Toen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, in een toespraak tot het parlement op 27 februari 2022, de Russische invasie in Oekraïne een ‘Zeitenwende’ (keerpunt) noemde, was het risico dat de oorlog zich zou uitbreiden al duidelijk. Maar voorzag hij dat we getuige zouden zijn van een aaneenschakeling van regionale oorlogen, of dat de spanningen tussen de grootmachten bijna dagelijks zouden oplopen? Helaas is dat waar we nu zijn.
De ongeprovoceerde aanvalsoorlog van de Russische president Vladimir Poetin was slechts de eerste dominosteen. Nu heeft Hamas een brute terreuraanval op Israël gelanceerd vanuit Gaza, waarbij veertienhonderd Israëli’s zijn gedood – van wie de meesten burgers – en ruim tweehonderd anderen werden ontvoerd. Hoe kon zo’n dodelijke slag worden toegebracht aan de sterkste militaire en inlichtingenmacht van het Midden-Oosten? Kan een terroristische organisatie als Hamas zo’n prestatie op eigen kracht hebben geleverd?
Een met bloed doordrenkte vertoning van meedogenloze wreedheid
Denk eens aan de precisie van de aanval en alle planning die eraan vooraf ging. Het doel was duidelijk niet alleen een met bloed doordrenkte vertoning van meedogenloze wreedheid jegens Israëlische burgers, waaronder grootmoeders en baby’s. Meer dan dat, het was de bedoeling om joodse trauma’s te reactiveren door een herhaling van de wreedheden van de Shoah – de poging van de nazi’s om het hele joodse volk uit te roeien. De boodschap voor joden is dat ze zich nooit veilig mogen voelen, zelfs niet met de militaire superioriteit van Israël. Natuurlijk is Hamas niet de enige die dit doel nastreeft. Dus moeten we ons opnieuw afvragen of er een staat achter de aanval zat. Om voor de hand liggende redenen wordt Iran verdacht.
Hoe dan ook, de aanval van 7 oktober heeft het hele Midden-Oosten op de rand van een grote oorlog gebracht. Nu het voortbestaan van Israël op het spel staat, zijn de Verenigde Staten en Europa onvermijdelijk betrokken geraakt. Maar dat geldt ook voor anderen, zoals China (een belangrijke importeur van Iraanse koolwaterstoffen), dat naar verluidt oorlogsschepen naar de regio heeft gestuurd.
Handelde Hamas alleen?
Israël heeft van zijn kant weinig andere keuze dan militair terug te slaan om de afschrikking te herstellen, ook al zal deze oorlog nog veel meer burgerlevens kosten en de haat tussen de twee partijen verdiepen. Degenen die de operatie van 7 oktober planden, rekenden ongetwijfeld op deze uitkomst – wat er opnieuw op duidt dat Hamas niet alleen handelde.
Een opvallende parallel tussen de oorlogen in Oekraïne en Gaza is dat het in beide gevallen gaat om een strijd om het voortbestaan van een bestaande natiestaat. Maar even belangrijk is dat beide bevestigen dat we getuige zijn van de opkomst van een nieuwe wereldorde. Terwijl het Westen pal achter Israël staat, kiezen autoritaire machten als Rusland en China opportunistisch de andere kant, net als een groot deel van de landen van het Mondiale Zuiden, vanwege hun eigen traumatische herinneringen aan de kolonisatie.
Heroïsche diplomatieke inspanningen zijn nodig
Het Westen kan deze wij-tegen-de-rest-dynamiek, die maar al te duidelijk werd met de aanval van Poetin op Oekraïne, niet zomaar accepteren. Op de langere termijn zal iedereen slechter af zijn met zo’n geopolitieke polarisatie. Maar om het tij te keren zijn heroïsche diplomatieke inspanningen nodig. Als essentieel onderdeel van de nieuwe wereldorde eist het Mondiale Zuiden erkenning en een plaats aan tafel.
Naast de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten is er ook de toenemende dreiging van een militair conflict in de Zuid-Chinese Zee of de Straat van Taiwan, waarbij twee supermachten direct betrokken zouden zijn: de VS en China. Tegen deze achtergrond dreigen oorlogen zoals die tussen Armenië en Azerbeidzjan over Nagorno-Karabach in de vergetelheid te raken.
Pax Americana lijkt kwetsbaarder dan ooit tevoren
Van oudsher zijn pogingen om het mondiale machtsevenwicht te veranderen of een nieuwe internationale orde op te leggen nooit zonder geweld gebeurd. Dat maakt de steeds agressievere toon van de grootmachten tegenover elkaar des te zorgwekkender.
De post-1945-wereld van de Pax Americana lijkt kwetsbaarder dan ooit tevoren. In plaats van af te wachten of de Pax Americana uiteindelijk vanzelf uiteen zal vallen, zijn de belangrijkste uitdagers erop gebrand om de schijnbare zwakheden ervan uit te buiten. Voor zover er nog een internationale gemeenschap bestaat, lijkt haar bereidheid om de status quo te handhaven sterk te zijn afgenomen.
Het is moeilijk om nu niet aan 1914 te denken, toen de gebeurtenissen een eigen leven gingen leiden en een wereldoorlog uitlokten. Eer en ambitie krijgen voorrang op de rede, die opnieuw de slaaf is van religieuze en nationalistische passies. In het tumult van vandaag krijgen we een glimp te zien van een wereld zonder orde. Degenen die de Amerikaanse president Joe Biden belachelijk maken vanwege zijn leeftijd, zouden zich eens moeten afvragen wat er zou gebeuren als deze jongste crisis in het Midden-Oosten zich zou ontvouwen zonder zo’n verstandig en ervaren leiderschap in het Witte Huis. De wereld zou nóg onzekerder en gevaarlijker zijn dan hij nu al is.
De auteur Joschka Fischer was Duitslands minister van Buitenlandse Zaken en vicekanselier van 1998 tot 2005. Hij was bijna twintig jaar lang een leider van de Duitse Groenen.
© Project Syndicate, 2023
www.project-syndicate.org
