van de Oekraïense staat, maar Janoekovitsj ging er ook wonen. Hij verbouwde het tot een gigantisch huis met koperen dak en een privé-dierentuin, een ondergrondse schietbaan, tennis- en bowlingbaan en een golfbaan met 18 holes, meldt Fortune. 

De fraude zat soms ook in hele kleine dingen, zoals de vervalste doctorstitel die hij zou hebben gekocht. Illustratief voor dit bedrog was dat hij zichzelf bij het invullen van een formulier ‘professor’ noemde, vertelt Colijn. 

Geen verdrag met de EU

Echt gehaat werd hij pas toen hij eind 2013 het associatieverdrag met de Europese Unie verscheurde en de daaropvolgende protesten op het Maidanplein met fors geweld neersloeg. Daarbij vielen ruim 100 doden. 

Het bezegelde ook het politieke lot van Janoekovitsj, die werd afgezet en naar Rusland vluchtte. Sindsdien bleef het tamelijk stil rond hem. Tot de inval van Oekraïne door Russische troepen eerder dit jaar.

Toen dook zijn naam weer op in de media. Hij zou onderdeel zijn geweest van het speciale plan van Poetin om met een bliksemoperatie de Oekraïense president Volodymyr Zelensky te verjagen en te vervangen. 

Als dat zou zijn gelukt, had Janoekovitsj zijn plek kunnen innemen, meldt onder meer de Oekraïense krant Pravda. Ook de Tsjetsjeense dictator Ramzan Kadyrov liet weten dat Zelensky zijn macht aan Janoekovitsj moest overdragen. 

Mocht Janoekovitsj terugkeren naar Oekraïne als het huidige bewind nog aan de macht is, dan wacht hem daar een gevangenisstraf van 13 jaar vanwege verraad. Tot die straf werd hij in 2019 veroordeeld, om het neerslaan van de protesten in 2014 en zijn uitnodiging in die tijd aan Rusland om Oekraïne binnen te vallen.