Een reeks interviews op VTM en VRT later, heeft N-VA-voorzitter Bart De Wever de liberalen stevig in de hoek gezet: ‘Het is crimineel onverantwoord om nu een regering af te blokken’. Maar bij Open Vld, die overstag zou moeten gaan, is men niet onder de indruk.

Daar zet men in op een ander scenario: een doorstart van de huidige regering voor twee jaar, met andere casting. Dat plan lijkt geen enkele kans op slagen te hebben. Paul Magnette (PS) en De Wever denken aan alternatieven: de lijnen met de groenen worden geopend.

In het nieuws: Voorspelbaar, na het liberale mediaoffensief: de N-VA die terugslaat.

De details: In ongemeen harde interviews haalde De Wever uit.

• Een gemotiveerde, en zelfs opvallend goedgezinde Bart De Wever trok gisteren, na een bezoek aan de koning samen met Paul Magnette, die de opdracht van het duo met een dikke week verlengde, prompt naar de studio’s van zowel VTM als VRT.
• De boodschap werd gegeven door een van de twee preformateurs, diegene die aan Vlaamse kant zit. Magnette hield zich gisteren opvallend op de vlakte, al bevestigde men zonder problemen bij de PS dat ze zijn boodschap 100 procent steunden. Dat enkel De Wever naar buiten kwam, was geen toeval: de communicatie is bedoeld als pressie op de Open Vld, de Vlaamse liberalen. De MR? Niet belangrijk om het wespennest in Franstalig België op te poken.
• De Vlaamse liberalen daarentegen, liggen in het vizier. Open Vld is vooralsnog de coalitiepartner van de N-VA in de Vlaamse regering, en voorzitter Egbert Lachaert (Open Vld) hield lange tijd de lijnen op gemoedelijke wijze open met De Wever: sociaal-economisch zijn de Vlaamse liberalen en N-VA objectieve bondgenoten, in gelijk welke regeringsvorming met christendemocraten, laat staan socialisten. En Lachaert toonde zich maandenlang als grote voorstander van paars-geel: was het niet met die strijdkreet dat hij voorzitter werd van de Vlaamse liberalen?
• Maar in het spel van regeringsvorming zijn de afgelopen twee weken de rollen dramatisch omgekeerd: na maanden waarbij de liberalen zich meester van het spel waanden, en zeker MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez twee keer aan zet kwam, en twee keer faalde, is plots het sterkste duo in de Wetstraat opgestaan, dat de liberalen nu fel in de schaduw zet.
• PS en N-VA hebben duidelijk elkaar gevonden, en dat verandert de verhoudingen in de Belgische politiek fundamenteel. Zeker omdat de krijtlijnen van een PS-N-VA-regeerakkoord door beide voorzitters getrokken zijn, in een onderhandelingsnota die de start van de formatie moet inluiden, zonder dat de liberalen daarbij een vinger in de pap hadden.
• Het belangrijkste nieuws gisteren van bij de preformateurs? Dat er nu formeel vijf partijen aan boord zijn, op basis van die nota. De Wever had het over ‘een bubbel van 5’ die zich aan elkaar geklikt hebben om een regering te gaan vormen: N-VA, PS, sp.a, CD&V en cdH. Samen hebben die 69 zetels, met wat aanhangsels zelfs 71. Niet ver meer van een meerderheid.
• ‘Er is een kaartenhuis gebouwd tussen PS en N-VA. Daar gooi je geen bowlingbal tegen‘, was de commentaar van De Wever over de manier waarop de liberalen hun eigen nota deze week overmaakten, hun verlanglijstje. De manier waarop dat verliep, ergerde alle andere onderhandelaars: zonder enige gêne maakte Bouchez z’n eigen eisenlijst publiek, in Le Soir, inclusief quotes om het verlanglijstje toe te lichten.
• De waarheid is dat de Franstalige liberalen niet langer aan tafel gewenst worden door de andere vijf. De MR heeft zichzelf overbodig gemaakt, om meerdere redenen:
  • Ze staan een institutioneel akkoord in de weg, dat de federale staat verder uitkleedt: exact de doelstelling van N-VA en PS. Met een tricolore mondmasker in de aanslag, bepleit Bouchez al maanden exact het tegenovergestelde.
  • Sociaal-economisch wil de MR helemaal niet de PS met pluimen van een relancebeleid laten lopen: zowel op fiscaal als sociaal vlak staan de liberalen samen op de rem. Dat ondermijnt de fundamentele deal van N-VA en PS: sociale maatregelen in ruil voor institutionele hervormingen.
  • Daar komt bij dat de MR het bijzonder bont gemaakt heeft bij de andere partijvoorzitters. Er is een diepe overtuiging dat de intenties van Bouchez er enkel in bestaan de huidige situatie, van zes ministers én de premier én een Europees Commissaris, te bestendigen.
  • Bijgevolg saboteert hij elke mogelijke deal: een aanvoelen dat meerdere voorzitters onderschrijven. Het is een vertrouwenskwestie: al te vaak diste Bouchez onwaarheden op, of communiceerde hij unilateraal. De ironie wil zo bijvoorbeeld dat zijn eigengereide actie, om zonder overleg zinnen toe te voegen aan het laatste perscommuniqué van de ‘drie koningen’, ertoe leidde dat het Paleis zelf in actie kwam om De Wever en Magnette te legitimeren. Zinnen die CD&V-voorzitter Joachim Coens en Lachaert niet hadden goedgekeurd, maar die wel verzonden werden, en dus stevige impact hadden.
• Gisteren maakte De Wever in primetime expliciet, wat iedereen dus al veel langer impliciet weet: ‘Ik denk dat niemand nog voorstander is van de MR. Niet vanwege persoonlijke veto’s, wel gaat het om een kwestie van vertrouwen. Ik vertrouw er voor 100 procent op dat Georges-Louis Bouchez dit wil doen mislukken‘, zo stelde hij bij ‘VTM Nieuws’.
• Meteen werd zo ook het beeld manifest geschilderd van de MR als platte ‘postenpakkers’: ‘Het is misschien leuk om zeven ministers in één partij te hebben, maar als je daarmee niet kan besturen in de ergste crisis ooit, moet je gewoon de club vervoegen die een regering kan maken.’ Dat ook Open Vld vandaag ruim boven haar electoraal gewicht bokst in posten, werd delicaat niet uitgesproken.
• Van de ploeg van Sophie Wilmès, die andere MR-coryfee, liet De Wever geen spaander heel. ‘Dat is een Potemkin-regering: de gevel staat er, maar als je de deur opendoet, zie je de grote leegte.’

De essentie: De interviews zijn een vorm van machteloosheid.

• De Wever wond er geen doekjes om: ‘Het is crimineel onverantwoordelijk om nu een regering af te blokken‘, zei hij over de houding van de liberalen. Die krijgen zo fel de dreiging van de zwartepiet, één jaar na de verkiezingen, boven zich.
• Dat de liberalen zo publiek hun verlanglijstje bekendmaakten, dat bovendien op geen enkele manier doorgerekend leek, en vooral niet als een ‘redelijke’ eisenbundel werd gepercipieerd, zette verder kwaad bloed bij het preformateursduo.
• ‘Dat leest als een verkiezingsprogramma. Een sprookjesnota‘, zo was De Wever vernietigend. Wat inhoudelijk dan zo zwaar viel voor de anderen?
  • Een complete afwijking van alle vorige plannen die de liberalen bij Arizona neerlegden, of mee akkoord gegaan waren.
  • Een niet becijferd plan om ‘geen belastingen’ te koppelen aan massale meeruitgaven, dat een krater van 35 miljard slaat, per jaar.
  • Een herfederalisering van bevoegdheden of in elk geval staatshervorming op de lange baan.
  • Een ‘vrijheid’ om over abortus te stemmen zoals partijen willen.
  • Geen versterking van sociale zekerheid, integendeel, verdere degressiviteit van werkloosheid.
• ‘Zo maak je geen regering’, stelde De Wever nog. Deze week waren alle voorzitters al bijzonder verontwaardigd dat het liberale duo Lachaert-Bouchez naar de pers zou stappen, om alweer daar hun eisenbundel op tafel te leggen.
• Opvallend is dat Lachaert dat gematigd deed, in De Tijd, en expliciet niets lekte. Want zoals gezegd, in Le Soir een heel ander beeld: daar liet Bouchez netjes naast z’n interview het verlanglijstje afdrukken, zwart op wit. Een zoveelste signaal voor de anderen dat toont dat de MR-voorzitter gewoon geen deal wil.
• Vreemd was daarbij dat Lachaert op Twitter in discussie ging met partijgenoot Lode Vereeck (Open Vld), ‘Onderhandelen, Egbert, geen nota’s lekken maar goed onderhandelen met betrouwbare partners (die niet altijd in de eigen familie zitten). Dit land heeft een regering nodig’, zo stelde die. Daarop reageerde de Open Vld-voorzitter ‘wij lekken geen nota’s’, maar z’n partijgenoot wees erop dat heel het werkstuk in Le Soir te lezen stond, met dank aan Bouchez.
• Daarop uitte Lachaert een felle beschuldiging: ‘Lek georganiseerd door diegenen die de nota ontvingen. Journalisten hebben hem zelfs in handen. Inderdaad geen manier van werken van de ontvangers van de nota …’, wat dan weer bij de anderen tot zure oprispingen leidde: ‘Het wordt tijd dat Egbert toch eens de waarheid onder ogen ziet over z’n ‘goede vriend’, en diens intenties.’
• Feit is dat heel de aanval van De Wever toch ook een vorm van machteloosheid uitschreeuwt: er zijn weinig hefbomen om de Open Vld onder druk te zetten, behalve dan het gevaar van ‘de zwartepiet’ toegeschoven te krijgen bij een mislukking.
• Maar het netto-effect van de N-VA-uithaal is vooral dat het de bunkermentaliteit bij Open Vld versterkt. ‘Toch een speciale manier van werken. Ons wat uitschelden. Dat is toch geen houding van iemand die een regering wil vormen?’, zo stelt een prominente Vlaamse liberaal.
• Daarbij komt systematisch één vergelijking terug: ‘Waarom mocht de sp.a wél ‘neen’ zeggen tegen een Arizona-coalitie, en daarbij zich aan de PS vastklampen, terwijl wij dat nu niet mogen met de MR?‘, zo is binnen Open Vld te horen.
• Maar de vraag is of die parallel helemaal opgaat. Communicatief volgde de sp.a alvast een andere strategie: ze wilden altijd ‘inhoudelijk’ blijven praten, en maakten een ‘band’ met de PS nooit publiek tot voorwerp van de strijd. Bovendien toonde Conner Rousseau (sp.a) zich erg spaarzaam met publieke commentaar of interviews, maar stuurde hij luitenants zoals Hannelore Goeman (sp.a) naar de studio’s, om die boodschap van ‘inhoudelijk’ te onderhandelen te herhalen, wat zelfs de PS zenuwachtig maakte. En ondertussen weigerde hij gewoon praktisch op te dagen, bij cruciale Arizona-gesprekken.
• Dat, gekoppeld aan het enorme scepticisme rond een werkbare meerderheid voor een ‘Arizona’, zelfs bij de betrokken onderhandelaars, maakt dat de druk op destijds sp.a en nu Open Vld, niet vergelijkbaar is. Met de PS en N-VA zijn andere, zwaardere spelers in het spel, deze keer. Alleen kunnen ook zij vermoedelijk geen doorbraak forceren, door fel te gaan communiceren, nu de zaak zo muurvast zit.

The big picture: Welke achterliggende redenen spelen voor Open Vld om zo fel zich te verzetten?

• Zijn de twee onderhandelaars, Magnette en De Wever, te weinig subtiel geweest in hun aanpak? Feit is dat de MR al vrij snel in de mot had dat voor hen onweer dreigde: Bouchez zette bij de start van het duo alles op alles om zich aan de Open Vld te binden: het leek zijn enige reddingsboei om aan boord te blijven.
• Daarin lukte hij wonderwel: het gevoel leeft bij de Vlaamse liberalen dat ze op lange termijn de band met MR moeten behouden. Daarbij zocht en vond Lachaert ook de steun van Patrick Dewael (Open Vld) en Alexander De Croo (Open Vld), de twee belangrijkste tenoren naast de voorzitter.
• Maar wat de Vlaamse liberalen dan precies kopen voor die alliantie is onduidelijk. Wel is zeker dat de partij zich ‘niet gerespecteerd’ voelde, en niet als ‘vijfde wiel aan de wagen’, of als ‘junior partner’ in een regering met PS en N-VA wilde stappen, de afgelopen dagen. Open Vld zit ‘op de wip’ en wilde dus boven haar gewicht van 12 zetels boksen. Daarom willen ze ook inhoudelijk een en ander binnenhalen. Maar er speelt meer.
• Zo was bij verschillende kopstukken binnen de partij te horen dat ‘één ministerpost’ toch maar een heel schamele prijs zou zijn, om nu in de regering te gaan. Immers: het nieuwe kabinet zou een ‘kleine equipe’ worden, met maar twaalf ministers.
• Dat voorstel ligt al sinds maart op tafel, toen was er zelfs sprake van ‘maar’ tien posten in een noodkabinet. Zo’n ‘slanke ploeg’ wil men nu ook. Maar zelfs met twaalf posten, ziet dat er dus mager uit voor Open Vld. Een snelle berekening leert dat N-VA drie ministers zou hebben, en CD&V, Open Vld en sp.a elk één, aan Vlaamse kant. De Franstaligen verdelen ook zes posten: vier voor PS en twee voor het cdH. ‘Moeten we het voor één postje doen dan?‘, zo is de vraag. ‘Wil de N-VA ons zo ‘marginaliseren’, door ons zo weinig visibiliteit te geven?’
• Er zijn natuurlijk ook nog wel staatssecretarissen toe te voegen, maar ten opzichte van de weelde die Open Vld nu al meer dan 600 dagen sinds de val van Michel I kent, blijft het mager. En er speelt mee dat de partij met Dewael ook al de Kamervoorzitter levert, wat straks ook meegenomen wordt in de verdeling van de posten: nog minder vooruitzichten dus.
• Een aanbod vanuit de onderhandelaars, om Dewael te laten zitten én De Croo z’n post van voorkeur te laten kiezen, Financiën zoals algemeen wordt aangenomen, werd als te mager ervaren door Open Vld ‘om de MR te verraden’.
• Belangrijk is om op te merken dat Open Vld in ruil voor het recente ‘hechte huwelijk’ met MR blijkbaar een voor hen interessante ruil verkregen heeft: Bouchez geeft de huidige regering Wilmès II op.
• De Franstalige liberalen zeggen immers nu zelf dat ze ‘niet vasthouden aan die regering’, Bouchez deed dat donderdag luidop in Le Soir. Echt verwonderlijk kan dat niet zijn: in september volgt onvermijdelijk een vertrouwensstemming die de regering niet overleeft. Die messen zijn al lang gewet.
• Maar in liberale kringen circuleert steeds hardnekkiger het scenario waarbij voor één à twee jaar een ‘noodkabinet’ wordt gevormd, dat enkel focust op corona. Daarbij zou dan een nieuwe ploeg aantreden, of binnen het huidige minderheidskabinet wat met namen geschoven worden, waarbij ‘uitgebluste en onwerkbare ministers’ worden vervangen. En blijkbaar: zelfs een wissel in de Zestien is dus geen taboe.
• Wat ook speelt: een belangrijke vleugel binnen Open Vld wil van N-VA niets weten, en had gehoopt op een paars-groene constructie. Die zijn alvast emotioneel niet van plan om enig huidig plan te steunen, en poken hun voorzitter op om het been stijf te houden. Zo roerde oud-voorzitter Gwendolyn Rutten (Open Vld) zich de afgelopen dagen ook intern, uiteraard niet om een PS-N-VA-deal aan te moedigen.
• Hoe dan ook: na al de communicatie van afgelopen week, lijkt een doorbraak moeilijk denkbaar. Open Vld blijft herhalen dat ze ‘nooit meer de MR lossen’. De kans is dus bijzonder groot dat De Wever en Magnette ook na volgende week geen Vlaamse liberalen aan boord hebben. Maar acht dagen is veel in politiek.

En nu? Wat rest er aan opties?

• Het idee van de liberalen, om toch maar verder te gaan met dezelfde minderheidsploeg, maar misschien met andere gezichten, wordt alvast radicaal afgewezen door de andere.
  • Bij de socialisten is het ressentiment ten opzichte van de liberalen ondertussen huizenhoog: zij steunen niets meer van wat vanuit de huidige regering komt. Premier Wilmès moet inpakken, voorgoed.
  • De N-VA dreigt zeer verbitterd achter te blijven, als de opdracht van hun kopman mislukt. De sfeer in de Vlaamse regering zal dan verzieken, en federaal is men dan meer dan ooit bereid naar verkiezingen te gaan.
  • Zelfs de christendemocraten kijken met grote ogen naar hoe een bijzonder concrete poging om een stabiele constructie voor het land tot stand te brengen, mét de twee groten, dreigt ten onder te gaan. Of zij nog te verleiden zijn voor nieuwe avonturen in een minderheidskabinet, valt maar te bezien.
• Een andere mogelijkheid, die vanuit de PS wordt geopperd, maar ook binnen N-VA circuleert: de groenen in het spel brengen. Als de liberale familie blijft weigeren, zit er niet veel anders op dan toch maar met Ecolo en Groen te gaan praten. Een behoorlijk ondenkbare zet, maar niet onlogisch, als er weinig andere opties resten.
• Dat zet meteen vooral de Franstalige ecologisten voor blok: zij hadden altijd gezworen om niet met N-VA in zee te gaan. En Jean-Marc Nollet, de voorzitter van de Ecolo, zat ook niet bepaald te wachten op een telefoontje van het huidige duo, de afgelopen dagen: hij was met vakantie en had zelfs nauwelijks ontvangst om gebeld te worden.
• ‘Dat ze maar met de groenen gaan proberen’, zo klonk het al deze week uitdagend bij Open Vld. Daar vrezen ze een oppositiekuur niet, zo blijft Lachaert herhalen. Zeker niet als N-VA dan gedwongen wordt in een regering met socialisten én groenen. Alleen dreigt dat voor De Croo en Dewael zuur te worden: beiden zijn dan hun job kwijt en kunnen onder het fractieleiderschap van Vincent Van Quickenborne (Open Vld) oppositie gaan voeren.
• Zo ver is het nog niet: de groenen zijn het afgelopen jaar niet bepaald flexibel geweest in hun onderhandelingsstrategie. De kans dat zij plots van koers veranderen, is niet groot. Zo doemt het scenario van verkiezingen in het najaar toch zeer manifest op. ‘Het is dit, of niets meer’, zo is bij meerdere van de vijf voorzitters te horen die in de ‘bubbel van vijf’ zitten. Hoog spel dus, in de Wetstraat.