Big Brother: bondgenoot of vijand in de strijd tegen het virus?

Overheden wereldwijd vertrouwen op digitale technologie om de uitbraak van Covid-19 in hun land te monitoren. Veel van die toepassingen zijn zeer nuttig in de strijd tegen het virus, vaak zijn het ook uitstekende instrumenten voor autoritaire regimes om hun bevolking te monitoren. Wat gebeurt er met die technieken eens de pandemie voorbij is?

Door de coronacrisis leggen overheden wereldwijd ernstige beperkingen op aan de bewegingsvrijheid van hun burgers. Het idee daarachter is om de verspreiding van het virus te vertragen, zodat de ziekenhuizen niet overbelast worden. Op die manier worden levens gered.

Naast zulke quarantainemaatregelen zijn data over de locatie van besmette gevallen en over hoe iemand besmet raakte, zeer belangrijke kennis om de verspreiding van het virus te begrijpen en te voorspellen. Digitale technologie is daarbij een uiterst waardevol instrument, de data die verzameld worden, zijn een toekomstige goudmijn.

In verschillende landen zien we snel doorgevoerde grondwetswijzigingen of noodwetten die de betreffende overheid toelaten om de bevolking intens te monitoren via digitale applicaties. In de huidige pandemische chaos kan zulke persoonlijke data voor veel meer gebruikt worden dan het virus te stoppen.

We zien een patroon waarbij de wereldwijde angst een soort dekmantel wordt voor snelle, onethische dataverzameling. Overheden, en zeker ook autoritaire regimes, beschikken sinds de virusuitbraak over enorme hoeveelheden opgeslagen gegevens over bewegingspatronen en sociale gewoontes van hun bevolking. Business AM ging na welke discutabele bewakingstechnieken er wereldwijd toegepast worden om het virus te bestrijden.

Ongezonde dataverzameling in Israël

Premier Netanyahu gaf zijn veiligheidsdiensten toegang tot een geheime database vol persoonlijke gps-data van Israëlische burgers. Die database dient in principe voor terrorismebestrijding. Nu wordt hij gebruikt om personen te markeren die mogelijk besmet zijn. Nietsvermoedende Israëli’s schrokken zich een hoedje toen ze een sms kregen waarin stond te lezen dat ze in een gebied waren geweest met veel besmettingen, en best in quarantaine zouden gaan. Dezelfde technologie wordt ook gebruikt om na te gaan of burgers de quarantainemaatregelen wel respecteren.

Verder lijkt Netanyahu de crisis aan te grijpen om zijn tanende macht uit te breiden. Het parlement werd op non-actief gezet, net op een moment dat verschillende parlementsleden van zijn Likoed-partij hun zitje moesten afgeven, als gevolg van de verkiezingsnederlaag begin maart. Twee weken geleden liet hij rechtbanken sluiten, wegens de virusuitbraak. Een handig neveneffect daarvan is dat een belangrijke rechtszaak tegen de Israëlische premier wegens corruptie niet kan plaatsvinden.

Digitaal stigma in China

In China gebruikt de overheid de populaire betalingsapp Alipay om de bevolking te monitoren. In de app krijgt de gebruiker een QR-gezondheidscode: rood, geel of groen. Groen betekent dat de persoon in kwestie zich vrij mag bewegen. Geel of rood betekent een mogelijke besmetting, in dat geval moet de persoon zich registreren. De code is gebaseerd op gezondheidsinformatie van de overheid, de locatiegeschiedenis van de burger in kwestie, en of hij voordien online gewag maakte van symptomen.

Wie een appartementsblok of winkel wil betreden, moet de QR-code scannen aan de ingang. Dit om de overheid te laten weten waar de burger zich bevindt, en om de bewaker van het gebouw te bewijzen dat hij gezond genoeg geacht wordt om toegang te verkrijgen.

Uiteraard gebruikt China ook zijn reeds bestaande surveillance-apparaat in in de strijd tegen het coronavirus.

Gezichtsherkenning in Rusland

Russisch president Vladimir Poetin ziet in deze crisis de perfecte gelegenheid om het nieuwe gezichtsherkenningssysteem in de Russische hoofdstad te testen, uit te breiden en te verantwoorden bij het grote publiek. De 170.000 camera’s die eerder dit jaar in Moskou werden geïnstalleerd, wekten aanvankelijk veel weerstand op bij de bevolking.

Vorige week pakte de Moskouse politie uit met een bericht dat ze 200 personen betrapt en beboet hebben omdat ze de quarantainemaatregelen niet respecteerden. Daarvoor werd gebruik gemaakt van het nieuwe gezichtsherkenningsnetwerk. Volgens Russische media stonden sommige overtreders minder dan 30 seconden buiten voordat ze werden opgepikt door een camera.

Intussen heeft de hoofdcommissaris van Moskou al laten weten dat hij 9.000 extra camera’s laat installeren ‘zodat elk donker hoekje of zijsteegje zichtbaar is’.

Russisch premier Mishustin maakte ook bekend dat er een tracking-systeem ontwikkeld werd op basis van ‘geolocatiegegevens van de mobiele providers voor een specifieke persoon’. Dat systeem zal, volgens het uitvaardigingsbevel, gebruikt worden om burgers via een sms te verwittigen als ze in contact gekomen zijn met een besmette persoon. En om vervolgens de lokale autoriteiten te verwittigen zodat ze besmette personen in quarantaine kunnen plaatsen.

Verenigde Staten en Europese Unie

Mobiele providers in de Europese Unie delen data met de diensten Volksgezondheid in Italië, Duitsland en Oostenrijk om na te gaan of de bevolking zich houdt aan de sociale afstandsregels. Dat schrijft persagentschap Reuters.

Volgens de krant The Washington Post wil de Amerikaanse overheid gebruikersdata van techgiganten zoals Google gebruiken voor gelijkaardige redenen.

En bij ons?

Marc Van Ranst liet zich in De Afspraak op Canvas ontvallen dat er een applicatie zit aan te komen die besmettingen en contacten in kaart brengt. Volgens de viroloog zijn er besprekingen op federaal niveau aan de gang over de invoering van zo’n systeem.

De hamvraag bij deze globale ontwikkelingen is of we als maatschappij bereid zijn om onze individuele vrijheden op te geven voor de bescherming van de volksgezondheid. Het delen van onze data zou kunnen gezien worden als een bijdrage in de strijd tegen het virus, een beetje zoals bloedgeven bij het Rode Kruis.

In volle pandemie zijn voor velen de (volks)gezondheidsvoordelen van digitale bewakingstechnieken belangrijker dan de risico’s voor de persoonlijke vrijheid. Maar het is duidelijk dat die technieken een gevaarlijk instrument kunnen worden in handen van overheden die nu al misbruik maken van de situatie.

Meer